Bài giảng Những tiền đề chung của quá trình hình thành nền văn minh nhân loại

NH NG TI N Đ CHUNG C A QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH N N VĂN MINHỮ Ề Ề Ủ Ề NHÂN LO IẠ 1.1. Nh ng d u hi u văn minh trong th i kì công xã nguyên thuữ ấ ệ ờ ỷ Tuy các h c gi đ u th ng nh t v i nhau, khi xu t hi n các nhà n c đ u tiênọ ả ề ố ấ ớ ấ ệ ướ ầ trên trái đ t này thì lúc đó m i có th nói loài ng i đã b c vào xã h i văn minh.ấ ớ ể ườ ướ ộ Nh ng nh ta đã th ng nh t trên “Văn minh là đ ch giai đo n phát tri n cao c aư ư ố ấ ở ể ỉ ạ ể ủ văn hoá cũng nh hành vi h p lí c a con ng i”. Vì v y, ngay t th i kì nguyên thu ,ư ợ ủ ườ ậ ừ ờ ỷ tuy ch a có th g i là xã h i văn minh nh ng con ng i th i kì đó đã có nh ng bi uư ể ọ ộ ư ườ ờ ữ ể hi n ti n b , h p lí, đ t ti n đ cho s hình thành các n n văn minh nhân lo i sau này:ệ ế ộ ợ ặ ề ề ự ề ạ Vi c tìm ra l a đánh d u m t b c ti n nh y v t trong l ch s loài ng òi, giúp conệ ử ấ ộ ướ ế ả ọ ị ử ư ng i m nh h n h n các loài đ ng v t khác. L a giúp con ng i chi n th ng thú d ,ườ ạ ơ ẳ ộ ậ ử ườ ế ắ ữ n ng chín th c ăn, làm đ g m, chinh ph c các r ng cây đ làm đ t tr ng tr t ...vàướ ứ ồ ố ụ ừ ể ấ ồ ọ sau này là ngh luy n kim .ề ệ - T ch s ng theo bày đàn ti n lên xây d ng t ch c công xã th t c, đó là m từ ỗ ố ế ự ổ ứ ị ộ ộ t ch c h p lí đ u tiên v m t xã h i. Đ i v i l ch s loài ng i, đây là m t b cổ ứ ợ ầ ề ặ ộ ố ớ ị ử ườ ộ ướ ti n l n.ế ớ - Phân công lao đ ng gi a tr ng tr t và chăn nuôi, gi a nông nghi p v i thộ ữ ồ ọ ữ ệ ớ ủ công nghi p. Đây là m t s s p x p h p lí, ti n l i, t o đi u ki n cho vi c chuyênệ ộ ự ắ ế ợ ệ ợ ạ ề ệ ệ môn hoá trong xã h i văn minh sau này.ộ - S xu t hi n cung tên cũng là m t b c ti n l n. Đây là m t lo i vũ khí ph cự ấ ệ ộ ướ ế ớ ộ ạ ứ t p đòi h i ph i tích lu kinh nghi m, trí tu s c s o và kĩ năng khéo léo.ạ ỏ ả ỹ ệ ệ ắ ả - Hôn nhân cũng có m t b c ti n l n t t p giao, đ ng huy t đ n hôn nhânộ ướ ế ớ ừ ạ ồ ế ế theo gia đình n đ nh. Đó là s tích lu kinh nghi m nhi u đ i đ tránh hi n t ngổ ị ự ỹ ệ ề ờ ể ệ ượ đ ng huy t, tăng s c s ng cho th h sau.ồ ế ứ ố ế ệ - Tôn giáo nguyên thu xu t hi n cũng là m t b c ti n l n v m t tinh th n.ỷ ấ ệ ộ ướ ế ớ ề ặ ầ Tín ng ng tô tem, vi c th cúng t tiên là nh ng bi u hi n giá tr tinh th n quanưỡ ệ ờ ổ ữ ể ệ ị ầ tr ng c a con ng i nguyên thu .ọ ủ ườ ỷ - Ngh thu t nguyên thu cũng là m t bi u hi n phát tri n văn hoá quan tr ng,ệ ậ ỷ ộ ể ệ ể ọ nó th hi n cách nhìn c a ng i x a b ng nh ng hình t ng c th đ i v i th gi iể ệ ủ ườ ư ằ ữ ượ ụ ể ố ớ ế ớ bên ngoài. - Nh ng bi u hi n ban đ u c a kí hi u ghi nh nh dùng dây th ng đ th t nút,ữ ể ệ ầ ủ ệ ớ ư ừ ể ắ dùng các hình v đ di n t tình c m cũng là nh ng ti n đ cho ch vi t sau này.ẽ ể ễ ả ả ữ ề ề ữ ế 1.2. Vài ghi nh n chung v ti n trình văn minh nhân lo i:ậ ề ế ạ Th i kì đ đá cũ:ờ ồ B ng ch ng khoa h c d a trên di truy n h c và nghiên c u hóa th ch, đ tằ ứ ọ ự ề ọ ứ ạ ặ ngu n ng c ng i hi n đ i Homo sapiens Châu Phi. Đi u này đã x y ra kho ngồ ố ườ ệ ạ ở ề ả ả 200.000 năm tr c th i Đ th i đá cũ, sau m t giai đo n lâu dài c a ti n trình phátướ ở ờ ồ ờ ộ ạ ủ ế tri n. Nh ng t tiên c a loài ng i, nh Homo erectus, đã s d ng nh ng công c đ nể ữ ổ ủ ườ ư ử ụ ữ ụ ơ gi n trong hàng nghìn năm, nh ng cùng v i th i gian, các công c đó tr nên tinh x oả ư ớ ờ ụ ở ả và ph c t p h n. Con ng i cũng phát tri n ngôn ng kho ng th i gian nào đóứ ạ ơ ườ ể ữ ả ờ th i kỳ Đ đá cũ, cũng nh m t th nh n th c g m c ph ng pháp chôn c t ng iờ ồ ư ộ ứ ậ ứ ồ ả ươ ắ ườ ch t, nó ch ra rõ r ng đ c tin vào m t th gi i bên kia có ngu n g c r t xa có tôn giáoế ỉ ằ ứ ộ ế ớ ồ ố ấ có t ch c.ổ ứ Con ng i th i này cũng bi t t trang đi m cho mình b ng các đ v t đ c iườ ở ờ ế ự ể ằ ồ ậ ể ả thi n hình nh bên ngoài. th i này, t t c laòi ng i s ng theo ki u săn b t- háiệ ả Ở ờ ấ ả ườ ố ể ắ l m, nói chung là ki u du m c.ượ ể ụ T Châu Phi, con ng i hi n đ i nhanh chóng phát tri n ra kh p qu đ t vàừ ườ ệ ạ ể ắ ả ấ nh ng vùng không băng giá Châu Âu và Châu Á. S phát tri n nhanh chóng c a loàiữ ở ự ể ủ ng i v h ng B c M và Châu Đ i D ng di n ra th i c c th nh c a K băng hàườ ề ướ ắ ỹ ạ ươ ễ ở ờ ự ị ủ ỷ g n đây, khi nh ng vùng th i ti t hi n nay đ c bi t kh c nghi t và ch a c trú đ c .ầ ữ ờ ế ệ ặ ệ ắ ệ ư ư ượ Vì v y, đ n cu i K băng hà kho ng 12.000 năm tr c , con ng i h u nh đã sinhậ ế ố ỷ ả ướ ườ ầ ư s ng toàn b nh ng vùng không băng giá qu đ t .ố ở ộ ữ ở ả ấ Các xã h i săn b t –hái l m có khuynh h ng r t nh ,m c d u trong m t sộ ắ ượ ướ ấ ỏ ặ ầ ộ ố tr ng h pườ ợ h đã phát tri n s phân t ng xã h i và nh ng ti p xúc kho ng cách xa đã có thọ ể ự ầ ộ ữ ế ở ả ể di n raể tr ng h p nh ng “xa l ” b n x Australiaở ườ ợ ữ ộ ả ứ cu i cùng đa s các xã h i săn b t-hái l m đã phát tri n,hay bu c ph i h p thu vàoố ố ộ ắ ượ ể ộ ả ấ nh ng t ch c xã h i nông nghi p l n h n.Nh ng xã h i không h i nh p b tiêuữ ổ ứ ộ ệ ớ ơ ữ ộ ộ ậ ị di t,hay v n trong tình tr ng cách ly,nh ng xã h i săn b t hái l m nh đó hi n v nệ ẫ ạ ữ ộ ắ ượ ỏ ệ ẫ t n t i nh ng vùng xa xôi.ồ ạ ở ữ Th i kỳ đ đá m iờ ồ ớ S phát tri n c a nông nghi pự ể ủ ệ là cái m c phát tri n văn minh r t quan tr ng,làố ể ấ ọ quá trình chung c a nhân lo i.ủ ạ M t s thay đ i l n, đ c miêu t b i nhà ti n s h cVere Gordon Childe nhộ ự ổ ớ ượ ả ở ề ử ọ ư là m t “cuôc cách m ng”, đã di n ra khoang thiên niên k 9 TCN v i vi c hình thànhộ ạ ể ỷ ớ ệ ngh nông.Măc d u nghiên c u có khuynh h ng t p trung vào vùng đ t Trăng l iề ầ ứ ướ ậ ấ ưỡ li m màu m Trung Đông, kh o c h c Châu M , Đông Á và Đông Nam Á choề ở ở ả ổ ọ ở ỹ th y r ng nh ng h th ng nông nghi p tr ng c y nhi u lo i ngũ c c khác nhau và sấ ằ ữ ệ ố ệ ồ ấ ề ạ ố ử d ng các lo i gia súc khác nhau có th đ phát tri n đ ng th i m t s n i.ụ ạ ể ả ể ồ ờ ở ộ ố ơ M t b c ti n n a nông nghi p Trung Đông x y ra v i s phát tri n t iộ ướ ế ữ ở ệ ả ớ ự ể ướ tiêu có t ch c và s d ng l c l ng riêng bi t,b i nh ng ng i Sumer,b t đ u vàoổ ứ ử ụ ự ượ ệ ở ữ ườ ắ ầ kho ng 5.500 TCN. Đ ng và s t thay th đá đ tr thành công c trong nông nghi pả ồ ắ ế ể ở ụ ệ va chiên tranh.T i t n lúc đó nh ng xã h i nông nghi p đ ng c h u nh ph thu cớ ậ ữ ộ ệ ị ư ầ ư ụ ộ hoàn toàn vào các công c đá. Âu Á, các công c đ ng đ và đ ng thau,nh ng đụ Ở ụ ồ ỏ ồ ữ ồ trang trí và vũ khí b t đ u tr nên d i dào vào kho ng năm 3000 TCN.Sau đắ ầ ở ồ ả ồ đông,vùng Đông Đ a Trung H i,Trung Đông và Trung Qu c b t đ u s d ng công cị ả ố ắ ầ ử ụ ụ và vũ khí b ng s t.ằ ắ Nh ng ng i dân Châu M có th không h bi t t i công c kim lo i cho t iữ ườ ỹ ể ề ế ớ ụ ạ ớ t ng Chavin năm 900 TCN.Chúng ta cũng bi t r ng Moche có áo giáp,nh ng con daoầ ế ằ ữ và b đ ăn b ng kim lo i.Th m chí ng i Inca v n ít dùng đ kim lo i cũng cóộ ồ ằ ạ ậ ườ ố ồ ạ nh ng chi c cày mũi kim lo i, ít nh t sau khi chinh ph c Chimor.M t s khai qu tữ ế ạ ấ ụ ộ ố ậ kh o c cho th y r ng có th thép đã t ng đ c ch t o t i đây tr c khi nó phátả ổ ấ ằ ể ừ ượ ế ạ ạ ướ tri n Châu Âu.ể ở Các vùng châu nth ven sông tr thành nh ng cái nôi c a nh ng n n văn minhổ ở ữ ủ ữ ề đ u tiên nh châu th sông Hoàng Hà Trung Qu c, sông Nin Ai C p, và châu thầ ư ổ ở ố ở ậ ổ sông Ân Pakistan. M t s dân t c du m c, nh nh ng ng i th dân Australia và thở ộ ố ộ ụ ư ữ ườ ổ ổ dân Nam Phi phía Nam Châu Phi, không bi t t i nong nghi p cho t i t n th i hi nở ế ớ ệ ớ ậ ờ ệ nay. Nông nghi p đã t o c h i cho nh ng xã h i phúc t p h n, cũng đ c g i là nh ngệ ạ ơ ộ ữ ộ ạ ơ ượ ọ ữ n n văn minh. Các qu c gia và các th tr ng xu t hi n. Các k thu t cãi thi n khề ố ị ườ ấ ệ ỹ ậ ệ ả năng c a con ng i(t o ra thuy n: Đ ng m c - lo i thuy n đ u tiên) nh m ki m soátủ ườ ạ ề ồ ộ ạ ề ầ ằ ể thiên nhiên và phát tri n giao thông và thông tin.ể S phát tri n c a tôn giáo:ự ể ủ giai đo n phát tri n c a n n văn minhạ ể ủ ề Đ u tiên là tín ng ng (ni m tin c a con ng i: mong c u, s h i tr c s v tầ ưỡ ề ủ ườ ầ ợ ả ướ ự ậ hi n t ng mà ng i ta ch a lý gi i đ c). T t c nhân lo i đ u có tín ng ng tệ ượ ườ ư ả ựơ ấ ả ạ ề ưỡ ừ th i c x a S tôn sùng, th ph ng... ờ ổ ư ự ờ ụ Đa s các nhà s h c truy nguyên s kh i đ u c a Đ c tin tôn giáo th i đố ử ọ ự ở ầ ủ ứ ở ờ ồ đá m i. Đa s các đúc tin tôn giáo th i kỳ này c t s th ph ng m t Đ c m nớ ố ờ ố ở ự ờ ụ ộ ứ ẹ ữ th n, m t Cha b u tr i, và cũng có s th ph ng M t Tr i và M t Trăng nh các vầ ộ ầ ờ ự ờ ụ ặ ờ ặ ư ị th n. ầ Qúa trình xu t hi n c a văn minh th gi i.ấ ệ ủ ế ớ Qu c giaố Các biên giói v ch ra các qu c gia - m t ví d c th là V n Lý Tr ng Thành,ạ ố ộ ụ ụ ể ạ ườ tr i dài h n 6700 km, và l n đ u tiên đ c xây d ng vào th k th 3 TCN đ b o vả ơ ầ ầ ượ ự ế ỷ ứ ể ả ệ kh i nh ng k chinh ph c du m c t phía b c. Nó đã đ c xây d ng l i và phát tri nỏ ữ ẽ ụ ụ ừ ắ ượ ự ạ ể thêm nhi u l n.ề ầ Nông nghi p d n t i nhi u thay đ i l n. Nó cho phép m t xã h i đông đúc h nệ ẫ ớ ề ổ ớ ộ ộ ơ r t nhi u, và nó t t ch c mình vào trong các qu c gia. Đã có nhi u đ nh nghĩa đ cấ ề ự ổ ứ ố ề ị ượ s d ng cho thu t ng “qu c gia” Max Weber và Norbert Elias đ nh nghĩa qu c gia làử ụ ậ ữ ố ị ố m t t ch c nh ng ng i có m t đ c quy n v s s d ng h p pháp vũ l c trongộ ổ ứ ữ ườ ộ ộ ề ề ự ử ụ ợ ự m t vùng đ a lí riêng bi t. ộ ị ệ Nh ng qu c gia đ u tiên xu t hi n L ng Hà, Ai C p c đ i và châu thữ ố ầ ấ ệ ở ưỡ ậ ổ ạ ổ sông n Đ vào cu i thiên niên k th 4 và đ u thiên niên k th 3 TCN. L ngẤ ộ ố ỷ ứ ầ ỷ ứ Ở ưỡ Hà, có nhi u thành bang. Ai C p c đ i kh i đ u là m t qu c gia không có các thànhề ậ ổ ạ ở ầ ộ ố ph , nh ng nhanh chóng sau đó các thành ph xu t hi n. M t qu c gia c n m t quânố ư ố ấ ệ ộ ố ầ ộ đ i đ s d ng vũ l c h p pháp. M t quân đ i c n m t b máy quan liêu đ duy trìộ ể ử ụ ự ợ ộ ộ ầ ộ ộ ể nó. Ngo i tr duy nh t là tr ng h p văn minh châu th sông n Đ vì thi u bàngạ ừ ấ ườ ợ ổ Ấ ộ ế ch ng v m t l c l ng quân s .