Bài giảng Một số đặc điểm sinh học của bò

I.Thuaän lôïi vaø khoù khaên CN TNL. II. Ñaëc ñieåm veà boä maùy tieâu hoùa. III. Khaû naêng saûn xuaát IV.Caùc gioáng boø (theo höôùng saûn xuaát) MOÄT SOÁ ÑAËC ÑIEÅM SINH HOÏC CUÛA BOØ Thuaän lôïi: Söû duïng vaø tieâu hoùa toát thöùc aên thoâ. Chuyeån nhöõng chaát coù giaù trò dinh döôõng thaáp thaønh thuù saûn coù giaù trò cao Boø söõa coù heä soá chuyeån hoùa thöùc aên cao Chuoàng traïi ñôn giaûn. Ít beänh taät (so vôùi heo vaø gaø), tyû leä nuoâi soáng cao Giaù caû töông ñoái oån ñònh. Khoù khaên: Tröôûng thaønh vaø sinh saûn chaäm. Ñaàu tö tieàn gioáng cao vaø ñaàu tö laâu daøi, tyû leä lôïi nhuaän khoâng cao. Sản phẩm sữa thu mua, bảo quản, chế biến coøn khoù khăn. Chăn nuoâi thuù nhai lại sản xuất nhiều loại khí gaây hiệu ứng nhaø kính II. Ñaëc ñieåm veà boä maùy tieâu hoùa Hình 1. Boä maùy tieâu hoùa boø Bảng 1.1.So sánh dung tích các dạ dày ------------------------------------------------------------------ Dạ cỏ (Rumen) Dạ tổ ong (Reticulum) Dạ lá sách (Omasum) Dạ múi khế (Abmasum) Lọai Thú non 10-12 tuần Trưởng thành 70% 33% } } 30% 67% } } 80% 5% 7-8% 8-9% II. Ñaëc ñieåm veà boä maùy tieâu hoùa 1.1. Boä maùy tieâu hoùa cuûa beâ Beâ sô sinh ñaõ coù ñuû 4 daï nhö thuù tröôûng thaønh: daï coû, daï toå ong, daï laù saùch vaø daï muùi kheá. Tuy nhieân, trong giai ñoaïn coøn buù, daï coû, daï toå ong vaø daï laù saùch chöa phaùt trieån veà theå tích cuõng nhö veà chöùc naêng, daï muùi kheá lôùn nhaát (60 -70%, coøn 35 % laø 3 tuùi coøn laïi). Töø thöïc quaûn cuûa beâ, ngay phaàn ñaàu cuûa daï coû hình thaønh moät raõnh thoâng tröïc tieáp ñeán daï muùi kheá ñöôïc goïi laø raõnh thöïc quaûn. Raõnh naày do daï toå ong vaø daï laù saùch kheùp kín hình thaønh. Ñoäng taùc nuùt vuù cuûa beâ con gaây ra phaûn xaï ñoùng raõnh thöïc quaûn, ñöa tröïc tieáp söõa xuoáng daï muùi kheá , khi chöùc naêng naøy bò truïc traëc thuù seõ bò tieâu chaûy. Boä maùy tieâu hoùa cuûa beâ Hình 3. Boä maùy tieâu hoùa beâ Thöïc quaûn Meùp raõnh thöïc quaûn Daï toå ong Daï coû Ñöôøng vaøo daï laù saùch Cuoáng daï daøy Hình 5. Raõnh thöïc quaûn Hình 6. Boä maùy tieâu hoùa cuûa boø Hình 7. Caùc daï trong boä maùy tieâu hoùa cuûa boø Daï coû Daï toå ong Daï laù saùch Daï muùi kheá 1.2. Boä maùy tieâu hoùa cuûa boø Dạ cỏ: là túi lớn nhất, chiếm hầu hết nửa trái của xoang bụng, từ cơ hoành đến xương chậu. Dạ cỏ chiếm 80-90% dung tích dạ dày, 75% dung tích đường