ứ ề ộ ự ượ ự Các qu c gia đã xu t hi n Trung Qu c vào cu i thiên niên k th ba đ uố ấ ệ ở ố ố ỷ ứ ầ thiên niên k th hai TCN.Các cu c chi n tranh l n n ra gi a các qu c gia Trungỷ ứ ộ ế ớ ổ ữ ố ở Đông. Hi p c Kadesh, m t trong nh ng hi p c hòa bình đ u tiên, đ c ký k tệ ướ ộ ữ ệ ướ ầ ượ ế gi a ng i Hittites và Ai C p c đ i kho ng năm 1275 TCN. Các đ ch l n b t đ uữ ườ ậ ổ ạ ả ế ế ớ ắ ầ chinh ph c các vùng xung quanh v n đ c cai tr b i các b l c, nh Persia (th kụ ố ượ ị ở ộ ạ ư ế ỷ th 6 TCN), Đ ch Maurya (th k th 4 TCN), Trung Qu c (th k th 3 TCN), vàứ ế ế ế ỷ ứ ố ế ỷ ứ Đ ch La Mã ( th k th 1 TCN). Đó là toàn c nh và s hình thành qu c gia trên thế ế ế ỷ ứ ả ự ố ế gi i.ớ Tình hình xung đ t gi a các qu c gia trong quá trình phát tri n c a nhân lo iộ ữ ố ể ủ ạ Đ qu c La Mã, Đ qu c Trung Hoa và Đ qu c Mông C .ế ố ế ố ế ố ổ Thành ph và th ng m iố ươ ạ : Là b c phát tri n quan tr ng c a nhân lo i sau khi hìnhướ ể ọ ủ ạ thành qu c gia.ố Vasco da Gama đi thuy n đ n n Đ đ mang v nh ng gia v vào cu i th kề ế Ấ ộ ể ề ữ ị ố ế ỷ 15 đ u th k 16.ầ ế ỷ Nông nghi p cũng t o nên và cho phép s tích tr l ng th c th ng d có thệ ạ ự ữ ươ ự ặ ư ể dùng đ cunn c p cho nh ng ng i không dính dáng tr c ti p t i vi c s n xu t l ngể ấ ữ ườ ự ế ớ ệ ả ấ ươ th c. S phát tri n c a nông nghi p cho phép s xu t hi n c a nh ng thành ph đ uự ự ể ủ ệ ự ấ ệ ủ ữ ố ầ tiên. S phát tri n c a các thành ph d n t i cái d c g i là văn minh: đ u tiên Vănự ể ủ ố ẫ ớ ượ ọ ầ minh Sumerian L ng Hà (3500 TCN), ti p theo là Văn minh Ai C p d c sông Ninở ưỡ ế ậ ọ (3300 TCN) và n n Văn minh Harappan châu th sông n (3300 TCN). S hình thànhề ở ổ Ấ ự c a m t thành ph ph thu c vào thành ph phi nông nghi p.Chính th i gian nàyủ ộ ố ụ ộ ố ệ ở ờ ch vi t và th ng m i t m r ng b t đ u xu t hi n.ữ ế ươ ạ ở ầ ộ ắ ầ ấ ệ Ch vi t – công c văn hóa mà chúng ta đã quá quen thu c v n là m t trongữ ế ụ ộ ố ộ nh ng thành qu văn hóa l n lao, quan tr ng nh t c a nhân lo i.ữ ả ớ ọ ấ ủ ạ Kho ng tr c sau thiên niên k TCN ch vi t m i xu t hi n.ả ướ ỷ ữ ế ớ ấ ệ Vùng L ng Hà, Ai C p c đ i đ c coi là n i có ch vi t hoàn h o s mưỡ ậ ổ ạ ượ ơ ữ ế ả ớ nh t. So v i l ch trình phát tri n c a nhân lo i, l ch s trên d i 6000 năm c a chấ ớ ị ể ủ ạ ị ử ướ ủ ữ vi t ch là m t th i gian ng n ngũi, nh ng chính nh có ch vi t mà con ng i đã ti nế ỉ ộ ờ ắ ư ờ ữ ế ườ ế vào giai đo n phát tri n nh y v t v i nh ng b c kh ng l và có th kh ng đ nhạ ể ả ọ ớ ữ ướ ổ ồ ể ẳ ị r ng: “không có ch vi t thì không có n n văn minh hi n đ i”. Ch vi t, v i nh ngằ ữ ế ề ệ ạ ữ ế ớ ữ ph ng th c v n hành c đi n v n là ng i b n đ ng hành thân thi t c a con ng iươ ứ ậ ổ ể ẫ ườ ạ ồ ế ủ ườ trong nhi u th k phát tri n tr c m t.ề ế ỷ ể ướ ắ T i Trung Qu c, nh ng xã h i ti n thành th có th đã phát tri n t 2500 TCN,ạ ố ữ ộ ề ị ể ể ừ nh ng tri u đình đ u tiên đ c kh o c h c xác đ nh là nhà Th ng.ư ề ầ ượ ả ổ ọ ị ươ Nh ng con đ ng th ng m i t m xa xu t hi n l n đ u thiên niên k th 3ữ ườ ươ ạ ầ ấ ệ ầ ầ ỷ ứ TCN, khi nh ng ng i Sumerians L ng Hà buôn bán v i n n văn minh Harappan ữ ườ ở ưỡ ớ ề ở châu th sông n. Nh ng con đ ng th ng mai cũng xu t hi n phía đông Đ aổ Ấ ữ ườ ươ ấ ệ ở ị Trung H i vào thiên niên k th 4 TCN. Con đ ng t l a gi a Trung Qu c và Syriaả ỷ ứ ườ ơ ụ ữ ố b t đ u t thiên niên k th 2 TCN. Các thành ph Trung Á và Ba T là n i ngã baắ ầ ừ ỷ ứ ố ở ư ơ đ ng c a nh ng con đ ng th ng m i đó.ườ ủ ữ ườ ươ ạ Tôn giáo và tri t h cế ọ Nh ng tri t h c và tôn giáo m i xu t hi n c phía đông và phía tây, đ c bi tữ ế ọ ớ ấ ệ ở ả ặ ệ là vào kho ng th k th 6 TCN. Cùng v i th i gian, m t t p h p đa d ng các tôn giáoả ế ỷ ứ ớ ờ ộ ậ ợ ạ phát tri n trên th gi i, v i Hindu giáo và Ph t giáo n Đ , Đ o th l a Ba T làể ế ớ ớ ậ ở Ấ ộ ạ ờ ử ở ư m t trong s nh ng đ c tinh l n và s m nh t. phía đông, ba tr ng phái t t ngộ ố ữ ứ ớ ớ ấ Ở ườ ư ưở ng tr Trung Qu c cho đ n t n ngày nay.Chúng g m: Đ o giáo, Pháp gia và Kh ngự ị ố ế ậ ồ ạ ổ giáo. phía tây, truy n th ng tri t h c Hy L p, đ c th hi n qua các tác ph m c aỞ ề ố ế ọ ạ ượ ể ệ ẩ ủ Plato và Aristotle, đã đ c truy n bá ra kh p Châu Âu và Trung Đông qua các cu cượ ề ắ ộ chinh ph c c a Alexandros Đ i Đ vào th k th 4 TCN.ụ ủ ạ ế ế ỷ ứ Hai trung tâm tri t h c l n nh t th gi i là Trung Qu c (Châu Á) và Hy L p (làế ọ ớ ấ ế ớ ố ạ t t ng tri t h c l n c a th gi i và Châu Âu).ư ưở ế ọ ớ ủ ế ớ Nh ng vùng và nh ng n n văn minh l nữ ữ ề ớ T i nh ng th k cu i cùng TCN, vùng Đ a Trung H i, sông H ng và sôngớ ữ ế ỷ ố ị ả ằ D ng T đã tr thành khu v c phát sinh c a các đ ch mà các nhà cai tr v sau nàyươ ử ở ự ủ ế ế ị ề s ph i tìm cách h c t p.ẽ ả ọ ậ Các đ qu c vĩ đ i d a trên kh năng khai thác quá trình sáp nh p thông quaế ố ạ ự ả ậ quân s và vi c thành l p nh ng vùng đ nh c đ c b o v đ tr thành nh ng trungự ệ ậ ữ ị ư ượ ả ệ ể ở ữ tâm nông nghi p. Hòa bình mà h mang l i thúc đ y th ng m i qu c t , mà n iệ ọ ạ ẩ ươ ạ ố ế ổ ti ng nh t là s phát tri n c a “ế ấ ự ể ủ con đ ng t l aườ ơ ụ ”: -Trung Qu c là m t n c nuôi t m và d t l a s m nh t trên th gi i.ố ộ ướ ằ ệ ụ ớ ấ ế ớ H n 3000 năm v tr c, ng i đ i Ân – Chu đã bi t nuôi t m và đã có nh ng s nơ ề ướ ườ ờ ế ằ ữ ả ph m l a hoa văn r t đ p và đ thêu vóc nhi u màu s c. Sau đó l i có nh ng phátẩ ụ ấ ẹ ộ ề ắ ạ ữ minh v d t the g m. Đ n đ i Hán (th k th 3 TCN) k thu t d t t l a Trungề ệ ấ ế ờ ế ỷ ứ ỹ ậ ệ ơ ụ Qu c l i đ c phát tri n và nâng cao h n.Ng i đ i Hán th ng g i d t g m và thêuố ạ ượ ể ơ ườ ờ ườ ọ ệ ấ vóc là m t vì v y hai ch “ộ ậ ữ g m vócấ ” v sau đã t ng tr ng cho s t i đ p.ề ượ ư ự ươ ẹ - T l a c a Trung Qu c đã làm cho ng i Trung Á, ng i R p vàơ ụ ủ ố ườ ườ Ả ậ Châu Âu kinh ng c. T nh ng th k tr c và đ u công nguyên ng i Châu Âu đã đ nạ ừ ữ ế ỉ ướ ầ ườ ồ đ i v m t “ạ ề ộ x s t l aứ ở ơ ụ ” là nh v y.ư ậ - M t nhà văn La Mã (th k th III) đã nói: “ L a hoa c a x s t l aộ ế ỉ ứ ụ ủ ứ ở ơ ụ màu s c đ p nh hoa r ng, s i t nh nh m ng nh n”. H g i Trung Qu c là x sắ ẹ ư ừ ợ ơ ỏ ư ạ ệ ọ ọ ố ứ ở t l a và con đ ng thông th ng mà nh ng nhà buôn đi bán l i, buôn bán t l a ch yơ ụ ườ ươ ữ ạ ơ ụ ạ dài trên đ t li n Châu Á g i là “ấ ề ọ đ ng tườ ơ” ho c “ ặ con đ ng t l aườ ơ ụ ”.  “Con đ ng t l aườ ơ ụ ” th i x a c a Trung Qu c đã góp ph n to l nờ ư ủ ố ầ ớ vào s nghi p giao l u kinh t và văn hóa dân t c trên th gi i. Theo “ ự ệ ư ế ộ ế ớ con đ ng tườ ơ l aụ ” các hàng hóa khác b ng trúc, b ng s ... c a Trung Qu c đ c bán sang Trung Áằ ằ ứ ủ ố ượ và các n c Châu Âu. K thu t nuôi t m d t l a c a TQ cũng t đó đ c truy n bá raướ ỹ ậ ằ ệ ụ ủ ừ ượ ề kh p th gi i. Ng c lai, TQ cũng du nh p đ c n n văn minh c a các dân t c khác;ắ ế ớ ượ ậ ượ ề ủ ộ “ con đ ng t l aườ ơ ụ ” đã làm cho Châu Âu và Châu Á xích l i và hi u bi t nhau h n.ạ ể ế ơ Trên các vùng Âu Á, Châu M và B c Phi, các đ qu c l n ti p t c n i lênở ỹ ắ ế ố ớ ế ụ ổ và s p đ .ụ ổ S tan rã d n d n c a đ ch La Mã.ự ầ ầ ủ ế ế T i Trung Qu c, các tri u đ i n i lên r i l i s p đ gi ng nh nhau.ạ ố ề ạ ổ ồ ạ ụ ổ ố ư Các xã h i r ng l n cũng b t đ u đ c d ng lên Trung M vào th i đó,ộ ộ ớ ắ ầ ượ ự ở ỹ ờ ng i Maya và ng i Aztecs Mesoamerca là nh ng xã h i phát tri n nh t.ườ ườ ở ữ ộ ể ấ CÁC N N VĂN MINH L N TRÊN TH GI IỀ Ớ Ế Ớ : Loài ng i xu t hi n cách đây hàng tri u năm và ngay t lúc đó con ng i đãườ ấ ệ ệ ừ ườ t o ra nhi u giá tr v t ch t cũng nh tinh th n nh ng xã h i nguyên thu lúc đó nóiạ ề ị ậ ấ ư ầ ư ộ ỷ chung v n còn trong tình tr ng mông mu i.ẫ ở ạ ộ T i cu i thiên niên k IV, đ u thiên niên k III TCN, m t s n i có đi u ki nớ ố ỉ ầ ỉ ở ộ ố ơ ề ệ t nhiên thu n l i h n các n i khác, con ng i t p trung sinh s ng nh ng n i đóự ậ ợ ơ ơ ườ ậ ố ở ữ ơ đông h n. H l u các con sông l n châu Á và châu Phi đã hình thành ra b n trung tâmơ ạ ư ớ ở ố văn minh s m nh t c a nhân lo i đó là trung tâm văn minh Ai C p, L ng Hà, n Đ ,ớ ấ ủ ạ ậ ưỡ Ấ ộ Trung Hoa. M t đi m gi ng nhau là c b n trung tâm văn minh này đ u d a vào các conộ ể ố ả ố ề ự sông l n: Ai C p nh có sông Nin ( Nile), L ng Hà nh có sông phrat ( Euphrates)ớ ậ ờ ưỡ ờ Ơ Tigr ( Tigris ), n Đ nh có sông n và sông H ng, Trung Hoa nh có Hoàng Hà vàơ Ấ ộ ờ Ấ ằ ờ Tr ng Giang. H l u c a các con sông này đ t r t màu m , thu n l i cho vi c phátườ ạ ư ủ ấ ấ ỡ ậ ợ ệ tri n nông nghi p, t o đi u ki n cho c dân đây s m b c vào xã h i văn minh.ể ệ ạ ề ệ ư ở ớ ướ ộ ph ng Tây, có hai trung tâm văn minh xu t hi n mu n h n, đó là văn minhỞ ươ ấ ệ ộ ơ Hy L p và La Mã ( kho ng cu i thiên niên k III đ n đ u thiên niên k II TCN ). Tuyạ ả ố ỉ ế ầ ỉ xu t hi n mu n h n các trung tâm văn minh ph ng Đông, nh ng nh k th a cácấ ệ ộ ơ ở ươ ư ờ ế ừ thành t u văn minh c a ph ng Đông r i sau đó phát tri n lên nên văn minh Hy-Laự ủ ươ ồ ể cũng đ l i cho nhân lo i nhi u giá tr quan tr ng.ể ạ ạ ề ị ọ Th i trung đ i, toàn b Tây Á và B c Phi n m trong lãnh th đ qu c Ar p.ờ ạ ộ ắ ằ ổ ế ố ậ Ph ng Đông hình thành ba trung tâm văn minh l n là Ar p, n Đ , Trung Hoa. Trongươ ớ ậ Ấ ộ ba trung tâm văn minh đó, n Đ và Trung Hoa có s phát tri n liên t c t th i c đ iẤ ộ ự ể ụ ừ ờ ổ ạ t i th i trung đ i.ớ ờ ạ ph ng Tây, th i trung đ i ch n m trong m t trung tâm văn minh là vănỞ ươ ờ ạ ỉ ằ ộ minh Tây Âu. Ngoài nh ng trung tâm văn minh l n, th i c -trung đ i trên th gi i còn hìnhữ ớ ờ ổ ạ ế ớ thành nh ng trung tâm văn minh nh h n nh văn minh c a m t s ng i dân da đ ữ ỏ ơ ư ủ ộ ố ườ ỏ ở Châu Mĩ, văn minh m t s vùng thu c Đông Nam Á .ở ộ ố ộ Ngay t th i c -trung đ i, nh ng n n văn minh trên th gi i không ph i phátừ ờ ổ ạ ữ ề ế ớ ả tri n hoàn toàn bi t l p v i nhau.Con ng i gi a các trung tâm văn minh khác nhau đãể ệ ậ ớ ườ ữ có s ti p xúc v i nhau qua buôn bán, du l ch, chi n tranh, hay truy n giáo. Vì v yự ế ớ ị ế ề ậ ch c ch n nh ng giá tr v t ch t cũng nh tinh th n gi a các trung tâm văn minh yắ ắ ữ ị ậ ấ ư ầ ữ ấ cũng đã có nh h ng l n nhau.ả ưở ẫ T i th i c n đ i, các n c ph ng Tây nh s phát tri n nhanh chóng v khoaớ ờ ậ ạ ướ ươ ờ ự ể ề h c kĩ thu t đã tr thành các qu c gia phát tri n v kinh t , hùng m nh v quân s .ọ ậ ở ố ể ề ế ạ ề ự Cùng v i quá trình th c dân hoá, các n c ph ng Tây đã lôi cu n các vùng còn l iớ ự ướ ươ ố ạ c a th gi i vào lu ng phát tri n c a văn minh chung th i c n đ i.ủ ế ớ ồ ể ủ ờ ậ ạ Trên c s c a văn minh th gi i th i c -trung đ i mà loài ng i th i c n đ iơ ở ủ ế ớ ờ ổ ạ ườ ờ ậ ạ và hi n đ i đã t o nên đ c nh ng thành t u to l n trên t t c các lĩnh v c nh chúngệ ạ ạ ượ ữ ự ớ ấ ả ự ư ta đã th y ngày nay.ấ 2. NH NG THÀNH T U TIÊU BI U C A VĂN MINH TH GI I:Ữ Ự Ể Ủ Ế Ớ 2.1 Angkor Wat (ti ng Kh me nghĩa là thành ph chùa) t lâu đã tr thành bi uế ơ ố ừ ở ể t ng huy hoàng c a đ t n c Cămpuchia.Ngay sau khi đ c phát hi n vào năm 1861,ượ ủ ấ ướ ượ ệ Angkor Wat đã làm cho các nhà nghiên c u bàng hoàng. Lúc đó ng i ta đã đ t raứ ườ ặ nhi u gi thuy t kỳ l . Ng i cho r ng chính ch nhân c a nh ng kim t tháp Aic pề ả ế ạ ườ ằ ủ ủ ữ ự ậ đã đ n đây và xây d ng nên Angkor Wat. Ng i khác l i ph ng đoán có bàn tay c aế ự ườ ạ ỏ ủ ng i HyL p trong vi c t o d ng nên ngôi chùa đá kỳ di u này. Còn truy n thuy tườ ạ ệ ạ ự ệ ề ế c a ng i Kh me thì cho r ng Angkor Wat là ngu n g c c a Th n Linh.ủ ườ ơ ằ ồ ố ủ ầ Truy n thuy t v Angkor Wat k l i r ng: ngày x a, Th n t i th ng Indra cóề ế ề ể ạ ằ ư ầ ố ượ quan h v i m t ng i đàn bà d i tr n gian. Ng i đàn bà sinh ra m t ng i con traiệ ớ ộ ườ ướ ầ ườ ộ ườ là Preah Két Mêalêa (ánh sáng thiên th n). Vì đ c Hoàng h u sinh ra nên Preah Kétầ ượ ậ Mêalêa tr thành Hoàng T k v ngôi Vua Inđra Prast (Cămpuchia c ). Th n Inđraở ử ế ị ở ổ ầ mê v khôi ngô c a chú bé và đem chú v tr i. Các th n không b ng lòng cho con c aẻ ủ ề ờ ầ ằ ủ ng i d i tr n gian chung s ng v i mình nên đòi Inđra ph i tr Preah Két Mealêaườ ướ ầ ố ớ ả ả xu ng h gi i. Không còn cách nào khác Th n Indra đành ph i đem chú bé xu ng hố ạ ớ ầ ả ố ạ gi i. Quen v i cu c s ng trên thiên gi i, nên khi tr v h gi i Preah Két Mêalêa c mớ ớ ộ ố ớ ở ề ạ ớ ả th y trong lòng bu n bã khi s ng trong cung đi n c a Vua cha. Hoàng T xin Th nấ ồ ố ệ ủ ử ầ Indra cho mình đ c tr l i th ng gi i. Tuy r t th ng Hoàng T , nh ng v th n t iượ ở ạ ượ ớ ấ ươ ử ư ị ầ ố th ng không bi t ph i làm gì đây. Th n n y ra ý đ nh sai m t v ki n trúc s vĩ đ iượ ế ả ầ ả ị ộ ị ế ư ạ c a các Th n là Preah Pisnuka xây ngay h gi i m t lâu đài tráng l gi ng h t lâuủ ầ ở ạ ớ ộ ệ ố ệ đài c a Th n Indra trên th ng gi i cho Hoàng T . Ch m t đêm các th n đã xây xongủ ầ ượ ớ ử ỉ ộ ầ tòa lâu đài, đó chính là Angkor Wat ngày nay. Trên các phi n đá Angkor Wat, còn h nế ở ằ rõ nh ng l tròn chính là nh ng d u tay bê đá c a các Th n.ữ ỗ ữ ấ ủ ầ T nh ng bàng hoàng ban đ u, các nhà khoa h c đã l n theo d u v t c aừ ữ ầ ọ ầ ấ ế ủ nh ng dòng bia đá bí n các đ n đài và l ch s v Angkor Wat đã hi n d n lên.ữ ẩ ở ề ị ử ề ệ ầ Angkor Wat t đó đã đ c gi i mã và không còn là huy n tho i n a.ừ ượ ả ề ạ ữ Angkor Wat cũng nh nhi u đ n đài khác ăngco ch là m t đ n m g n v iư ề ề ở ỉ ộ ề ộ ắ ớ vi c th Th n - Vua c a các tri u Vua chúa Kh me th i ăngco. Các Vua ăngco coiệ ờ ầ ủ ề ơ ờ mình là hi n thân c a Th n linh. Cho nên khi còn s ng m i v Vua đ u xây cho mìnhệ ủ ầ ố ỗ ị ề m t ngôi đ n nh đ n th c a Th n linh. Khi ch t, theo quan ni m c a ng iộ ề ư ề ờ ủ ầ ế ệ ủ ườ Kh me, v Vua đó s tr thành Th n và nh p vào các ngôi đ n mình đã xây d ng.ơ ị ẽ ở ầ ậ ề ự Cùng v i t c th Th n Vua, m t lo i hình ki n trúc kỳ l c a ng i Kh me raớ ụ ờ ầ ộ ạ ế ạ ủ ườ ơ đ i: Đ n núi. M i ngôi đ n m là hình nh c a qu núi vũ tr Mêru, n i ng c aờ ề ỗ ề ộ ả ủ ả ụ ơ ụ ủ Th n linh. Lo i hình dáng ki n trúc đ n núi b t đ u hình thành Cămpuchia t đ uầ ạ ế ề ắ ầ ở ừ ầ th i ăngco - th i Vua Giaiavácman 2 (tr vì t năm 790 đ n năm 850). Tho t đ u, Đ nờ ờ ị ừ ế ạ ầ ề núi kh me còn r t thô s , ch là m t ho c vài ngôi đ n d ng trên đ nh m t qu đ i.ơ ấ ơ ỉ ộ ặ ề ự ỉ ộ ả ồ Nh ng d n d n, t ng b ph n c u thành m t đ n núi hoàn ch nh xu t hi n. Đ n th iư ầ ầ ừ ộ ậ ấ ộ ề ỉ ấ ệ ế ờ đi m ra đ i c a Angkor Wat (n a cu i th k XII) mô hình đ n núi Kh me đã hoànể ờ ủ ử ố ế ỷ ề ơ thi n đ n t ng chi ti t nh . Angkor Wat không ph i xu t hi n t h vô mà là đ nh caoệ ế ừ ế ỏ ả ấ ệ ừ ư ỉ c a s k t tinh v i l ch s h n ba trăm năm phát tri n c a lo i hình đ n núi Kh me.ủ ự ế ớ ị ử ơ ể ủ ạ ề ơ Sau khi lên ngôi vào năm 1113, Vua Suryavácman II ch n m t khu đ t r ng vàọ ộ ấ ộ thoáng đãng góc Đông Namđô thành Yasodharapura đ xây Đ n núi cho mình. Đó làở ể ề Angkor Wat. Công trình đ c kh i công vào năm 1122 và hoàn thành vào năm Vua m tượ ở ấ - năm 1150. Angkor Wat n m trong khu đ t thiêng r ng 1500m x 1300m và b gi i h n b iằ ấ ộ ị ớ ạ ở m t h n c r ng. Do v trí qui đ nh nên đ n m v h ng Tây có h cũng là h ngộ ồ ướ ộ ị ị ề ở ề ướ ồ ướ t i đô thành, ch không m v h ng Đông nh m i Đ n núi Kh me khác, V t quaớ ứ ở ề ướ ư ọ ề ơ ượ h phía Tây là m t con đ ng đi gi a hai hàng lan can đá hình r n Naga kh ng l d nồ ộ ườ ữ ắ ổ ồ ẫ t i c ng chính dài 230m. Toàn b ki n trúc bên trong đ c thu l i m t cách chu n xácớ ổ ộ ế ượ ạ ộ ẩ và ch n v n trong khung c ng này. Khúc d o c a b n giao h ng ngh thu t l n b tọ ẹ ổ ạ ủ ả ưở ệ ậ ớ ắ đ u và hoà lên r n ràng khi ng i xem b c qua c ng chính. C a chính gi a m raầ ộ ườ ướ ổ ử ữ ở con đ ng th hai r ng 9,5m và dài 350m. Hai bên đ ng v n là dãy lan can đá hìnhườ ứ ộ ườ ẫ r n Naga kh ng l .ắ ổ ồ Các bia ký và hình ch m kh c cho th y r ng, x a kia Vua Suryavácman th ngạ ắ ấ ằ ư ườ xa giá đ n đây. Đi đ u là m t đoàn ng i c m c ph n r i đ n các nh c công. Sauế ầ ộ ườ ầ ờ ướ ồ ế ạ đó là nh ng chi c ki u đem l v t dâng lên đ n. Đi sau đoàn ki u là các cung n c mữ ế ệ ễ ậ ề ệ ữ ầ n n, hoa, các c xe, ki u ch các nàng công chúa. Sau n a là nh ng Hoàng T c iế ỗ ệ ở ữ ữ ử ưỡ voi có ô che trên đ u. Sau cùng, m t con voi to nh t có bành l ng l y ch Đ c Vua.ầ ộ ấ ộ ẫ ở ứ T i c a vào đ n, đoàn r c l r sang hai cánh, ch đ c Vua và các thành viên c aớ ử ề ướ ễ ẽ ỉ ứ ủ Hoàng gia m i đ c vào đ n, khi t i khu h i lang th nh t thì h d ng l i làm l . Khuớ ượ ề ớ ồ ứ ấ ọ ừ ạ ễ h i lang này r ng 215m x 187m và có nh ng hình s t và r n Naga b y đ u tr n gi .ồ ộ ữ ư ử ắ ả ầ ấ ữ T i đây, Vua v n ng i trên mình voi đi t i c a Đông c a đ n. D c t ng h i lang làớ ẫ ồ ớ ử ủ ề ọ ườ ồ tám b c phù điêu l n cao hai mét và dài t 50m đ n 100m. G n 1200m vuông phù điêuứ ớ ừ ế ầ đó th hi n các c nh l y t S thi Ramayana ho c các c nh nói v các chi n tích c aể ệ ả ấ ừ ử ặ ả ề ế ủ Suryavácman II. đây, chúng ta g p chân dung đ c Vua hai l n: m t l n đang thi tở ặ ứ ầ ộ ầ ế tri u, m t l n đang xung tr n. Các c nh chi n tr n đ c th hi n sôi đ ng, căngề ộ ầ ậ ả ế ậ ượ ể ệ ộ th ng và h ng h c sát khí. Trong khi đó, các c nh sinh ho t, h i l l i êm đ m vàẳ ừ ự ả ạ ộ ễ ạ ề s ng đ ng.ố ộ C nh phía Namc a h i lang Đông là c m t m ng phù điêu dài 50m th hi nả ủ ồ ả ộ ả ể ệ huy n tho i khu y bi n s a l y thu c tr ng sinh. Tr ng tâm c a phù điêu là hìnhề ạ ấ ể ữ ấ ố ườ ọ ủ Vítnu n m trên mình con rùa. Hai bên là các Th n và q y đáng ráng s c ôm thân conằ ầ ủ ứ r n kh ng l Vasuka mà kéo. T đ i d ng b khu y đ ng bay lên các tiên n Apsaraắ ổ ồ ừ ạ ươ ị ấ ộ ữ r i n th n s c đ p L cs mi.ồ ữ ầ ắ ẹ ắ ơ m t h ng Tây c a t ng m t, ba c u thang d n lên t ng h i lang kín th hai. t ngở ặ ướ ủ ầ ộ ầ ẫ ầ ồ ứ ở ầ th hai này c a Angkor Wat là c m t th gi i các ô sân t o b i nh ng l i đi có máiứ ủ ả ộ ế ớ ạ ở ữ ố che ch y ngang d c c t nhau. N i đây ch dành riêng cho các thành viên c a Hoàng gia.ạ ọ ắ ơ ỉ ủ Sau khi đã cùng v t t làm l t ng m t, đ c Vua cùng gia quy n lên t ng hai nghị ư ế ễ ở ầ ộ ứ ế ầ ỉ ng i. Không khí c a t ng hai hoàng toàn tĩnh l ng êm . đó, có nh ng th vi n cóơ ủ ầ ặ ả ở ữ ư ệ nhi u Thánh kinh dành cho Vua Chúa đ c. Bàn tay c a các ngh sĩ vô danh đã t o nênề ọ ủ ệ ạ t ng hai này c m t thiên gi i b ng đá. Trên m t các t ng là vô vàn nh ng hìnhở ầ ả ộ ớ ằ ặ ườ ữ tiên n Apsara b ng đá. Nh ng nàng Apsara ki u di m v i nh ng khuôn m t và trangữ ằ ữ ề ễ ớ ữ ặ ph c khác nhau, tay c m hoa ho c đang múa; t t c đã t o ra b c tranh sinh đ ng vụ ầ ặ ấ ả ạ ứ ộ ề m t thiên cung n i h gi i. G n 2000 hình Apsara Angkor Wat là g n 2000 tác ph mộ ơ ạ ớ ầ ở ầ ẩ điêu kh c tuy t v i. Qua d u v t vàng son còn l i và các dòng bia ký, ng i ta có đắ ệ ờ ấ ế ạ ườ ủ c s đoán r ng, x a kia các hình tiên n , các b ph n ki n trúc đã đ c s n son thi pơ ở ằ ư ữ ộ ậ ế ượ ơ ế vàng ho c đ c kh c v .ặ ượ ắ ẽ Theo nh ng l i tam c p có mái che có th lên đ n t ng th ba, t ng trên cùngữ ố ấ ể ế ầ ứ ầ c a Angkor Wat. T xa, t ng trên cùng này cùng v i năm ng n tháp hi n ra trên n nủ ừ ầ ớ ọ ệ ề tr i nh nh ng n hoa. Lên đ n t ng trên cùng ai cũng c m th y năm ng n tháp nhờ ư ữ ụ ế ầ ả ấ ọ ư ng tr c không gian. Ngôi tháp trung tâm cao 42m so v i n n c a t ng ba, còn toànự ị ả ớ ề ủ ầ b ngôi chùa cao 65m.ộ Mô hình c a Angkor Wat đã đ c hoàn thi n tr c đó đ n Bà Phnôm;ủ ượ ệ ướ ở ề Angkor Wat là m t ki n trúc d ng kim t tháp ba t ng. T ng trung tâm có năm thápộ ế ạ ự ầ ầ đ c b c c theo s đ ngũ đi m (tháp chính cao nh t gi a, b n tháp nh h n ượ ố ụ ơ ồ ể ấ ở ữ ố ỏ ơ ở b n góc). Tháp trung tâm n i v i b n c ng b n h ng b ng nh ng hành lang có c tố ố ớ ố ổ ở ố ướ ằ ữ ộ và mái che. Nh v y, m i t ng b c t ra thành nh ng khu sân nh . M i t ng l i cóư ậ ỗ ầ ị ắ ữ ỏ ỗ ầ ạ nh ng h i lang kín vây quanh. Góc các h i lang và ngay chính gi a các m t l i nhôữ ồ ồ ở ữ ặ ạ lên nh ng hình tháp nh . Các l i đi trên c u thang cũng đ c l p kín nh các h i lang.ữ ỏ ố ầ ượ ợ ư ồ Tuy ph ng theo đ n Bà Phnôm, nh ng giá tr và s kỳ di u c a Angkor Wat chính làỏ ề ư ị ự ệ ủ t m vóc và cách x lý không gian.ầ ử T l và lu t xa g n đ c bi u hi n Angkor Wat th t gi n đ n nh ng cũngỷ ệ ậ ầ ượ ể ệ ở ậ ả ơ ư th t đáng kinh ng c. Quãng đ ng gi a c ng vào t i khu đ n đài dài g p đôi chi u dàiậ ạ ườ ữ ổ ớ ề ấ ề m t Tây c a đ n. Đây là t l vàng mà ch có ng i Hy L p C m i bi t và s d ngặ ủ ề ỷ ệ ỉ ườ ạ ổ ớ ế ử ụ trong nh ng công trình ki n trúc c a mình. Theo các ki n trúc s C Hy L p, mu nữ ế ủ ế ư ổ ạ ố bao quát toàn b m t công trình ki n trúc ph i lùi xa m t kho ng g p hai l n kíchộ ộ ế ả ộ ả ấ ầ th c l n nh t c a ki n trúc đó. T l c a ba t ng c a Angkor Wat cũng là nh n t lướ ớ ấ ủ ế ỷ ệ ủ ầ ủ ữ ỷ ệ vàng: t ng m t cao 6m, t ng hai cao 13m (6m+7m) và tháp chính cao 42m (6m x 7m).