tiêu hoá, có tác dụng tích trữ, nhào trộn và chuyển hoá thức ăn (hình 3.7). Dạ cỏ không có tuyến tiêu hoá mà niêm mạc có nhiều núm hình gai (hình 3.10). Sự tiêu hoá thức ăn trong đó là nhờ hệ vi sinh vật (VSV) cộng sinh. Dạ cỏ có môi trường thuận lợi cho VSV lên men yếm khí: yếm khí, nhiệt độ tương đối ổn định trong khoảng 38-42OC, pH từ 5,5-7,4. Chất dinh dưỡng được bổ sung đều đặn từ thức ăn, còn thức ăn không lên men cùng các chất dinh dưỡng hoà tan và sinh khối VSV được thường xuyên chuyển xuống phần dưới của đường tiêu hoá. Hình 8. Caùc nuùm loâng cuûa daï coû Dạ tổ ong: là túi nối liền với dạ cỏ, niêm mạc có cấu tạo giống như tổ ong. Dạ tổ ong có chức năng chính là đẩy các thức ăn rắn và các thức ăn chưa được nghiền nhỏ trở lại dạ cỏ, đồng thời đẩy các thức ăn dạng nước vào dạ lá sách. Dạ tổ ong cũng giúp cho việc đẩy các miếng thức ăn lên miệng để nhai lại. Sự lên men và hấp thu các chất dinh dưỡng trong dạ tổ ong tương tự như ở dạ cỏ. Hình 9. Daï toå ong - Dạ lá sách: là túi thứ ba, ôû söôøn beân phaûi noù hình troøn vaø beân traùi hình hôi deïp, beân trong hình thaønh nhieàu laù khaùc nhau goïi laø laù saùch. Daï laù saùch goàm 8 boä, moãi boä coù 1 laù lôùn vaø khoaûng 20 laù nhoû. niêm mạc được cấu tạo thành nhiều nếp gấp (tương tự các tờ giấy của quyển sách). Dạ lá sách có nhiệm vụ chính là nghiền ép các tiểu phần thức ăn, hấp thu nước, muối khoáng và các acid béo bay hơi trong dưỡng chấp đi qua. - Dạ múi khế: là dạ dày tuyến gồm có thân vị và hạ vị. Các dịch tuyến múi khế được tiết liên tục vì dưỡng chấp từ dạ dày trước thường xuyên được chuyển xuống. Dạ múi khế có chức năng tiêu hoá men tương tự như dạ dày đơn nhờ có HCl, pepsin và lipase . Hình 10. Daï laù saùch Hình 11. Daï Muùi kheá 1.3. Tuyến nước bọt Nước bọt ở trâu bò được phân tiết và nuốt xuống dạ cỏ tương đối liên tục. Nước bọt có kiềm tính nên có tác dụng trung hoà các sản phẩm acid sinh ra trong dạ cỏ, thấm ướt thức ăn, giúp cho quá trình nuốt và nhai lại được dễ dàng. Nước bọt còn cung cấp cho môi trường dạ cỏ các chất điện giải như Na+, K+, Ca++, Mg++. trong nước bọt còn có urea và phospho, có tác dụng điều hoà dinh dưỡng N và P cho nhu cầu của VSV dạ cỏ, đặc biệt là khi các nguyên tố này bị thiếu trong khẩu phần, moãi ngaøy ñeâm boø coù theå tieát khoûang 60 lít nöôùc boït. Sự phân tiết nước bọt chịu tác động bởi bản chất vật lý của thức ăn, hàm lượng vật chất khô trong khẩu phần, dung tích đường tiêu hoá và trạng thái tâm-sinh lý. Trâu bò ăn nhiều thức ăn xơ thô sẽ phân tiết nhiều nước bọt. Ngược lại trâu bò ăn nhiều thức ăn tinh, thức ăn nghiền quá nhỏ sẽ giảm tiết nước bọt nên tác dụng đệm đối với dịch dạ cỏ sẽ kém và kết quả là tiêu hoá thức ăn xơ sẽ giảm xuống. 