ầ ộ ầ Chi u cao c a ba t ng c lên t t đ u đ n khi n ng i xem có c m giác lúc nàoề ủ ầ ứ ừ ừ ề ặ ế ườ ả cũng hi n di n m t s hoàn ch nh. H n th n a, các t ng l i có c u trúc và hình dángệ ệ ộ ự ỉ ơ ế ữ ầ ạ ấ gi ng nhau, t n trên nh hoà l n vào h i lang c a t ng d i. M i thành ph n ki nố ầ ư ẫ ồ ủ ầ ướ ỗ ầ ế trúc t tháp chính t i các tháp ph , t các b c tam c p đ n các h i lang... đ u đ c bừ ớ ụ ừ ậ ấ ế ồ ề ượ ố trí cân đ i r t hoàng h o đ n m c chúng v a nh là các công trình riêng bi t v a hoàố ấ ả ế ứ ừ ư ệ ừ vào t ng th chung. T t c đi u đó cho th y công vi c xây d ng Angkor Wat ph iổ ể ấ ả ề ấ ệ ự ả đ c tính toán k l ng trên m t mô hình tr c khi thi công.ượ ỹ ưỡ ộ ướ Sau khi Suryavácman II m t, đ t n c c a ng i Kh me lâm vào tình tr ng kh ngấ ấ ướ ủ ườ ơ ạ ủ ho ng cung đình. Tr c tình hình đó, quân đ i Chàm đã ti n đánh và tàn phá Angkorả ướ ộ ế Wat vào năm 1177. Ch Vua Giaiavácman VII m i tr đ c m i thù đó. Ông không chỉ ớ ả ượ ố ỉ ph c h i đ c Angkor Wat mà còn chi m c đ t n c c a k thù. Bia ký Bantayụ ồ ượ ế ả ấ ướ ủ ẻ Chmar vi t: "Đ c Vua đã đ a đ t n c thoát kh i v c th m tai h a".ế ứ ư ấ ướ ỏ ự ẳ ọ Nh ng cũng ch sau đó không lâu, Angkor Wat cùng v i các đ n đài ăngco khácư ỉ ớ ề đã b con ng i b r i cho núi r ng xâm chi m và bao ph . Ch đ n t n cu i th kị ườ ỏ ơ ừ ế ủ ỉ ế ậ ố ế ỷ XIX, Angkor Wat m i l i b t đ u cu c h i sinh l n th hai và đ c đánh giá là m tớ ạ ắ ầ ộ ồ ầ ứ ượ ộ trong nh ng kỳ quan c a nhân lo i.ữ ủ ạ Kim t tháp Kheopsự Kim t tháp Kheopsự Kim t tháp Kheops là công trình cao nh t th gi i t năm ~ 2570 TCN đ n năm ~ 1300ự ấ ế ớ ừ ế Đ aị đi mể Giza, Ai C pậ Tình tr ngạ Đã hoàn thành Xây d ngự ~ 2570 TCNChi u caoTính đ n máiề ế 138,8 m (455,2 ft) (Nguyên th y: 146,6 m (480,9 ft)ủ Đ i kim t tháp Kheops.ạ ự Kim t tháp Khafre và t ng Nhân sự ượ ư Kim t tháp Kheopsự hay kim t tháp Kê pự ố , kim t tháp Khufuự ho c ặ Đ i kim tạ ự tháp Giza ( 29°58′41″B, 31°07′53″Đ), là m t trong nh ng công trình c nh t và duyộ ữ ổ ấ nh t còn t n t i trong s ấ ồ ạ ố B y kỳ quan th gi iả ế ớ . Các nhà Ai C p h c nói chung đã đ ngậ ọ ồ ý r ng kim t tháp đ c xây trong kho ng th i gian 20 năm t kho ng năm 2560 TCN.ằ ự ượ ả ờ ừ ả M i ng i cũng cho r ng Đ i kim t tháp đ c xây d ng làm lăng m cho ọ ườ ằ ạ ự ượ ự ộ pharaon Kheops (chuy n t t ti ng Hy L pể ự ừ ế ạ Χέωψ; ti ng Ai C pế ậ : Khufu) thu c ộ Tri u đ i thề ạ ứ tư th i ờ Ai C p c đ iậ ổ ạ , vì th nó đã đ c g i là ế ượ ọ Kim t tháp Kheopsự . V t t ng c aị ể ướ ủ Kheops là Hemiunu đ c cho là ki n trúc s c a Đ i Kim t tháp này.ượ ế ư ủ ạ ự B i c nh l ch số ả ị ử Quá trình xây d ng đ c các nhà Ai C p h c tin là trong kho ng 20 năm, đánh giáự ượ ậ ọ ả đ c ch p nh n r ng rãi nh t cho năm hoàn thành là kho ng 2560 TCN. Năm hoànượ ấ ậ ộ ấ ả thành này đ c ng h m t cách không ch c ch n b i nh ng khám phá kh o c t iượ ủ ộ ộ ắ ắ ở ữ ả ổ ớ bây gi v n ch a ti t l m t n n văn minh nào (hay m t dân s đ l n hay đ khờ ẫ ư ế ộ ộ ề ộ ố ủ ớ ủ ả năng k thu t) x a h n Tri u đ i th t trong khu v c này.ỹ ậ ư ơ ề ạ ứ ư ự Đ i Kim T Tháp này là x a nh t và l n nh t trong ba kim t tháp trong vùng Gizaạ ự ư ấ ớ ấ ự Necropolis giáp v i Cairo, Ai C p châu Phi. Nó là ph n chính cũa m t c u trúc ph cớ ậ ở ầ ộ ấ ứ t p các công trình bao g m c hai ngôi đ n nhà xác đ th Kheops (m t g n kim tạ ồ ả ề ể ờ ộ ầ ự tháp và m t g n sông Nil), ba kim t tháp nh h n cho các bà v c a Kheops, và m tộ ầ ự ỏ ơ ợ ủ ộ kim t tháp "v tinh" nh h n, m t đ ng đ p cao n i hai ngôi đ n, và m t nhà mự ệ ỏ ơ ộ ườ ắ ố ề ộ ồ nh bao quanh kim t tháp cho các quý t c. M t trong các kim t tháp nh ch a mỏ ự ộ ộ ự ỏ ứ ộ c a hoàng h u Hetepheres (khám phá năm 1925), em gái và v c a Sneferu và m c aủ ậ ợ ủ ẹ ủ Kheops. Cũng có thành ph cho công nhân, bao g m m t nghĩa trang, các ti m bánh,ố ồ ộ ệ m t x ng làm bia và m t khu đ luy n (n u ch y) Đ ng (nguyên t )đ ng. Nhi u tòaộ ưở ộ ể ệ ấ ả ồ ố ồ ề nhà và các khu c u trúc khác đang đ c khám phá b i D án v b n đ Giza.ấ ượ ở ự ẽ ả ồ Cách vài trăm mét v phía tây nam Kim t tháp Kheops là m t kim t tháp h i nh h nề ự ộ ự ơ ỏ ơ khác, Kim t tháp Khafre, m t trong nh ng ng i k v Kheops và đ c tin r ng làự ộ ữ ườ ế ị ượ ằ ng i đã xây d ng Đ i Sphinx Giza Đ i Nhân s . Thêm vài trăm mét n a phía tâyườ ự ạ ạ ư ữ ở nam là Kim t tháp Menkaure, ng i k v Khafre, v i chi u cao kho ng m t n a Đ iự ườ ế ị ớ ề ả ộ ử ạ kim t tháp. Hi n nay, kim t tháp Khafre là kim t tháp cao nh t trong nhóm b i Đ iự ệ ự ự ấ ở ạ kim t tháp đã m t kho ng 30 feet chi u cao v t li u trên đ nh. Th i c đ i, Kim tự ấ ả ề ậ ệ ỉ ờ ổ ạ ự tháp Kheops qu th c là cao nh t, nh ng trên th c t khi y kim t tháp Khafre nhìnả ự ấ ư ự ế ấ ự v n có v cao h n vì các c nh c a nó có góc đ ng h n so v i Kim t tháp Kheops vàẫ ẻ ơ ạ ủ ứ ơ ớ ự nó đ c xây d ng trên th đ t cao h n.ượ ự ế ấ ơ Kim t tháp Kheops trong m t b c nh ch p t th k 19ự ộ ứ ả ụ ừ ế ỷ Kim t tháp Menkaureự Xây d ngự Bài chi ti t: ế Các k thu t xây d ng kim t tháp c a ng i Ai C pỹ ậ ự ự ủ ườ ậ nh ng d ng c h tr hình RJ hay RL có th đã đ c dùng đ đ a các kh i đá n ngữ ụ ụ ỗ ợ ể ượ ể ư ố ặ hàng t n lên caoấ Các v t li u và nhân l cậ ệ ự Nhi u c tính khác nhau đã đ c đ a ra v s l ng nhân l c c n thi t xây d ngề ướ ượ ư ề ố ượ ự ầ ế ự Đ i kim t tháp. ạ ự Herodotus, nhà s h c ử ọ Hy L pạ th k th 5 tr c ở ế ỷ ứ ướ Công nguyên, đã c l ng vi c xây d ng có th c n t i 100.000 ng i trong 20 năm. Nh ng b ngướ ượ ệ ự ể ầ ớ ườ ữ ằ ch ng g n đây đã cho th y kh năng trên th c t s nhân công xây d ng đ c tr ti nứ ầ ấ ả ự ế ố ự ượ ả ề cho s c lao đ ng c a mình, vì th đòi h i ph i có m t h th ng quan l i và k toánứ ộ ủ ế ỏ ả ộ ệ ố ạ ế đ c t ch c m c khá ch t ch . ượ ổ ứ ở ứ ặ ẽ Ki n trúc sế ư ng i ườ Ba Lan Wieslaw Kozinski tin r ng c n ph i có 25 ng i m i mang đ c m t kh i đá n ng 1,5 t n. D a vào đó, ôngằ ầ ả ườ ớ ượ ộ ố ặ ấ ự c tính s nhân công là 300.000 ng i trên công tr ng, v i kho ng 60.000 nh ngướ ố ườ ườ ớ ả ở ữ n i khác. Nhà Ai C p h c th k 19 ơ ậ ọ ế ỷ William Flinders Petrie đã đ xu t r ng đa sề ấ ằ ố nhân công không ph i là nô l mà là dân c nh ng vùng nông nghi p t i Ai C p, laoả ệ ư ở ữ ệ ạ ậ đ ng vào nh ng th i kỳ có lũ sông Nil và các ho t đ ng ộ ữ ờ ở ạ ộ nông nghi pệ đang t mạ ng ng.ư Nhà Ai C p h cậ ọ Miroslav Verner th a nh n r ng s lao đ ng đ c t ch c thành m từ ậ ằ ố ộ ượ ổ ứ ộ h th ng c p b cệ ố ấ ậ , g m hai ồ toán 1.000 ng i, đ c t ch c thành năm ườ ượ ổ ứ zaa hay phyle v i 200 ng i, có th h l i ti p t c đ c phân chia nh n a theo trình đ tay ngh .ớ ườ ể ọ ạ ế ụ ượ ỏ ữ ộ ề M t s nghiên c u đ a ra các c tính khác v s nhân công xây d ng. Ví d , ộ ố ứ ư ướ ề ố ự ụ nhà toán h cọ Kurt Mendelssohn đã tính r ng l ng nhân l c cao nh t có th lên t i 50.000ằ ượ ự ấ ể ớ ng i, trong khi ườ Ludwig Borchardt và Louis Croon cho r ng con s đó là 36.000. Theoằ ố Verner, vi c xây d ng Đ i kim t tháp không đòi h i quá 30.000 nhân công.ệ ự ạ ự ỏ M t cu c nghiên c u qu n lý xây d ng do công ty Daniel, Mann, Johnson, &ộ ộ ứ ả ự Mendenhall h p tác cùng Mark Lehner và các nhà Ai C p h c khác ti n hành đã cợ ậ ọ ế ướ tính r ng toàn b d án này c n l ng nhân công trung bình là 13.200 ng i và đ nhằ ộ ự ầ ượ ườ ở ỉ đi m là 40.000. Không s d ng ròng r c, bánh xe, hay các công c s t, h gi đ nhể ử ụ ọ ụ ắ ọ ả ị r ng Đ i kim t tháp t khi kh i công t i khi hoàn thành m t kho ng 10 năm. Cu cằ ạ ự ừ ở ớ ấ ả ộ nghiên c u c tính s kh i đá đ c s d ng trong xây d ng trong kho ng 2-2,8ứ ướ ố ố ượ ử ụ ự ở ả tri u (trung bình 2,4 tri u), nh ng l y con s chính xác gi m còn 2 tri u sau khi trệ ệ ư ấ ố ả ệ ừ b t di n tích c tính c a các kho ng không phòng bên trong. Đa s các ngu n đ ng ýớ ệ ướ ủ ả ố ồ ồ v i con s kho ng trên 2 tri u kh i đá này. Nh ng tính toán c a các nhà Ai C p h cớ ố ả ệ ố ữ ủ ậ ọ cho r ng s nhân công ph i đ t đ c m c 180 kh i trên gi (3 kh i/phút) v i m iằ ố ả ạ ượ ứ ố ờ ố ớ ườ gi lao đ ng m i ngày đ đ t m i kh i đá riêng bi t vào v trí c a chúng. H đ a raờ ộ ỗ ể ặ ỗ ố ệ ị ủ ọ ư đ c nh ng c tính này sau khi th nghi m xây d ng không s d ng máy móc hi nượ ữ ướ ử ệ ự ử ụ ệ đ i. Tuy nhiên, vi c nghiên c u này không đ a ra đ c công nh n, đ c bi t khi đemạ ệ ứ ư ượ ậ ặ ệ so sánh v i các d án xây d ng t i các n c thu c ớ ự ự ạ ướ ộ th gi i th baế ớ ứ , h u c n và tayậ ầ ngh ng i th góp ph n quan tr ng vào vi c xây d ng m t công trình có t m cề ườ ợ ầ ọ ệ ự ộ ầ ỡ không t ng đ ng v i s chính xác nh v y, hay trong s nh ng đi u khác, vi c sươ ươ ớ ự ư ậ ố ữ ề ệ ử d ng t i 60-80 t n đá l y t m và v n chuy n qua m t kho ng cách h n 500 d m.ụ ớ ấ ấ ừ ỏ ậ ể ộ ả ơ ặ Trái l i, m t nghiên c u kh thi Đ i kim t tháp liên quan t i vi c khai thác đá t mạ ộ ứ ả ạ ự ớ ệ ừ ỏ đã đ c Giám đ c k thu t Vi n Đá vôi Idiana Châu M Merle Booker ti n hành nămượ ố ỹ ậ ệ ỹ ế 1978. V i 33 m đá, Vi n đ c nhi u ki n trúc s coi là m t trong nh ng c quanớ ỏ ệ ượ ề ế ư ộ ữ ơ nghiên c u đá vôi hàng đ u th gi i. S d ng thi t b hi n đ i, cu c nghiên c u đ aứ ầ ế ớ ử ụ ế ị ệ ạ ộ ứ ư ra k t lu n:ế ậ “S d ng toàn b c s ngành công nghi p đá vôi Indiana nh hi n t i [33ử ụ ộ ơ ở ệ ư ệ ạ m ], và l y con s s n xu t g p ba m c trung bình hi n nay, c n ph i có 27ỏ ấ ố ả ấ ấ ứ ệ ầ ả năm đ khai thác đá, ch t o và chuyên ch đ s c n thi t.” ể ế ạ ở ủ ố ầ ế Booker ch ra s th i gian cu c nghiên c u cho là đ đ các toa tàu ch hàng đ c sỉ ố ờ ộ ứ ủ ể ở ượ ử d ng liên t c, không b tr hay có th i gian ch t c a máy móc trong su t quãng 27 nămụ ụ ị ễ ờ ế ủ ố đó và cũng không tính t i kh năng tăng giá chi phí trong th i gian đ hoàn thành côngớ ả ờ ể vi cệ . Nh ng giá tr đ c các nhà Ai C p h c ch p nh n xác nh n k t qu sau:ữ ị ượ ậ ọ ấ ậ ậ ế ả 2.400.000 kh i đá đ c s d ng ÷ 20 năm ÷ 365 ngày m i năm ÷ 10 gi làm vi c m iố ượ ử ụ ỗ ờ ệ ỗ ngày ÷ 60 m t gi = 0,55 đ c hoàn thành trên m i phútộ ờ ượ ỗ Vì th dù có bao nhiêu công nhân đ c s d ng hay b t kỳ hình th c nào, thì 1,1 kh iế ượ ử ụ ấ ứ ố ph i đ c x p vào đúng ch m i 2 phút, m i gi m t ngày, 365 ngày m t năm trongả ượ ế ỗ ỗ ườ ờ ộ ộ 24 năm đ hoàn thành Đ i kim t tháp trong khuôn kh th i gian đó. Đ s d ngể ạ ự ổ ờ ể ử ụ ph ng trình t ng t , nh ng thay th i gian thành 100 năm ch không ph i 20, thì cươ ươ ự ư ờ ứ ả ứ m i phút ph i hoàn thành 1,1 kh i đá.ườ ả ố Tuy nhiên, ph ng trình không bao g m kho ng th i gian và nhân công c n thi t choươ ồ ả ờ ầ ế vi c thi t k , l p k ho ch, kh o sát và chu n b m t b ng di n tích 13 m u Anh c aệ ế ế ậ ế ạ ả ẩ ị ặ ằ ệ ẫ ủ Đ i kim t tháp. Nó cũng không bao g m th i gian xây d ng hai kim t tháp chínhạ ự ồ ờ ự ự khác trên cùng công tr ng, con Nhân S (ườ ư Sphinx), các đ n, các h th ng đ ng đ pề ệ ố ườ ắ cao, nhi u d m vuông m t b ng đ c lát đá, chu n b m t b ng toàn b thung lũngề ặ ặ ằ ượ ẩ ị ặ ằ ộ Giza, 35 b n thuy n đ c đ c vào trong đá n n c ng, hay nhi u th đòi h i nhi uế ề ượ ụ ề ứ ề ứ ỏ ề nhân công khác. Toàn b thung lũng Giza đã đ c xây d ng trong th i cai tr c a nhi uộ ượ ự ờ ị ủ ề pharaoh trong ch a t i m t trăm năm. B t đ u v i vua ư ớ ộ ắ ầ ớ Djoser c m quy n t 2687-ầ ề ừ 2667 TCN, ba kim t tháp l n khác cũng đã đ c xây d ng - ự ớ ượ ự Kim t tháp b cự ậ Saqqara (đ c cho là kim t tháp đ u tiên c a Ai C p), ượ ự ầ ủ ậ Kim t tháp Bentự và Kim t tháp đự ỏ c a vua Sneferu. Cũng trong giai đo n này (t 2686 đ n 2498 TCN) đ p Wadi Al-ủ ạ ừ ế ậ Garawi s d ng theo c tính t i 100.000 mét kh i đá và g ch cũng đã đ c xâyử ụ ướ ớ ố ạ ượ d ngự [8]. B t đ u t Saqqara, nhà Ai C p h c Barbara Mertz đã c tính g n 700 kim tắ ầ ừ ậ ọ ướ ầ ự tháp đã đ c xây d ng Ai C p trong kho ng th i gian g n 500 năm.ượ ự ở ậ ả ờ ầ Các lý thuy t v ph ng pháp xây d ngế ề ươ ự S đ b trí c a kim t thápơ ồ ố ủ ự Herodotus đã cho r ng các kh i đá s d ng xây d ng Đ i kim t tháp đ c đ t vào vằ ố ử ụ ự ạ ự ượ ặ ị trí b ng cách đ a chúng lên d n t ng ằ ư ầ ừ giàn giáo g ng n liên ti p. M t kh năng khácỗ ắ ế ộ ả đ c h c gi c đ i ượ ọ ả ổ ạ Diodorus Siculus đ xu t là các kh i đá l n đ c kéo lê d c m tề ấ ố ớ ượ ọ ộ h th ng các ệ ố đ ng d cườ ố đ t i đ cao c n thi t. G n đây h n, ể ớ ộ ầ ế ầ ơ Mark Lehner cho r ngằ m t đ ng d c hình xo n c, b t đ u t ộ ườ ố ắ ố ắ ầ ừ m đáỏ d n t i phía đông nam và ti p t cẫ ớ ế ụ ch y quanh bên ngoài kim t tháp, có l đã đ c áp d ng. Các kh i đá có th đã đ cạ ự ẽ ượ ụ ố ể ượ đ t trên các xe tr t ch y trên đ ng đ c bôi tr n b ng n c ho c s a. M t sặ ượ ạ ườ ượ ơ ằ ướ ặ ữ ộ ố ng i tin r ng các kh i đá đ c di chuy n nh con lăn, súc g tròn đ t liên t c bênườ ằ ố ượ ể ờ ỗ ặ ụ d i các kh i đá.ướ ố N u m t đ ng d c đ c s đ ng đ đ a các kh i đá cao nh t vào v trí thì nó ph iế ộ ườ ố ượ ử ụ ể ư ố ấ ị ả ngày càng thu h p l i b i vì đ nh kim t tháp nh d n lên phía trên. Tuy nhiên, vi cẹ ạ ở ỉ ự ỏ ầ ệ xây d ng con đ ng d c đó cũng đòi h i r t nhi u nhân l c, quá n a s nhân côngự ườ ố ỏ ấ ề ự ử ố c n thi t đ xây d ng chính kim t tháp. Vi c khai qu t vùng phía nam Đ i kim tầ ế ể ự ự ệ ậ ạ ự tháp đã cho th y b ng ch ng sót l i c a m t con đ ng d c g m hai b c t ng đ cấ ằ ứ ạ ủ ộ ườ ố ồ ứ ườ ượ xây b ng g ch v n đ c tr n v i Tafla hai bên. gi a đ c nh i cát và th ch caoằ ạ ụ ượ ộ ớ Ở ữ ượ ồ ạ t o nên thân đ ng. Chúng đã đ c phát hi n trong khi tái b trí các h th ng âmạ ườ ượ ệ ố ệ ố thanh và ánh sáng t i Giza. Theo kích c lý thuy t v con đ ng d c t m c l n đápạ ỡ ế ề ườ ố ầ ỡ ớ ng yêu c u cho vi c xây d ng Đ i kim t tháp, chúng ta s không hi u con đ ngứ ầ ệ ự ạ ự ẽ ể ườ d c c nh m i đ c khám phá đó đ c dùng vào vi c gì.ố ỡ ỏ ớ ượ ượ ệ Cũng có ý ki n cho r ng ng i Ai C p có th đã di chuy n các kh i đá b ng s c gió,ế ằ ườ ậ ể ể ố ằ ứ nh vào các cánh di u và các ròng r c ch không ph i nh s l ng nô l đông đ o.ờ ề ọ ứ ả ờ ố ượ ệ ả Ngày 23 tháng 6 năm 2001, giáo s hàng không Caltech ư Mory Gharib và m t nhóm nhộ ỏ sinh viên ch a t t nghi p đã nâng m t c t tháp 6900 lb (3,1 t n), cao 3 mét vào v tríư ố ệ ộ ộ ấ ị th ng đ ng nh s c gió 22 d m/gi (35 km/gi ) t i ẳ ứ ờ ứ ặ ờ ờ ạ sa m c Californiaạ trong vòng 25. H s d ng m t cánh di u, h th ng ròng r c, và các khung đ đ ch ng minh r ngọ ử ụ ộ ề ệ ố ọ ỡ ể ứ ằ s c gió có th đ c khai thác đ t o ra các l c nâng l n. Maureen Clemmons l n đ uứ ể ượ ể ạ ự ớ ầ ầ tiên nghĩ t i ý t ng này khi xem m t hình nh vài ng i đàn ông đang d ng m t c tớ ườ ộ ả ườ ự ộ ộ tháp trong t p chí ạ Smithsonian. Clemmons cũng tìm ra m t m nh ộ ả v i lenả (frieze) thể hi n m t mô hình cánh không th xác đ nh bên trên vài ng i đàn ông và có th là m tệ ộ ể ị ườ ể ộ s dây chão.ố Nhà khoa h c v t li u ọ ậ ệ Joseph Davidovits đã th a nh n r ng các kh i đá kim t thápừ ậ ằ ố ự không ph i là đá đ c, mà đa s là m t hình th c ả ụ ố ộ ứ bê tông đá vôi: t c làứ chúng đã đ cượ 'đ khuôn' nh v i ổ ư ớ xi măng hi n đ i. Theo lý thuy t này ệ ạ ế đá vôi m m ch a nhi uề ứ ề kaolinit đ c khai thác con ượ ở su i c nố ạ phía nam cao nguyên Giza. Chúng đ c ngâmượ trong nh ng b l n g n sông Nil cho t i khi r a tr thành s n s t nh h . Vôi (đ cữ ể ớ ầ ớ ữ ở ề ệ ư ồ ượ tìm th y trong tro b p) và ấ ế natri (cũng đ c ng i Ai C p s d ng trong p xác)ượ ườ ậ ử ụ ướ đ c tr n vào. Sau đó các b này đ c đ b c h i t do, còn l i m t h n h p nh đ tượ ộ ể ượ ể ố ơ ự ạ ộ ỗ ợ ư ấ sét t. Th "bê tông" t này s đ c mang t i công trình và đ c đóng vào trongướ ứ ướ ẽ ượ ớ ượ các khuôn g có th tái s d ng trong vài ngày đ tr i qua m t quá trình ph n ng hóaỗ ể ử ụ ể ả ộ ả ứ h c t ng t nh s 'đông c ng' c a xi măng. Ông cho r ng, các kh i đá m i s đ cọ ươ ự ư ự ứ ủ ằ ố ớ ẽ ượ đ khuôn ngay t i ch , bên trên kh i cũ. Các nghiên c u lý thuy t và th c nghi m sổ ạ ỗ ố ứ ế ự ệ ử d ng h n h p t ng t do vi n đ a cao phân t (ụ ỗ ợ ươ ự ệ ị ử geopolymer) b c Pháp ti n hànhở ắ ế th y r ng m t đ i m i ng i, s d ng các công c đ n gi n, có th xây d ng m tấ ằ ộ ộ ườ ườ ử ụ ụ ơ ả ể ự ộ c u trúc g m m i b n kh i đá t 1,3 đ n 4,5 t n trong vài ngày.ấ ồ ườ ố ố ừ ế ấ B tríố B n đ khu Kim t tháp Gizaả ồ ự Khi xây d ng, Đ i kim t tháp cao 280 ự ạ ự cubit hoàng gia Ai C pậ (146,5 mét hay 481 ft), nh ng vì b ư ị ăn mòn và b m t tr m phi n đá trên đ nh (chóp tháp) chi u cao hi n t i làị ấ ộ ế ỉ ề ệ ạ 455,21 ft, t ng đ ng 138,75 m. Nh đã đ c ch ng minh trong nhi u văn t trênươ ươ ư ượ ứ ề ự gi y cóiấ [c nầ d nẫ ngu nồ ], m i c nh đáy th i x a dài 440 (20,63 inch) cubit hoàng gia. Vì th ,ỗ ạ ờ ư ế c nh đáy nguyên th y dài 231 m m i phía và chi m kho ng di n tích x p x 53.000ạ ủ ỗ ế ả ệ ấ ỉ mét vuông v i góc 51,7 đ — g n m c lý t ng cho m t k t c u kim t tháp n đ nh.ớ ộ ầ ứ ưở ộ ế ấ ự ổ ị Ngày nay m i c nh dài kho ng 230,36 mét. Kích th c gi m và v ngoài thô hi n nayỗ ạ ả ướ ả ẻ ệ vì nó đã m t nh ng t m đá bóng p bên ngoài, m t s t m có kích th c lên t i haiấ ữ ấ ố ộ ố ấ ướ ớ mét r i chi u dày và n ng h n 15 t n.ưỡ ề ặ ơ ấ Trong th k 14 (năm 1301), m t tr n đ ng đ t l n đã làm nhi u t m đá p ngoài r iế ỷ ộ ậ ộ ấ ớ ề ấ ố ơ ra, sau đó chúng b ị Vua H i giáo Bahriồ An-Nasir Nasir-ad-Din al-Hasan mang đi năm 1356 đ xây d ng các đ n th ể ự ề ờ H i giáoồ và các pháo đài t i Cairo g n đó; t i ngày nay,ạ ầ ớ v n có th th y các t m đá đó t i các công trình đó. Nh ng nhà thám hi m sau này đãẫ ể ấ ấ ạ ữ ể thông báo v nhi u đ ng v t li u v n nát đáy các kim t tháp h u qu c a s s pề ề ố ậ ệ ụ ở ự ậ ả ủ ự ụ đ t m p sau đó và cu i cùng chúng đã b d n d p cho các cu c khai qu t. Tuy v y,ổ ấ ố ố ị ọ ẹ ộ ậ ậ hi n nay ta v n th y nhi u t m đá p quanh đáy Đ i kim t tháp cho th y tài nghệ ẫ ấ ề ấ ố ạ ự ấ ệ xây d ng và đúng v trí nh đã đ c miêu t trong hàng th k tr c đó.ự ở ị ư ượ ả ế ỷ ướ Nh ng đo đ c kim t tháp chính xác đ u tiên đ c Sir ữ ạ ự ầ ượ Flinders Petrie ti n hành nămế 1880–82 và xu t b n trong cu n ấ ả ố Các kim t tháp và các đ n Gizehự ề . H u nh t t c cácầ ư ấ ả báo cáo đ u d a trên nh ng con s này. Petrie khám phá r ng kim t tháp đ c đ nhề ự ữ ố ằ ự ượ ị h ng 4' Tây b c và kim t tháp th hai cũng đ c đ nh h ng t ng t . Petrie cũngướ ắ ự ứ ượ ị ướ ươ ự khám phá ra s đ nh h ng khác bi t gi a lõi và v ngoài (– 5'16" ± 10"). Petrie choự ị ướ ệ ữ ỏ r ng vi c tái xác đ nh ph ng b c đã đ c ti n hành sau khi hoàn thành ph n lõi và bằ ệ ị ươ ắ ượ ế ầ ị l i, vì th v ngoài đ c xây theo h ng khác. S l ch h ng b c này c a lõi, t ngỗ ế ỏ ượ ướ ự ệ ướ ắ ủ ươ đ ng v i v trí c a các sao b-Ursae Minoris và z-Ursae Majoris kho ng 3.000 nămươ ớ ị ủ ả tr c, đã tính đ n s ti n đ ng c a tr c ướ ế ự ế ộ ủ ụ Trái Đ tấ . M t cu c nghiên c u do nhà Aiộ ộ ứ C p h c Kate Spence ti n hành cho th y nh ng s thay đ i v h ng c a 8 kim tậ ọ ế ấ ữ ự ổ ề ướ ủ ự tháp t ng đ ng v i nh ng s thay đ i v trí c a các ngôi sao đó theo th i gian. Đi uươ ươ ớ ữ ự ổ ị ủ ờ ề này giúp xác đ nh niên đ i b t đ u xây d ng kim t tháp là năm 2467 TCN.ị ạ ắ ầ ự ự Trong b n ố thiên niên kỷ đây là công trình cao nh t th gi iấ ế ớ , và ti p t c gi v trí nàyế ụ ữ ị cho t i khi tháp ớ Thánh đ ng Lincolnườ cao 160 mét đ c hoàn thành năm 1300. Đượ ộ chính xác trong xây d ng c a kim t tháp đ t t i m c b n c nh đáy có đ l ch trungự ủ ự ạ ớ ứ ố ạ ộ ệ bình ch là 50 mm chi u dài, và 12 ỉ ề giây góc so v i m t hình vuông chu n. Các c nhớ ộ ẩ ạ hình vuông g n th ng hàng v i b n đi m la bàn th t t i trong 3 ầ ẳ ớ ố ể ứ ự ớ phút cung và d aự trên c c b c th c ch không ph i c c b c t .ự ắ ự ứ ả ự ắ ừ Kim t tháp đ c xây d ng b ng nh ng kh i ự ượ ự ằ ữ ố đá vôi, bazan hay hoa c ngươ đã đ cượ đ o g t. Lõi đ c làm ph n l n b ng nh ng khói đá vôi thô ch t l ng th p khai thácẽ ọ ượ ầ ớ ằ ữ ấ ượ ấ t m phía nam kim t tháp Kheops. Nh ng kh i đá này n ng trung bình t hai t i b nừ ỏ ự ữ ố ặ ừ ớ ố t nấ . c tính 2,4 tri u kh i đã đ c s d ng cho công trình. Các kh i đá vôi ch tƯớ ệ ố ượ ử ụ ố ấ l ng cao đ c s d ng làm t p p ngoài, m t s kh i có tr ng l ng t i 15 t n. Đáượ ượ ử ụ ấ ố ộ ố ố ọ ượ ớ ấ vôi đ c l y t Tura, kho ng 8 d m t phía bên kia sông Nil. M đá hoa c ng cóượ ấ ừ ả ặ ừ ỏ ươ kho ng cách g n 500 d m t i Aswan v i nh ng kh i n ng t i 60-80 t n, đ c sả ầ ặ ạ ớ ữ ố ặ ớ ấ ượ ử d ng cho các cánh c ng và các căn phòng.