1.4. Ruột Quá trình tiêu hoá và hấp thu ở ruột non của gia súc nhai lại cũng diễn ra tương tự như ở gia súc dạ dày đơn nhờ các men tiêu hoá của dịch ruột, dịch tuỵ và sự tham gia của dịch mật. Trong ruột già có sự lên men VSV lần thứ hai. Sự tiêu hoá ở ruột già có ý nghĩa đối với các thành phần xơ chưa được phân giải hết ở dạ cỏ. Các VFA sinh ra trong ruột già được hấp thu và sử dụng, nhưng protein VSV thì bị thải ra ngoài qua phân mà không được tiêu hoá sau đó như ở phần trên. Öôùc löôïng tæ leä chuyeån hoùa chaát dinh döôõng trong thöùc aên thaønh chaát dinh döôõng cuûa thuù saûn ôû moät soá loaøi 1.5. Caùch giaùm ñònh tuoåi qua raêng. Coù nhieàu phöông caùch giaùm ñònh tuoåi boø, giaùm ñònh tuoåi qua raêng laø töông ñoái chính xaùc. Raêng boø coù 2 loaïi: Raêng söõa: sau khi sinh khoang 30 ngày đã mọc đủ vaø raêng vónh vieãn: thay thế các răng sữa. Boø töø 2 ñeán 5 tuoåi caên cöù vaøo vieäc thay raêng ñeå ñoaùn tuoåi, sau ñoù caên cöù vaøo ñoä moøn cuûa raêng ñeå tính tuoåi boø treân 6 tuoåi (hình). Boø 2 naêm tuoåi thay 2 raêng (thay caëp raêng giöõa). Boø 3 naêm tuoåi thay 4 raêng (thay tieáp caëp aùp giöõa). Boø 4 naêm tuoåi thay 6 raêng (thay tieáp caëp aùp goùc). Boø 5 naêm tuoåi thay 8 raêng (thay luoân caëp raêng goùc). Hình 12. Caùch giaùm ñònh tuoåi qua raêng. 5 naêm tuoåi 4 naêm tuoåi 3 naêm tuoåi 2 naêm tuoåi Hình 13- Caùc raêng söõa vaø raêng vónh vieãn Raêng vónh vieãn môùi thay Raêng söõa Hình 14. Raêng boø 2 naêm tuoåi Hình 15. Raêng boø 3 naêm tuoåi Hình 14. Raêng boø 4 naêm tuoåi Boø töø 6 tuoåi trôû leân, tuøy theo tuoåi cuûa boø, ñoä moøn cuûa men raêng laàn löôït loä ra phaàn xæ tinh coù maøu saäm (hôi ñen) theo caùc hình daïng: hình chöõ nhaät, hình vuoâng, hình ña giaùc vaø hình troøn. Raêng moøn töø caëp thöù nhaát ñeán caëp thöù tö. Hình 15. Kieåu moøn cuûa raêng boø qua caùc ñoä tuoåi. Baûng 1.2 Hình daïng xæ tinh cuûa caùc caëp raêng theo tuoåi Caùch xaùc ñònh khoái löôïng boø Coù theå duøng coâng thöùc ñôn giaûn sau ñeå tính theå troïng cuûa boø töø 2 tuoåi trôû leân. Khoái löôïng (kg) = VN2 x DTC x 90 ± 5% Trong ñoù : VN : laø chieàu ño voøng ngöïc, ño baèng thöôùc daây, tính baèng