ụ ổ T ng kh i l ng kim t tháp đ c c tính kho ng 5,9 tri u t n v i th tích (g m cổ ố ượ ự ượ ướ ả ệ ấ ớ ể ồ ả m t đ i nh bên trong) kho ng ộ ồ ỏ ả 2.600.000 mét kh iố . Kim t tháp là công trình l n nh tự ớ ấ Ai C p và cao nh t th gi i (m t k t c u m i đ c khám phá ậ ấ ế ớ ộ ế ấ ớ ượ ở Bosna có th caoể h n). Ch ơ ỉ Đ i kim t tháp Cholulaạ ự t i ạ Puebla, Mexico có tr ng l ng nh h n, nh ngọ ượ ỏ ơ ư có th tích l n h n.ể ớ ơ Khi hoàn thành, Đ i kim t tháp đ c p ngoài b i các phi n 'đá p' tr ng– nghiêng,ạ ự ượ ố ở ế ố ắ nh ng có đ nh ph ng, đ c mài r t tr ng. Nh v y công trình t a sáng r c r d iư ỉ ẳ ượ ấ ắ ờ ậ ỏ ự ỡ ướ ánh m t tr i và th m chí c trong đêm v i ánh trăng m i ng i cũng quan sát th y nóặ ờ ậ ả ớ ọ ườ ấ t các ng n núi phía nam Ai C p, v i kho ng cách 200 d m (300 km). Hi n nhiênừ ọ ậ ớ ả ặ ể ngày nay m i th còn l i ch là lõi kim t tháp ki u b c thang, nh ng nhi u phi n đáọ ứ ạ ỉ ự ể ậ ư ề ế p v n có th đ c th y xung quanh đáy. Các phi n đá p Đ i kim t tháp và ố ẫ ể ượ ấ ế ố ạ ự Kim tự tháp Khafre (đ c xây d ng ngay bên c nh) đ c c t chính xác t i m c trên toàn bượ ự ạ ượ ắ ớ ứ ộ di n tích b m t chúng ch l ch kh i m t ph ng th c 1/50 inch. Chúng đ c g n vàoệ ề ặ ỉ ệ ỏ ặ ẳ ự ượ ắ nhau hoàn h o t i m c t i t n ngày nay ta cũng không th nhét đ c m t mũi dao vàoả ớ ứ ớ ậ ể ượ ộ gi a khe n i.ữ ố Đ i kim t tháp có cách b trí bên trong khác v i các kim t tháp khác trong vùng. Sạ ự ố ớ ự ố l ng đ ng đi và phòng l n nh t, các chi ti t đ c hoàn thi n tinh vi, đ chính xácượ ườ ớ ấ ế ượ ệ ộ trong xây d ng đ u là nh ng đi m phân bi t gi a chúng. Các b c t ng trong toàn bự ề ữ ể ệ ữ ứ ườ ộ kim t tháp đ u tr n và không đ c kh c ch , nh ng có nh ng câu kh c — hay nóiự ề ơ ượ ắ ữ ư ữ ắ chính xác h n là ch vi t trên t ng — đ c cho là do các công nhân vi t lên cácơ ữ ế ườ ượ ế phi n đá tr c khi chúng đ c ráp v i nhau. T t c năm phòng ph (ế ướ ượ ớ ấ ả ụ relieving chamber) đ u có kh c ch . Đo n n i ti ng nh t là đo n nh c t i tên Kheops; vi tề ắ ữ ạ ổ ế ấ ạ ắ ớ ế "năm 17 tri u Kheops". Dù m t s h c gi l i đ a ra ý ki n khác, b i khi xét đ n v tríề ộ ố ọ ả ạ ư ế ở ế ị t m th i c a nó thì khó có th tin r ng nó đã đ c kh c sau khi xây d ng; th m chíạ ờ ủ ể ằ ượ ắ ự ậ Graham Hancock đã ch p nh n đi u này, sau khi Ti n sĩ Hawass cho phép ông nghiênấ ậ ề ế c u đo n văn. M t đo n khác nói v "nh ng ng i b n c a Kheops", và có th t ngứ ạ ộ ạ ề ữ ườ ạ ủ ể ừ là tên c a m t trong nh ng toán th . Dù nó không ph i là m t b ng ch ng không thủ ộ ữ ợ ả ộ ằ ứ ể ph nh n v vi c Kheops là ng i đ u tiên ra l nh xây d ng Đ i kim t tháp, tuyủ ậ ề ệ ườ ầ ệ ự ạ ự nhiên nó th t s xóa b nghi v n v vi c ít nh t ông có tham gia vào m t s côngậ ự ỏ ấ ề ệ ấ ộ ố đo n xây d ng (hay nh ng công vi c s a ch a công trình sau này) trong th i cai tr c aạ ự ữ ệ ử ữ ờ ị ủ mình. Có ba phòng bên trong Đ i kim t tháp. Chúng đ u đ c b trí v trí trung tâm, trênạ ự ề ượ ố ở ị tr c đ ng c a kim t tháp. Phòng th p nh t ("phòng ch a hoàn thi n") đ c đ c vàoụ ứ ủ ự ấ ấ ư ệ ượ ụ đá xây kim t tháp. Phòng này là phòng l n nh t, nh ng hoàn toàn ch a hoàn thành, chự ớ ấ ư ư ỉ m i đ c đ c thô vào đá.ớ ượ ụ Phòng gi a, hay ữ Phòng N hoàngữ , là phòng nh nh t, có kích th c kho ng 5,74 ×ỏ ấ ướ ả 5,23 mét, và cao 4,57 m. B c t ng phía đông phòng có m t ô c a góc hay h c t ngứ ườ ộ ử ố ườ l n, và hai ng thông h i h p, ch r ng kho ng 20 cm, kéo dài t phòng này đ n bớ ố ơ ẹ ỉ ộ ả ừ ế ề m t ngoài kim t tháp, nh ng b các "cánh c a" đá vôi ch n nhi u đo n. Nhà Ai C pặ ự ư ị ử ặ ở ề ạ ậ h c ọ Mark Lehner tin r ng Phòng N hoàng đ c d đ nh dùng làm m t ằ ữ ượ ự ị ộ serdab— m tộ c u trúc đ c tìm th y trong nhi u kim t tháp Ai C p khác— và r ng h c t ng cóấ ượ ấ ề ự ậ ằ ố ườ l đã t ng ch a m t pho t ng. Ng i Ai C p c đ i tin r ng t ng s đ c dùngẽ ừ ứ ộ ượ ườ ậ ổ ạ ằ ượ ẽ ượ làm m t con tàu "d tr " cho ộ ự ữ Ka (linh h n) c a pharaoh, n u xác p b phá hu . Tuyồ ủ ế ướ ị ỷ v y, m c đích th c s c a căn phòng v n còn là đi u bí n.ậ ụ ự ự ủ ẫ ề ẩ cu i hoàng lo t nh ng l i dài d n vào trong kim t tháp là c u trúc c a phòng chínhỞ ố ạ ữ ố ẫ ự ấ ủ Phòng Hoàng đế. Phòng này ban đ u có kích th c 10 × 20 × 5V5 cubit, hay kho ngầ ướ ả 17 × 34 × 19 ft, g n ki u hình kh i kép.ầ ể ố Các đ c đi m chính khác c a Đ i kim t tháp g m Phòng tr ng bày l n, quan tài đ cặ ể ủ ạ ự ồ ư ớ ượ tìm th y trong Phòng Hoàng đ , c các l i lên và l i xu ng, và ph n th p nh t c aấ ế ả ố ố ố ầ ấ ấ ủ "phòng ch a hoàn thi n" bên trên.ư ệ Phòng tr ng bày l n (49 × 3 × 11 m) có đ c đi m thi t k ki u tay đòn đ khéo léoư ớ ặ ể ở ế ế ể ỡ và nhi u "kho ng tr ng" đ c đ t cách quãng đ u d c theo chi u dài m i phía đáyề ả ố ượ ặ ề ọ ề ỗ v i m t "rãnh" ch y d c chi u dài sàn phòng. Nh ng kho ng tr ng này đ c dùng làmớ ộ ạ ọ ề ữ ả ố ượ gì hi n v n là đi u bí n. ệ ẫ ề ẩ Kim t tháp Đự ỏ t i Dashur cũng có các phòng tr ng bày l nạ ư ớ và thi t k t ng t .ế ế ươ ự Quan tài trong phòng Hoàng đ đ c khoét trong m t phi n đá granit Aswan đ và quáế ượ ộ ế ỏ l n đ đ c mang vào qua đ ng đi bên trong. Quan tài có đ c d đ nh đ ng xác hayớ ể ượ ườ ượ ự ị ự không v n là đi u ch a đ c bi t, nh ng nó quá ng n đ đ t m t ng i có t m vócẫ ề ư ượ ế ư ắ ề ặ ộ ườ ầ trung bình vào trong mà không g p cong chân l i (m t k thu t không đ c áp d ngậ ạ ộ ỹ ậ ượ ụ trong nghi l tang Ai C p) và n p c a nó cũng không đ c tìm th y.ễ ậ ắ ủ ượ ấ "Phòng ch a hoàn thi n" n m 90 feet sâu d i đ t và còn tình tr ng thô, thi u tínhư ệ ằ ướ ấ ở ạ ế chính xác nh các phòng khác. Phòng này không đ c các nhà Ai C p h c xem xét b iư ượ ậ ọ ở vì đ n gi n đó ch là m t s thay đ i k ho ch, nh ng ng i thi t k đã d đ nh dùngơ ả ỉ ộ ự ổ ế ạ ữ ườ ế ế ự ị nó làm phòng chôn c t nh ng sau này Vua Kheops đã thay đ i ý ki n và mu n đ cấ ư ổ ế ố ượ chôn trong m t phòng cao h nộ ở ơ [17]. N u xét đ n s chính xác tuy t đ i trong vi c l pế ế ự ệ ố ệ ậ k ho ch cũng nh xét đ n b t kỳ m t giai đo n xây d ng nào c a Đ i kim t tháp thìế ạ ư ế ấ ộ ạ ự ủ ạ ự k t lu n này cũng là m t đi u có v khá đáng ng c nhiên.ế ậ ộ ề ẻ ạ Hai nhà Ai C p h c không chuyên ng i Pháp, Gilles Dormion và Jean-Yves Verd'hurt,ậ ọ ườ vào tháng 8 năm 2004 đã tuyên b r ng h đã khám phá ra m t phòng ch a t ng đ cố ằ ọ ộ ư ừ ượ bi t t i tr c đó d i m t đ t Phòng n hoàng bên trong kim t tháp sau khi s d ngế ớ ướ ướ ặ ấ ữ ự ử ụ radar tìm ki m và phân tích ki n trúc. H cho r ng phòng này v n ch a b xâm ph mế ế ọ ằ ẫ ư ị ạ và có th đang ch a thi th nhà vua. H cũng cho r ng Phòng Hoàng đ , phòng th ngể ứ ể ọ ằ ế ườ đ c cho là n i yên ngh ban đ u c a Kheops không ph i đ c xây d ng v i m c đíchượ ơ ỉ ầ ủ ả ượ ự ớ ụ làm phòng chôn c t.ấ B ng ch ng niên đ iằ ứ ạ Nghiên c u cho th y các kim t tháp ít nh t có 10.000 năm tu i, Qu Edgar Cayce đãứ ấ ự ấ ổ ỹ cung c p tài chính cho "D án xác đ nh niên đ i kim t tháp b ng Carbon phóng xấ ự ị ạ ự ằ ạ David H. Koch" năm 1984. D án đã l y m u các v t li u h u c (nh tro và các c nự ấ ẫ ậ ệ ữ ơ ư ặ l ng than c i) t nhi u đ a đi m bên trong Đ i kim t tháp và các kim t tháp khácắ ủ ừ ề ị ể ạ ự ự cũng nh các lăng m t th i ư ộ ừ ờ V ng qu c cũươ ố (kho ng ả Th k th 3 TCNế ỷ ứ ). Các m uẫ này đ c ượ xác đ nh niên đ i carbon phóng xị ạ ạ đ tính niên đ i th c c a chúng. K t quể ạ ự ủ ế ả cho th y trung bình chúng có niên đ i s m h n 374 năm so v i ngày tháng c tínhấ ạ ớ ơ ớ ướ theo l ch s đ c các nhà Ai C p h c ch p nh n (2589 — 2504 TCN) nh ng v n s mị ử ượ ậ ọ ấ ậ ư ẫ ớ h n 10.000 năm tr c.ơ ướ [18] M t cu c nghiên c u thiên văn h c c a Kate Spence choộ ộ ứ ọ ủ r ng kim t tháp có niên đ i t năm 2467 TCN.ằ ự ạ ừ [16] M t cu c nghiên c u niên đ i th hai năm 1995 s d ng v t li u t ng t cho th yộ ộ ứ ạ ứ ử ụ ậ ệ ươ ự ấ niên đ i thay đ i s m h n t kho ng 100-400 năm so v i niên đ i trong các cu n sáchạ ổ ớ ơ ừ ả ớ ạ ố s . Đi u này đ t ra câu h i liên quan t i ngu n g c và niên đ i c a g . R t nhi u gử ề ặ ỏ ớ ồ ố ạ ủ ỗ ấ ề ỗ đã đ c s d ng và đ t cháy, vì th đ đi u ch nh niên đ i s m này, nh ng nhàượ ử ụ ố ế ể ề ỉ ạ ớ ữ nghiên c u đ a ra gi thuy t r ng có l đã xác đ nh niên đ i b ng "g cũ", cho r ngứ ư ả ế ằ ẽ ị ạ ằ ỗ ằ g đã đ c l y t b t kỳ ngu n nào có th , g m c v t li u xây d ng cũ t kh p đ tỗ ượ ấ ừ ấ ồ ể ồ ả ậ ệ ự ừ ắ ấ n c Ai C p. Cũng bi t r ng, căn c vào ch t l ng kém và s khan hi m c a g ướ ậ ế ằ ứ ấ ượ ự ế ủ ỗ ở Ai C p, vua Sneferu (và các pharaoh Ai C p sau này) đã nh p kh u g t t t Liban vàậ ậ ậ ẩ ỗ ố ừ các n c khác nh Nubia đ ch t o đ n i th t trang trí, các con tàu hoàng gia (nhướ ư ể ế ạ ồ ộ ấ ư đ c tìm th y chôn quanh cao nguyên Giza), hay các đ xa x khác giành cho hoàng gia.ượ ấ ồ ỉ Mark Lehner ch ra r ng vi c này đ i h i "chi phí r t l n"ỉ ằ ệ ỏ ỏ ấ ớ [19]. Ta không bi t, căn cế ứ vào chi phí, n l c và giá tr c a nh ng kh i g đó, li u chúng t ng đ c nh p kh uỗ ự ị ủ ữ ố ỗ ệ ừ ượ ậ ẩ v i m c đích s d ng làm nhiên li u công nghi p, đ c bi t v i s l ng l n nh v y.