m. DTC : laø chieàu daøi thaân cheùo, ño baèng thöôùc daây töø ñieåm tröôùc cuûa xöông baû vai ñeán ñieåm cuoái xöông ngoài (hình ). Ñoái vôùi boø maäp maïp thì coäng theâm 5% treân soá kg tính ñöôïc. Ñoái vôùi boø gaày oám thì tröø bôùt 5% treân soá kg tính ñöôïc. Hình 16. Vò trí caùc chieàu ño voøng ngöïc vaø daøi thaân cheùo III. KHAÛ NAÊNG SAÛN XUAÁT CUÛA BOØ 2.1. Khaû naêng sinh saûn. 2.2. Khaû naêng cho thòt 2.3. Khaû naêng saûn xuaát söõa 2.4. Khaû naêng caøy keùo IV.CAÙC GIOÁNG BOØ 3.1. HÖÔÙNG CHUYEÂN SÖÕA 3.2. HÖÔÙNG CHUYEÂN THÒT 3.3. HÖÔÙNG KIEÂM DUÏNG CNBS CNBT 3.1. CÁC GIỐNG BOØ CHUYEÂN SÖÕA Boø söõa coù theå chaát thanh saên, ñaàu coå caân ñoái, ngöïc nôû, buïng phaùt trieån, to vaø troøn; ñaëc bieät vuù to caùc nuùm ñeàu, tænh maïch vuù noåi roõ, chaân vöõng chaéc. Nhìn chung boø söõa coù daïng hình tam giaùc, phía ñaàu nhoû phía sau to. Thöôøng giaùm ñònh boø söõa vaøo caùc löùa tuoåi: sô sinh, 6 thaùng, 12 thaùng, 24 thaùng, löùa ñeû 1, löùa ñeû 3. 3.1. NHOÙM BOØ CHUYEÂN SÖÕA Boø Holstein Friesian Boø Jersey Boø Brown Swiss Boø Ayrshire Boø Guernsey Boø Australian Milking Zebu Boø Sahiwal Boø AFS (Australian Friesian Sahiwal) 3.1.1. Boø Holstein Friesian Boø coù nguoàn goác töø Haø Lan, maøu loâng ñen vaù traéng hoaëc traéng vaù ñen, tyû leä ñen traéng thoâng thöôøng laø 50%-50%, boø Haø Lan thuaàn thöôøng coù 6 ñieåm traéng: giöõa traùn, choùp ñuoâi vaø 4 chaân. Ñaây laø gioáng boø coù saûn löôïng söõa cao nhaát vaø ñöôïc nuoâi vôùi tyû leä cao nhaát trong caùc gioáng boø söõa hieän nay. Khoái löôïng con ñöïc töø 800 - 1100kg, con caùi 500 - 800kg. Löôïng söõa trung bình 6000-8800kg/chu kyø (305 ngaøy), tyû leä chaát beùo 3,5-4%. ÔÛ Vieät nam hieän nay ña soá nhaø chaên nuoâi boø söõa ñeàu choïn gioáng naày. Tuy xuaát phaùt töø Haø Lan nhöng ñeán nay nhieàu nöôùc ñaõ nhaân thuaàn gioáng naøy thaønh boø rieâng cuûa nöôùc mình nhö : Boø Haø Lan Phaùp, Boø Haø Lan Canada… NĂNG SUẤT BÒ HOLSTEIN MỘT SỐ NƯỚC (2000) Hình 17. Boø Holstein Friesian Hình 18. Boø Holstein Friesian maøu traéng nhieàu Hình 19. Boø Holstein Friesian maøu ñen nhieàu Hình 20. Boø Holstein Israel 3.1.2. Boø Jersey Ñaây laø gioáng boø söõa coù nguoàn goác töø Anh quoác, coù taàm voùc töông ñoái nhoû nhöng ngoaïi hình raát ñeïp vaø hieäu suaát cho söõa khaù cao. Boø coù saéc loâng maøu naâu nhaït ñoám ñen. Boø coù khaû naêng gaëm coû toát, tuy coù nguoàn goác töø xöù oân ñôùi nhöng coù khaû