ớ ụ ử ụ ệ ệ ặ ệ ớ ố ượ ớ ư ậ Các nhà khoa h c c a d án d a trên các k t lu n c a h v i b ng ch ng là m t sọ ủ ự ự ế ậ ủ ọ ớ ằ ứ ộ ố v t li u trong kim t tháp Pharaoh Djoser Tri u đ i th 3 và m t s lăng m khác đãậ ệ ự ề ạ ứ ộ ố ộ đ c tái s d ng, cho r ng vi c xây d ng các kim t tháp đánh d u m t s c n ki tượ ử ụ ằ ệ ự ự ấ ộ ự ạ ệ ngu n tài nguyên g có th khai thác đ c c a Ai C p. Xác đ nh niên đ i các v t cóồ ỗ ể ượ ủ ậ ị ạ ậ th i gian t n t i ng n h n quanh kim t tháp (qu n áo, các đ ng l a nh , vân vân)ờ ồ ạ ắ ơ ở ự ầ ố ử ỏ cho th y niên đ i g n h n v i nh ng ghi chép l ch s . Hi n nay toàn b d li u cu cấ ạ ầ ơ ớ ữ ị ử ệ ộ ữ ệ ộ nghiên c u còn ch a đ c công bứ ư ượ ố[20] trong đó các tác gi nh n m nh r ng c n cóả ấ ạ ằ ầ thêm nhi u b ng ch ng n a đ gi i quy t v n đ này. N u không tính đ n gi thuy tề ằ ứ ữ ể ả ế ấ ề ế ế ả ế "g cũ", cu c nghiên c u ch p nh n "Các k t qu năm 1984 đ l i cho chúng ta quá ítỗ ộ ứ ấ ậ ế ả ể ạ d li u đ k t lu n r ng niên đ i l ch s V ng qu c cũ b sai l m 400 năm chúng taữ ệ ể ế ậ ằ ạ ị ử ươ ố ị ầ coi nó, ít nh t, là m t gi thuy t." ấ ộ ả ế [18] Trong cu n sách ố Nh ng chuy n đi c a nh ng ng i xây d ng kim t thápữ ế ủ ữ ườ ự ự c a mình,ủ giáo s đ a ch t tr ng Đ i h c Boston ư ị ấ ườ ạ ọ Robert Schoch đã mô t chi ti t nh ng s b tả ế ữ ự ấ th ng c trong nghiên c u carbon phóng x ; đáng chú ý nh t là nh ng m u đ c l yườ ả ứ ạ ấ ữ ẫ ượ ấ năm 1984 các t ng trên Đ i kim t tháp có niên đ i tr c năm 3809 TCN (± 160ở ầ ạ ự ạ ướ năm), g n 1400 năm tr c th i Kheops, trong khi nh ng m u các t ng th p có niênầ ướ ờ ữ ẫ ở ầ ấ đ i trong kho ng 3090-2723 TCN (± 100-400 năm) g n th i đ c cho là th i gian c mạ ả ầ ờ ượ ờ ầ quy n c a Kheops. D a vào s li u đó cho r ng kim t tháp đã đ c xây d ng (b tề ủ ự ố ệ ằ ự ượ ự ấ kh thi) t trên xu ng d i, Dr. Schoch đ a ra lý l r ng n u thông tin do cu c nghiênả ừ ố ướ ư ẽ ằ ế ộ c u đ a ra là chính xác, nó s t o ra c m giác r ng kim t tháp đã đ c xây d ng vàứ ư ẽ ạ ả ằ ự ượ ự ti p t c đ c xây d ng trong nhi u th i kỳ và các Pharaoh sau này nh Kheops làế ụ ượ ự ề ờ ư nh ng ng i th a k duy nh t các lăng m đã t ng t n t i tr c đó, ch không ph iữ ườ ừ ế ấ ộ ừ ồ ạ ướ ứ ả là ng i đ u tiên xây d ng, và vì th ch đ n gi n là xây d ng l i hay s a ch a l i cácườ ầ ự ế ỉ ơ ả ự ạ ử ữ ạ công trình có tr c.ướ Các gi thuy t khácả ế T ng t nh nhi u công trình lăng m t th i c đ i khác, cùng v i th i gian Đ iươ ự ư ề ộ ừ ờ ổ ạ ớ ờ ạ Kim t tháp đã tr thành ch đ c a nhi u gi thuy t suy đoán và gi i thích v ngu nự ở ủ ề ủ ề ả ế ả ề ồ g c, niên đ i, ph ng th c xây d ng cũng nh m c đích s d ng c a nó. Ngoài ra,ố ạ ươ ứ ự ư ụ ử ụ ủ còn có các gi thuy t đ c ti u thuy t hóa d a trên các d li u thu th p đ c t i chả ế ượ ể ế ự ữ ệ ậ ượ ạ ỗ nh kh o c h c, l ch s , thiên văn h c hay th m chí vi n d n t i c ư ả ổ ọ ị ử ọ ậ ệ ẫ ớ ả th n tho iầ ạ , th nầ bí, bí thu t sậ ố, chiêm tinh và các ngu n thông tin bí truy n khác hay s t ng h p c aồ ề ự ổ ợ ủ t t c chúng.ấ ả Các ý ki n đó đã tr thành m t ph n c a văn hóa đ i chúng ít nh t t đ u th k 20ế ở ộ ầ ủ ạ ấ ừ ầ ế ỷ v i gi thuy t cho r ng các kim t tháp đ c nh ng ng i t n n t ớ ả ế ằ ự ượ ữ ườ ị ạ ừ Atlantis xây d ng. Nh ng năm g n đây m t s nhà văn khá n i ti ng v các gi thuy t liên quanự ữ ầ ộ ố ổ ế ề ả ế t i kim t tháp g m ớ ự ồ Graham Hancock, Robert Bauval, Adrian Gilbert và c giáo s đ aả ư ị ch t Đ i h c Boston ấ ạ ọ Robert M. Schoch. H đã đ a ra nhi u gi thuy t v niên đ i vàọ ư ề ả ế ề ạ ngu n g c c a kim t tháp Giza và ồ ố ủ ự Nhân sư. Trong khi nhi u nhà Ai c p h c và cácề ậ ọ nhà khoa h c t i hi n tr ng th ng ph nh n nh ng gi thuy t đó và cho chúng làọ ạ ệ ườ ườ ủ ậ ữ ả ế m t hình th c ộ ứ gi kh o c h cả ả ổ ọ (n u ch vì ch đ v t li u), các nhà chuyên môn khácế ỉ ủ ề ậ ệ nh giáo s thiên văn ư ư Ed Krupp, ng i đã t ng tham gia tranh lu n v các ý ki n c aườ ừ ậ ề ế ủ h đã đ a ra nhi u lý l thiên văn h c bác b nh ng gi thuy t đó d a trên nh ngọ ư ề ẽ ọ ỏ ữ ả ế ự ữ b ng ch ng do h đ a ra. ằ ứ ọ ư M t ch đ th ng th y trong nhi u gi thuy t liên quan t i kim t tháp Giza và cácộ ủ ề ườ ấ ề ả ế ớ ự đ a đi m c th ch khác xung quanh th gi i là ý ki n cho r ng chúng không ph i làị ể ự ạ ế ớ ế ằ ả các s n ph m c a các n n văn hóa và văn minh trong l ch s quy c mà là tàn tích lâuả ẩ ủ ề ị ử ướ đ i h n n a c a m t n n văn hóa c ti n b ch a t ng đ c bi t đ n. N n văn minhờ ơ ữ ủ ộ ề ổ ế ộ ư ừ ượ ế ế ề này đ c cho là đã b tiêu di t t th i c đ i b i m t th m h a l n vào kho ng th iượ ị ệ ừ ờ ổ ạ ở ộ ả ọ ớ ả ờ kỳ ch m d t k băng hà cu i cùng, theo đa s h là kho ng năm 10.500 TCN. Riêngấ ứ ỷ ố ố ọ ả đ i v i Đ i Kim t tháp, các gi thuy t cho r ng nó đã đ c xây d ng b i n n vănố ớ ạ ự ả ế ằ ượ ự ở ề minh ngày nay đã m t đó, ho c vi c xây d ng nó có nh h ng t ki n th c (ngày nayấ ặ ệ ự ả ưở ừ ế ứ đã m t) h c đ c t n n văn minh đó. Quan đi m sau này th ng đ c các nhà lýấ ọ ượ ừ ề ể ườ ượ thuy t g n đây nh Hancock và Bauval, là nh ng ng i đã bi t r ng Đ i Kim t thápế ầ ư ữ ườ ế ằ ạ ự có hình th c b trí t ng t Vành đai Orion và Sirius th i đi m năm 2450 TCN ngứ ố ươ ự ở ờ ể ủ h , dù h cho r ng s đ b trí kim t tháp Giza đã đ c th c hi n t năm 10.450ộ ọ ằ ơ ồ ố ự ượ ự ệ ừ TCN. S t n t i ự ồ ạ theo tiên nghi mệ c a m t n n văn minh nh v y đ c các nhà lý thuy tủ ộ ề ư ậ ượ ế m c nhiên công nh n và h cho r ng đó là cách gi i thích thích đáng duy nh t cho vi cặ ậ ọ ằ ả ấ ệ t i sao nh ng n n văn hóa văn minh nh t th i c đ i nh Ai C p và Sumer, l i có thạ ữ ề ấ ờ ổ ạ ư ậ ạ ể đ t t i nh ng đ nh cao k thu t nh th ngay t khi m i b t đ u xu t hi n và có lạ ớ ữ ỉ ỹ ậ ư ế ừ ớ ắ ầ ấ ệ ẽ cũng ch a t ng có ti n l . Tuy v y h cho r ng cái ti n l đó cũng không ph i khôngư ừ ề ệ ậ ọ ằ ề ệ ả t n t i mà chúng đ c tìm th y trên kh p th gi i d i hình th c các tàn tích c th chồ ạ ượ ấ ắ ế ớ ướ ứ ự ạ đ c khám phá t bu i đ u l ch s và chúng quá ph c t p đ có th đ c xây d ngượ ừ ổ ầ ị ử ứ ạ ể ể ượ ự b i nh ng n n văn minh đ c cho là ch ch t th i y. Nh các nhà lý thuy t khác,ở ữ ề ượ ủ ố ờ ấ ư ế John Anthony West coi Ai C p là m t tr ng h p đ c thù: "Làm sao m t n n vănậ ộ ườ ợ ặ ộ ề minh ph c t p l i ch t p trung th i đi m ban đ u? Hãy nhìn vào m t chi c xe h iứ ạ ạ ỉ ậ ở ờ ể ầ ộ ế ơ đ i 1905 và so sánh nó v i m t chi c hi n nay. Không th không th y quá trình 'phátờ ớ ộ ế ệ ể ấ tri n'. Nh ng t i Ai C p, không h có tr ng h p song song. M i th đ u đó ngayể ư ạ ậ ề ườ ợ ọ ứ ề ở t khi kh i đ u." ừ ở ầ Các nhà Ai C p h c cho r ng Hancock "ch công nh n s t n t i c a r t nhi u d li uậ ọ ằ ỉ ậ ự ồ ạ ủ ấ ề ữ ệ và gi thuy t chi ti t đ c đ a ra đ gi i thích chúng, sau đó b qua gi thuy t đó vàả ế ế ượ ư ể ả ỏ ả ế trình bày gi thuy t c a mình"ả ế ủ [c nầ d nẫ ngu nồ ]. Đi u này b i vì đa s b ng ch ng Hancockề ở ố ằ ứ đ a ra đã t ng b s đông các nhà Ai C p h c và đ a ch t h c bác b b i vì chúngư ừ ị ố ậ ọ ị ấ ọ ỏ ở ch a t ng đ c ki m tra chéo v i các b ng ch ng khác. Tuy nhiên, ông là ng i duyư ừ ượ ể ớ ằ ứ ườ nh t trong s các tác gi và nh ng nhà nghiên c u đã đ t câu h i v tính xác th c c aấ ố ả ữ ứ ặ ỏ ề ự ủ b ng ch ng đ c đ a ra ng h cho lý thuy t chính th ng hi n nay, và không th aằ ứ ượ ư ủ ộ ế ố ệ ừ nh n b i có quá nhi u v n đ t n t i bên trong nh ng b ng ch ng đó. H cho r ngậ ở ề ấ ề ồ ạ ữ ằ ứ ọ ằ nh ng thi u sót đó còn g m c b ng ch ng mang ít tính thuy t ph c cho r ng kim tữ ế ồ ả ằ ứ ế ụ ằ ự tháp đ c xây d ng dành cho Kheops — m t m i liên h đã đ c ch p nh n trên m tượ ự ộ ố ệ ượ ấ ậ ộ c s kém v ng ch c h n nh ng gì th ng đ c ch p nh n trong ngành ơ ở ữ ắ ơ ữ ườ ượ ấ ậ Ai C p h cậ ọ . Hancock, Schoch và nh ng ng i tìm cách gi i thích khác cho các công trình c đ iữ ườ ả ổ ạ cho r ng nh ng t t ng truy n th ng v Ai C p h c không ngăn c n chúng ta cânằ ữ ư ưở ề ố ề ậ ọ ả nh c và xem xét nh ng thông tin và nh ng mô hình gi i thích m i, và r ng n u các giắ ữ ữ ả ớ ằ ế ả thuy t cũ không th gi i thích s d th ng đó thì chúng c n ph i đ c đánh giá l iế ể ả ự ị ườ ầ ả ượ ạ theo quan đi m có đ c t nh ng thông tin m i, ch không ph i che gi u nh ng thi uể ượ ừ ữ ớ ứ ả ấ ữ ế sót và đó chính là ph ng pháp làm vi c khoa h c.ươ ệ ọ Bí n kim t thápẩ ự Trong 7 kỳ quan c a th gi i c đ i, thì Kim T Tháp Ai C p đ c x p hàngủ ế ớ ổ ạ ự ậ ượ ế đ Trong qu n th Kim T Tháp Ai C p thì đ ng đ u l i là lăng m c a qu cầụ ầ ể ự ậ ứ ầ ạ ộ ủ ố v ng Đ T - Kim T Tháp Khê p (Khéóp) là tráng l nh t. ươ ệ ứ ự Ố ệ ấ Kim T Tháp Khê p đ c xây vào năm 2600 tr c Công Nguyên, g m 2,300,000ự Ố ượ ướ ồ phi n đá c c l n, n ng trung bình 2.5 t n x p ch n lên nhau. T ng tr ng l ng c aế ự ớ ặ ấ ế ồ ổ ọ ượ ủ Kim T Tháp là 60,000,000 t n, t ng đ ng v i đ cao c a tòa nhà cao ch c tr i 40ự ấ ươ ươ ớ ộ ủ ọ ờ t ng. V i con m t ng i hi n đ i thì b n thân nó đã tr thành m t câu h i c c l n vàầ ớ ắ ườ ệ ạ ả ở ộ ỏ ự ớ m t d u than l n làm day d t bi t bao th hê.. ộ ấ ớ ứ ế ế Kim Th Tháp Khê p ch a hàng lo t các câu h i khi n ta không th không bàn t i. ự Ố ứ ạ ỏ ế ể ớ *Th Nh t: Kim T Tháp đ c k t c u và thi t k v i các s li u vô cùng chính xác.ứ ấ ự ượ ế ấ ế ế ớ ố ệ Tháp cao 146.5 x 1000 tri u thì t ng đ ng v i kho ng cách t Trái Đ t t i M tệ ươ ươ ớ ả ừ ấ ớ ặ Tr i, l y 2 l n chi u cao tháp chia cho di n tích tháp 52,900 mét vuông thì s là s pờ ấ ầ ề ệ ẽ ố (3.14159). Đ ng kinh tuy n đi qua tháp v a đúng là đ ng phân chia hai n a b ngườ ế ừ ườ ử ằ nhau gi a l c đ a và h i d ng c a qu đ t. Còn bình ph ng chi u cao tháp thì b ngữ ụ ị ả ươ ủ ả ấ ươ ề ằ di n tích hình tam giác c a m t m t tháp. N u kéo dài đ ng góc đ i hình vuông gócệ ủ ộ ặ ế ườ ố đáy tháp thì v a đúng bao g m vùng Tam Giác Châu c a sông Nil Còn kéo dài đ ngừ ồ ử ẹ ườ chia đôi h ng d c t đi m đ nh tam giác s đi qua đ ng chia đôi c a chau th này . ướ ọ ừ ể ỉ ẽ ườ ủ ổ *Th hai: Đo l ng ki n trúc vô cùng chính xác. T t c đ u đá m t tháp đ u đ cứ ườ ế ấ ả ầ ặ ề ượ x p ch ng lên nhau và d a vào tr ng l ng c a b n thân đ liên k t mà không dùngế ồ ự ọ ượ ủ ả ể ế b t c m t ch t k t dính nà Các khe h b m t thân tháp và đ u đá x p khít v iấ ứ ộ ấ ế ọ ở ở ề ặ ầ ế ớ nhau t i m c m t l i dao c c s c, c c m ng cũng không th lu n vào đ c. Chênhớ ứ ộ ưỡ ự ắ ự ỏ ể ồ ượ l ch đ cao góc Ddông Nam và góc Tây B c ch t i 1.27 cm. Sai l ch chi u dài cácệ ộ ở ắ ỉ ớ ệ ề c nh đáy cũng không quá 20 cm, dung sai không quá 9/1000. ạ *Th ba: Có nhi u l c th n bí siêu t nhiên. Bên trong Kim T Tháp nh m t chi c tứ ề ự ầ ự ự ư ộ ế ủ l nh c c l n. N u đem s a t i, n c qu , hoa qu , th t t i đ t vào trong đó vàiạ ự ớ ế ữ ươ ướ ả ả ị ươ ặ ngày v n gi đ c nh m N u gieo m n các lo i s n ph m trong Kim T Thápẫ ữ ượ ư ớị ế ầ ạ ả ẩ ở ự thì th i gian sinh tr ng ng n h n vài l n so v i gieo tr ng ngoài tháp mà s n l ngờ ưở ắ ơ ầ ớ ồ ở ả