naêng chòu ñöôïc khí haäu cuûa nhieät ñôùi. Khoái löôïng con ñöïc töø 500-700Kg, con caùi töø 350-450Kg. Saûn löôïng söõa trung bình 4000-5000kg/chu kyø, tæ leä chaát beùo 5-5,4%. Boø naày coù söï tröôûng thaønh sinh sản sôùm, con caùi töø 12-14 thaùng tuoåi ñaõ cho phoái laàn ñaàu. FCM=0,4M + 15F FCM: Fat Correted Milk:Sữa chuẩn 4% chất béo M: Löôïng söõa caàn tính laïi F: Löôïng chaát beùo trong söõa Bò A: Lượng sữa 4.000kg chu kỳ, chất béo 5,5% Bò B: Lượng sữa 4.500kg chu kỳ, chất béo 3,5% So sánh sữa chuẩn bò A và bò B FCMA = (0,4x4.000) + 15(4.000x5,5%) = FCMB = (0,4x4.500) + 15(4.500x3,5%) = 4900 4162,5 Hình 21. Boø Jersey Hình 22. Boø Jersey 3.1.3. Boø Brown Swiss Boø coù nguoàn goác töø Thuïy Só, saéc loâng maøu naâu coù ñoám ñen,muõi maøu ñen. Gioáng naày cho thòt cao hôn caùc gioáng khaùc, beâ con taêng tröôûng nhanh. Khoái löôïng con ñöïc 750kg -1000kg, con caùi 650kg - 750kg. Saûn löôïng söõa trung bình 5000kg/chu kyø, tyû leä chaát beùo 4%. Hình 23. Boø Brown Swiss Hình 24. Boø Brown Swiss 3.1.4. Boø Ayrshire Ñaây laø gioáng boø chuyeân söõa coù nguoàn goác töø Anh, saéc loâng maøu traéng vaù ñoû hoaëc traéng ñoám ñoû. Boø naày tröôûng thaønh sinh duïc khaù sôùm, gioáng naày coù khaû naêng gaëm coû cao vaø naêng ñoäng tuy nhieân khoù quaûn lyù. Boø Ayrshire laø keát quaû taïp giao giöõa boø Haø Lan, boø Jersey,boø Guernsey vaø boø ñòa phöông cuûa Anh. Troïng löôïng boø caùi trung bình 600kg, boø ñöïc 700-1100kg. Saûn löôïng söõa töø 5000-6400kg chu kyø. Hình 25. Boø Ayrshire 3.1.5. Boø Guernsey Nguoàn goác töø ñaûo Gurensey ,nöôùc Anh. Ñaây laø gioáng boø coù taàm voùc trung bình, theå hình höôùng söõa roõ reät, khung xöông nhoû (khoái löôïng con caùi chæ 400 -450 kg). Thöôøng coù maøu naâu vaøng vôùi nhöõng lang traéng. Moõm thöôøng coù nhaït Ñaàu daøi, söøng cong veà tröôùc. Naêng suaát boø Guernsey ñaït khoaûng 5000-5500 kg/chu ky ø( coù con ñaït kyõ luïc naêng suaát treân 14000 kg/chu kyø). Tæ leä môõ söõa khoaûng 3,6%. Söõa thöôøng coù maøu vaøng ñaëc tröng Ñaây laø moät gioáng boø thích nghi toát vôùi chaên thaû. Gioáng boø naøy ít phoå bieán hôn caùc gioáng khaùc. Hình 26. Boø Guernsey Hình 27. Boø Guernsey 3.1.6. Boø Australian Milking Zebu Gioáng boø AMZ ñöôïc lai taïo taïi Uùc ( toå chöùc CSIRO) töø gioáng boø Sahiwal, Red Sindhi vaø Jersey. Sau ñoù ñöôïc boå sung vôùi caùc gioáng Holstein friesian, Illawana vaø Ayshire. Boø thöôøng coù maøu vaøng vaø ngoaïi hình gioáng boø Jersey nhöng lôùn con hôn . Boø thích nghi toát vôùi ñieàu kieän nhieät ñôùi, khaû naêng choáng stress nhieät vaø ve moøng toát. Naêng suaát ñaït khoaûng 5000 kg/chu kyø vôùi tæ leä beùo trung bình 4,5 %. Boø lai giöûa gioáng AMZ vaø Holstein coù theå ñaït naêng suaát 6000 kg/chu kyø vaø tæ leä beùo 3,8%. Hình 28. Boø Australian Milking Zebu 3.1.7. Boø Sahiwal Ñaây laø gioáng boø söõa coù nguoàn goác töø AÁn Ñoä, saéc loâng maøu ñoû saäm. Troïng löôïng con caùi trung bình 300kg, con ñöïc trung bình 400kg. Saûn löôïng söõa 2500kg moät chu kyø, chaát beùo treân 5% Hình 29. Boø Sahiwal 3.1.8. Boø AFS Boø coù nguoàn goác töø Australia, laø boø söõa ñöôïc lai taïo töø 3 gioáng boø: Australian Milking Zebu, Holstein Friesian vaø boø Sahiwal. Saéc loâng maøu naâu saäm hoaëc ñen, phaàn löng thöôøng coù maøu caùnh ñoû saäm. Ñaây laø gioáng boø söõa ñöôïc ngöôøi Uùc taïo ra ôû vuøng coù khí haäu noùng Hình 30. Boø AFS Hình 31. Boø AFS CN boø söõa CHAÊN NUOÂI BOØ THÒT % 100 80 60 40 20 15 30 45 60 thaùng tuoåi Ñöôøng cong sinh tröôûng cuû nhoùm khoâng bò öùc cheá dinh döôõng (A) vaø nhoùm bò öùc cheá dinh döôõng (B) Giai ñoïan taêng tröôûng buø Baép caù loùc Caù loùc Coå Caù loùc caét khoái vuoâng Baép caù loùc cuoän Naïc vai Thaên ngoaïi Naïc mong Naïc ñuøi chöa loùc Thaên ngoaïi phaàn troøn Thaên ngoaïi nguyeân khoái Laù côø nguyeân khoái Laù côø Laù côø ñaõ taùch quaû traéng Quaû traéng Naïc ñuøi ñaõ loùc Gaøu (phaàn cuoái) Gaøu (phaàn ñaàu boû rìa) Gaøu (phaàn ñaàu) Gaøu Söôøn non Beï söôøn Phaàn ñaàu naïc löng Beï söôøn ñaõ caét phaàn ñaàu Thaên noäi Ñuøi goï Quaû bít teát nguyeân Naïm chöa loïc Naïm ñaõ loïc kyõ CN deâ 3.2. CAÙC GIOÁNG BOØ CHUYEÂN THÒT Boø nuoâi thòt cô theå phaûi nôû nang "vai u thòt baép", nhìn chung coù daïng hình chöõ nhaät, ngöïc saâu roäng, moâng ñuøi nôû nang, chaân thaáp. Yeâu caàu ñoái vôùi boø thòt laø phaûi coù khaû naêng taêng troïng cao trong thôøi gian voã beùo, ñaït khoái löôïng xuaát chuoàng cao vaø tæ leä thòt cao. 3.2. NHOÙM BOØ CHUYEÂN THÒT Boø Charolais Boø Hereford Boø Brahman Boø Santa Gertrudis Boø Aberdeen Angus Boø Droughmaster Boø Belgian blue 3.2.1. Boø Charolais Coù nguoàn goác ôû Phaùp, ñaây laø gioáng boø thòt noåi tieáng treân theá giôùi, thöôøng ñöôïc duøng lai taïo caùc nhoùm boø ñòa phöông ñeå nuoâi thòt. Saéc loâng maøu kem. Troïng löôïng con ñöïc naëng trung bình 1200 - 1400kg con caùi 800-900kg. Beâ nuoâi thòt 