ươ l i cao, ch c h t. Các v t b ng kim lo i đang có các v t đ m g n u đ t trong Kim Tạ ắ ạ ậ ằ ạ ế ố ỉ ế ặ ự Tháp m t th i gian s tr lên sáng bóng l p lánh. Ngoài ra trong tháp còn có hi u ngộ ờ ẽ ở ấ ệ ứ gây tê và ch ng th i r Ng i nao suy nh c th n kinh, n u n m ng trong tháp số ố ữạ ườ ượ ầ ế ằ ủ ẽ nhanh chóng đi vào gi c mô.ng. Ng i khó ch u toàn thân, bao g m đau đ u, đau răng,ấ ườ ị ồ ầ phong th p, viêm kh p ... khi vào tháp s c m th y d ch u, tinh th n s ng khoái, đauấ ớ ẽ ả ấ ễ ị ầ ả đ n tiêu tán. Nh ng cây g còn trong tháp đ u đ c thoát (bay) n c t nhiên vàớ ữ ỗ ở ề ượ ướ ự di t khu n, có th t n tr đã vài ngàn năm mà v n không b m c. ệ ẩ ể ồ ữ ẫ ị ụ Các nhà khoa h c phát hi n trong Kim T Tháp th c t có m t lo i kho ng không daoọ ệ ự ự ế ộ ạ ả đ ng viba t ng đ i t t. Trong khoang này, hi u ng viba (k c hi u ng nhi t)ộ ươ ố ố ệ ứ ể ả ệ ứ ệ đ c phát huy m t cách đ y đ . Ddi u này làm cho g trong tháp đ c b o qu n lâuượ ộ ầ ủ ề ỗ ượ ả ả dà ị Các nhà khoa h c còn phát hi n trong tháp còn t n t i sóng vũ tr r t l n, có nhọ ệ ồ ạ ụ ấ ớ ả h ng v i m c đ khác nhau đ u và c th ng V y sóng vũ tr trong tháp t đâuưở ớ ứ ộ ở ầ ơ ể ườị ậ ụ ừ t Các nhà nghiên c u cho r ng: trong qu n th Kim T Tháp Ai C p (g n trên 70ớỉ ứ ằ ầ ể ự ậ ầ tháp n m r i rác vùng Chi-Tát, hai bên v h l u sông Nil và m t khu r ng l n phíaằ ả ờ ạ ư ộ ộ ớ ở Nam) thì tháp nào cũng đ u có h ng chính Nam đi B c và không h có sai lê.ch. Theoề ướ ắ ề h ng này thì hoàn toàn đúng v i đ ng s c t c a trái đ t, nh v y s làm choướ ớ ườ ứ ừ ủ ấ ư ậ ẽ đ ng s c t đi qua tháp đ c nhi u nh t. Bên trong tháp còn có đá hoa c ng thuườ ứ ừ ượ ề ấ ươ nh n sóng vũ tr và có kh năng tích đi n. Bên ngoài tháp l i là đá vôi không th thuậ ụ ả ệ ạ ể nh n, t n tr các lo i đi n năng và sóng vũ tru.. Nh v y đá hoa c ng trong tháp sauậ ồ ữ ạ ệ ư ậ ươ khi đã ti p nh n, t n tr t năng qu đ t và sóng vũ tr thì dùng đá vôi bên ngoàiế ậ ồ ữ ừ ả ấ ụ ở tháp đ phòng khu ch tán. Chính vì v y, tr i qua trên 4000 năm, bên trong Kim Tề ế ậ ả ự Tháp đã thu nh n và t n tr m t l ng r t l n sóng vũ tr và năng l ng đ a c Tậ ồ ữ ộ ượ ấ ớ ụ ượ ị ầụ ừ nh ng g i ý v k t c u c a Kim T Tháp Ai C p, hi n nay đã có nhi u n c xâyữ ợ ề ế ấ ủ ự ậ ệ ề ướ d ng các v t ki n trúc theo ki u Kim T Tháp v i nhi u hình dáng khác nhau đ ti nự ậ ế ể ự ớ ề ể ế hành th nghi m. Có nói thì xây kho theo đúng ki u Kim T Tháp dùng đ b o qu nử ệ ể ự ể ả ả lâu dài l ng t c ho c là các kho ch a v t d tr chi n tranh. ươ ự ặ ứ ậ ự ữ ế V y thi ai là ng i xây Kim T Tháp l n nh t (Kim t Tháp Khê p) và hoàn thànhậ ườ ự ớ ấ ự Ố công trình vĩ đ i này nh th nà Ngày nay, m i ng i không ai nghi ng gì v v vuaạ ư ế ỏ ọ ườ ờ ề ị th 4 c a Ai C p c là ng i đã đ x ng và xây nên Kim T Tháp l n nh t. Vì h uứ ủ ậ ỗ ườ ề ướ ự ớ ấ ầ nh toàn b các băn bia và sách c c a ai C p l u gi đ u nói khá rõ vi c nà Nh ngư ộ ổ ủ ậ ư ữ ề ệ ỵ ư có nhà nghiên c u l i cho r ng: N u theo s c lao đ ng c a ng i đ ng th i thì Kimứ ạ ằ Ế ứ ộ ủ ườ ươ ờ T Tháp l n c h không th xây d ng đ c xong trong th i gian cu c đ i Khê p.ự ớ ơ ồ ể ự ượ ờ ộ ờ Ố Giáp đ nh đây có kh năng Khê p ng y t o ra các văn bia và th t ch v ng i xâyị ở ả ố ụ ạ ư ị ề ườ d ng Kim T Tháp l n nh m đ cao cái uy cái đ c và công lao c a ông t Th phápự ự ớ ằ ề ứ ủ ạ ủ này vào th i c không ph i là hi m th Trong th vi n Bô Ddéc Li An đ i h cờ ổ ả ế ấỵ ư ệ ạ ọ oxford phía b t n c Anh có l u gi m t b n th o cho th y: Kim T Tháp l n là doắ ướ ư ữ ộ ả ả ấ ự ớ qu c v ng Sô Lít cách th i Khê p khá xa đ x ng xây d .ng. ố ươ ờ ố ề ướ ư B n th o này là di c p c a Ma Si Út - nhà văn ng i Kô phút Ai C p. Ttác gi đã quaả ả ả ủ ườ ậ ả m t th i gian dài nghiên c u đi u tra cho bi t: Tr c đ i h ng th y, nhà vua hi n Su -ộ ờ ứ ề ế ướ ạ ồ ủ ề bít tr vì Ai C p đã t ng ra l nh cho tín đ c a mình là ghi chép t t c nh ng h c v nị ậ ừ ệ ồ ủ ấ ả ữ ọ ấ c a mình l i và l u c t trong Kim T Tháp. Tác gi còn v ch rõ r ng theo truy nủ ạ ư ấ ự ả ạ ằ ề thuy t c a ng i Kô phút thì Kim T Tháp th c ra là đ c xây d ng vào tr c th iế ủ ườ ự ự ượ ự ướ ờ đ i H ng Th Nh v y, nó có tr c vài trăm năm th i Khê p. Trong cu c l ch sạ ồ ủỵ ư ậ ướ ờ ố ố ị ử (quy n 2) c a nhà s h c Hy L p c Hêrodotos xác th c là có s suy di n nà Bây giể ủ ử ọ ạ ổ ự ự ễ ỵ ờ chúng ta hãy tìm hiê/u s l ng ng i tham gia xây d ng tháp và th i gian xây d ng nóố ượ ườ ự ờ ự th c t ph i m t bao lâ ự ế ả ấ ủ Theo Herodotos (ông đã đ n Ai C p th k 5 tr c Công Nguyên và đã kh o sát th cế ậ ế ỷ ướ ả ự đ a Kim T Tháp) thì vi c xây d ng đ i Kim T Tháp này ph i m t t ng c ng 30 năm.ị ự ệ ự ạ ự ả ấ ổ ộ Th xây đ c chia thành t ng kíp 100,000 ng M i kíp th ph c d ch 3 tháng, luônợ ượ ừ ườị ỗ ợ ụ ị phiên thay đ Nh ng theo m t nhà nghiên c u khác l i cho r ng: theo đi u ki nổị ư ộ ứ ạ ằ ề ệ đ ng th i, ch a có c n c u và các máy móc v n chuy n hi n đ i, ch có th d a vàoươ ờ ư ầ ẩ ậ ể ệ ạ ỉ ể ự con lăn, đòn b y và các d ng c th công khác. V y thì làm th nào đê/ đ a kh i đáẩ ụ ụ ủ ậ ế ư ố l n n ng 2.5 t n t i đ cao trên 100 mét? Quá trình thao tác s ph i nh sau: Tr c'ớ ặ ấ ớ ộ ẽ ả ư ươ h t ph i xây xong l p m t n n, sau đó đ p d c b ng đ t có đ cao b ng t ng thế ả ớ ặ ề ắ ố ằ ấ ộ ằ ầ ứ nhâ"t r i tr t theo d c đâ"t mà kéo đ a đá lên t ng 2 ... Khi xây xong tháp m i chuyê/ồ ượ ố ư ầ ớ n đ t đi đ l Kim T Tháp r Tính toán theo cách làm này thì m i ngày th c t ch cóấ ể ộ ự ạ ỗ ự ế ỉ th xâyđ c 10 kh i đá, mà toàn b Kim t tháp dùng t i 2,300,000 kh i đá l n thìể ượ ố ộ ự ớ ố ớ ph i dùng t i 230,000 ngày t c là 630 năm. Do đó, tháp xây xong mà Su lít v n ch aả ớ ứ ẫ ư nhìn th p còn Khê p thì ngôn ăn s n mà đ c h ng. V vi c này, l i có h c gi choấ ố ẵ ượ ưở ề ệ ạ ọ ả r ng: Th i b y gi g Ai C p r t hi m, mà ph n nhi u là cây co.. NG i Ai C pằ ờ ấ ờ ỗ ở ậ ấ ế ầ ề ườ ậ l i không bi t ch t đ o làm thành côn lăn. H n n a, qu c l i là th c ph m khôngạ ế ặ ẽ ơ ữ ả ọ ạ ự ẩ th thi u đ c c a ho.. Thân c khô và lá c là v t li u duy nh t dùng đ che n ng,ể ế ượ ủ ọ ọ ậ ệ ấ ể ắ ch ng nóng c a dân vùng nà Nói v công c v n chuy n đ xây tháp là con lăn thìố ủ ỵ ề ụ ậ ể ể ng i Ai C p c ch có th nh p kh u g v , mà kh năng c a n c Ai C p th i đóườ ậ ổ ỉ ể ậ ẩ ỗ ề ả ủ ướ ậ ờ li u có làm n i không? Ngoài ra mu n nh p kh u đ c g thì ph i có m t đ i thuy nệ ổ ố ậ ẩ ượ ỗ ả ộ ộ ề kh quan, ph i ch t g t núi Ali, chuy n ng c dòng sông Nil, t i Cai-rô, Chi-t Vàoả ả ặ ỗ ừ ể ượ ớ ạ th i xây tháp, ng i Ai C p l i ch a có ng a và xe ng Mãi t i v ng tri u th 17 -ờ ườ ậ ạ ư ự ựạ ớ ươ ề ứ Kho ng năm 1600 tr c CN thì ng a và xe ng a m i th y có Ai C p. V y thì v iả ướ ự ự ớ ấ ở ậ ậ ớ s l ng g l n nh v y, s không có cách nào đ a đ c t i Cai-rô, Chi-ta ... ố ượ ỗ ớ ư ậ ẽ ư ượ ớ Nhà h c gi PunĐdan-Ni ken đ xu t: Kim t tháp Ai C p, đ c bi t là Kim T Thápọ ả ề ấ ự ậ ặ ệ ự Khê p là do ng i ngoài hành tinh th c hi n. O6ng cho r ng Ai C p c x a ch a cóố ườ ự ệ ằ ậ ổ ư ư k th t đo l ng, vùng này l i thi u đá và g , không th làm đ c m t công trìnhỷ ậ ườ ạ ế ỗ ể ượ ộ ki n trúc cao to nh v Ông còn nh t m nh: Mu n xây ng n Kim T Tháp nh v yế ư ậỵ ấ ạ ố ọ ự ư ậ thì ngoài s th có m t t i công tr ng xây tháp, còn ph i có m t đ i ngũ h u c nố ợ ặ ạ ườ ả ộ ộ ậ ầ ph c v r t l n. N u k c thành viên trong gia đình đi theo thì c n ph i có t iụ ụ ấ ớ ế ể ả ầ ả ớ 500,000,000 ng i m i ng phó đ c. Nh ng theo suy đoán s nhân kh u vào nămườ ớ ứ ượ ư ố ẩ 2600 tr c CN thì th gi i lúc b y gi ch a v t quá 20,000,000 ng i (v s li uướ ế ớ ấ ờ ư ượ ườ ề ố ệ này tuy t đ i đa s các chuyên gia đ u công nh n nh v y). Vì th , Đan-Ni-Ken đoánệ ạ ố ề ậ ư ậ ế r ng: Nh t đ nh là có ng i ngoài hành tinh mang theo d ng c đo kho ng cách b ngằ ấ ị ườ ụ ụ ả ằ tia laser, máy tính đi n t và c n c u ... h xu ng vùng h l u sông Nil đ xây d ngệ ử ầ ẩ ạ ố ạ ư ể ự Kim T Tháp. ự Theo các báo cáo g n đây, nhóm kh o c h c c a ti n sĩ Pon-Gia-Lu phát hi n m tầ ả ổ ọ ủ ế ệ ộ đ .ng v t đóng băng trong m t bu ng kín Kim T Tháp. H đã dùng các máy mócố ậ ộ ồ ở ự ọ thám tr c hi n đ i đ đo ki m phát hi n th y con v y này có nh p tim và báo hi u cóắ ệ ạ ể ể ệ ấ ậ ị ệ huy t áp. Ti n sĩ Ga-ba cho r ng: Con v t này v n là sinh v t có s c s ng, tin r ng nóế ế ằ ậ ẫ ậ ứ ố ằ đã t n t i 5000 năm tr c. Ngoài ra đ c bi t trong phòng kín (m t th t) này còn cóồ ạ ướ ượ ế ậ ấ m t cu n sách ghi chép b ng ch t ng hình. Cu n sách có ghi cách đây 500 năm vộ ố ằ ữ ượ ố ề tr c có m t c xe "thiên mã" đi vào g n thành Cai-rô đ l i m t ng i "Sinh hoànướ ộ ỗ ầ ể ạ ộ ườ gi ". Ddây là m t nhà thi t k , kh năng ng i này đã thi t k ra Kim T Tháp. Kimả ộ ế ế ả ườ ế ế ự t Tháp này dùng làm tháp tín hi u thông báo cho đ ng lo i b u tr i t i c u vi n. ự ệ ồ ạ ở ầ ờ ớ ứ ệ Nhà hóa h c đ ng đ i ng i Pháp là Da-viđu-uyt, l i có m t cách gi i thích khác.ọ ươ ạ ườ ạ ộ ả Ông cho r ng: Nh ng kh i đá l n xây d ng Kim T Tháp là nh ng kh i đá nhân t oằ ữ ố ớ ự ự ữ ố ạ đ ép l i, không ph i là đá thiên nhiên, ông đã l y m u các viên đá nh thu đ c ổ ạ ả ấ ẫ ỏ ượ ở Kim T Tháp đem v hoá nghi m. K t qu cho th y nh ng viên đá này đ c làm tự ề ệ ế ả ấ ữ ượ ừ nh ng m đá v sò. Vì th , th i b y gi r t có kh năng s d ng ph ng pháp "Hóaữ ỏ ỏ ế ờ ấ ờ ấ ả ử ụ ươ ch nh vi linh" t c là tr c h t cho bê tông đã tr n vào các khoang s t r i m i đ a lênỉ ứ ướ ế ộ ọ ồ ớ ư Kim T Tháp đang xây, t đ y m i đúc t ng kh i m t, t ng t n t ng t ng cao d n.ự ừ ấ ớ ừ ố ộ ừ ầ ừ ầ ầ V i gi thuy t này cũng có th là l i gi i đáp vì sao các m i ghép gi a các viên đá v iớ ả ế ể ờ ả ố ữ ớ nhau l i khít nh v M t khác, Đa vi du uýt còn d đoán r ng: s no l lao đ ng trênạ ư ậỵ ặ ự ằ ố ệ ộ công tr ng vào th i y không quá 1500 ng i mà không ph i là 100,000 ng i nhườ ờ ấ ườ ả ườ ư Heroestos nêu r L i gi i thích này hoàn toàn th ng nh t v i quan đi m c a đ i đa sạ ờ ả ố ấ ớ ể ủ ạ ố ng i tr c đây, cho r ng ng i Ai C p c hoàn toàn có đ kh năng t thi t k vàườ ướ ằ ườ ậ ổ ủ ả ự ế ế hoàn thành vi c xây d ng Kim T Tháp.ệ ự ự