12 thaùng coù theå ñaït 500kg - 550kg (taêng trong moãi ngaøy 1,200 -1,500kg), 30 thaùng tuoåi ñaït 1000kg. Tæ leä thòt xeû ñaït 65-70%. Hình 32. Boø Charolais ñöïc Hình 33. Boø Charolais caùi 3.2.2. Boø Hereford Nguoàn goác ôû Anh ñöôïc nuoâi nhieàu ôû caùc nöôùc oân ñôùi. Saéc loâng maøu ñoû, coù 6 ñieåm traéng ôû maët, buïng vaø 4 chaân. Boø naày coù hai nhoùm coù söøng vaø khoâng söøng. Khoái löôïng trung bình con ñöïc tröôûng thaønh 900 - 1000kg, con caùi 600 - 700kg. Beâ thieán nuoâi thòt 15 - 18 thaùng ñaït 500kg, tæ leä thòt xeû 65-70% Hình 34. Boø Hereford (Horned) Hình 35. Boø Hereford (Polled) 3.2.3. Boø Brahman Coù nguoàn goác töø AÁn Ñoä vaø Braxin ñöôïc Myõ lai taïo thaønh gioáng boø thòt cho caùc xöù nhieät ñôùi, u yeám raát phaùt trieån. Coù 2 doøng : Brahman ñoû coù saéc loâng maøu vaøng ñeán maøu ñoû, Brahman traéng coù saéc loâng töø maøu traéng xaùm ñeán ñen nhaït ôû ñaàu muùt cô theå, tai to cuïp xuoáng. Khoái löôïng ñöïc tröôûng thaønh 600 - 700kg, con caùi 400 - 500kg, tæ leä xeû thòt 55%. Hình 36. Boø Brahman traéng Hình 37. Boø Brahman traéng Hình 38. Boø Brahman ñoû Hình 38. Boø Brahman ñoû 3.2.4. Boø Santa Gertrudis Do Myõ lai taïo giöõa hai gioáng boø thòt oân ñôùi vaø nhieät ñôùi, coù saéc loâng maøu ñoû thaåm, u nhoû, yeám khaù phaùt trieån. Thaân hình coù daïng hình chöõ nhaät. Boø naày ñöôïc lai taïo töø boø Shorthorn (5/8) vaø boø Brahman (3/8). Khoái löôïng boø ñöïc tröôûng thaønh 800 - 1000kg, boø caùi 600 - 700kg, tæ leä xeû thòt ñaït 60- 65%. Hình 39. Boø Santa Gertrudis ñöïc Hình 40. Boø Santa Gertrudis caùi 3.2.5. Boø Aberdeen Angus Nguoàn goác töø Anh laø gioáng boø thòt nhoû con vaø raát ñöôïc öa chuoäng ôû Chaâu Aâu vì heä soá chuyeån hoùa thöùc aên toát vaø khaû naêng nuoâi con toát. Maøu loâng ñen tuyeàn hoaëc ñoû. Troïng löôïng con caùi 550-650kg con ñöïc 850-950kg. Tyû leä thòt xeû 65-70%. Hình 41. Boø Aberdeen Angus ñöïc Hình 42. Boø Aberdeen Angus caùi Hình 43. Boø Aberdeen Angus ñoû (Red Angus) 3.2.6. Boø Droughmaster Nguoàn goác töø Uùc, ñöôïc lai taïo töø nhoùm gioáng boø Zebu ( chuû yeáu laø boø Brahman) vaø caùc gioáng boø thòt cao saûn oân ñôùi ( boø Devon, boø Shorthorn, Hereford, Red Poll ). Boø Droughmaster to con, thaân hình daøi. Boø thöôøng coù maøu ñoû nhaït hoaëc ñaäm, loâng ngaén. Boø coù söøng hoaëc khoâng söøng. Yeám vaø daäu töông ñoái phaùt trieån. Boø thích nghi toát, khaùng beänh vaø ve toát. Boø cho chaát löôïng thòt raát toát. Troïng löôïng boø caùi bình quaân 650 - 800 kg, boø ñöïc bình quaân 750 – 1000 kg. Khaû naêng saûn xuaát thòt cao , tæ leä thòt xeû ñaït treân 60%. Hình 45. Boø Droughmaster Hình 47. Boø Droughmaster Hình 48. Boø Droughmaster 3.2.7. Boø Belgian Blue Boø Belgian Blue coù nguoàn goác töø Bó, laø boø lai giöõa 2 gioáng boø thòt Charolais vaø Shorthorn. Boø coù baép thòt raát phaùt trieån nhaát laø phaàn moâng. Maøu loâng traéng, hoaëc traéng lang ñen. Troïng löôïng boø ñöïc 800 – 1100kg, boø caùi töø 600 – 700kg, luùc 12 thaùng tuoåi con caùi naëng 370kg vaø con ñöïc naëng khoaûng 500kg. Hình 49. Boø Belgian Blue Hình 50. Boø Belgian Blue 2.7. Boø Belgian Blue 2.7. Boø Belgian Blue 2.7. Boø Belgian Blue 2.7. Boø Belgian Blue CN boø thòt Boø Chianina Boø Chianina Boø Chianina III. CAÙC GIOÁNG BOØ KIEÂM DUÏNG 3.1. Boø Red Sindhi 3.2. Boø Ongole 3.3. Boø Simmental 3.4. Boø Ta Vaøng 3.1. Boø Red Sindhi Boø Sind thuaàn ( Red Sindhi ) coù nguoàn goác töø vuøng Malir, ngoaïi vi Karachi cuûa Pakistan. Boø Sind thöôøng coù maøu töø ñoû ñeán naâu caùnh daùn , thöôøng coù moät vaøi ñoám traéng treân traùn vaø yeám. Boø coù u, yeám phaùt trieån . Söøng cong höôùng leân treân. Khoái löôïng boø caùi tröôûng thaønh töø 250 – 350 kg, boø ñöïc töø 400-550 kg. Tuoåi ñeû laàn ñaàu vaøo khoaûng 30 ñeán 40 thaùng. Saûn löôïng söõa trung bình töø 2000 –2300 kg /chu kyø. Tæ leä beùo trong söõa vaøo khoaûng 4 –5 %. Boø thích nghi toát vôùi ñieàu kieän khí haäu noùng vaø söùc ñeà khaùng beänh cao. Hình boø Red Sindhi Hình boø Red Sindhi Hình boø Red Sindhi Hình boø Red Sindhi 3.2. Boø Ongole Coù nguoàn goác töø Pakistan, coù saéc loâng maøu xaùm traéng, chaân cao, u yeám khaù phaùt trieån. Khoái löôïng boø ñöïc tröoûng thaønh 450-550kg, boø caùi 400kg, boø naøy ôû noâng thoân goïi laø boø boâ saøo. Naêng suaát söõa khoaûng 1700 - 2000kg/chu kyø. Khaû naêng caøy caáy keùm hôn boø Sind, khoâng ñöôïc öa chuoäng nhieàu ôû Vieät nam,hieän nay nhoùm naày coøn raát ít. Hình boø Ongole Hình boø Ongole 3.3 Boø Simmental Höôùng söõa thòt coù nguoàn goác töø Chaâu Aâu, chuû yeáu töø Thuïy Só vaø Phaùp, saéc loâng maøu ñoû hoaëc vaøng saäm. Thöôøng coù 6 ñieåm traéng: maët, ñuoâi vaø 4 chaân. Khoái löôïng con ñöïc tröôûng thaønh 800-1200kg, con caùi 600kg. Naêng suaát söõa 4000kg/chu kyø, tæ leä thòt xeû 60% Hình boø Simmental Hình boø Simmental Boø Vieät Nam coøn goïi laø boø Ta Vaøng, boø Coû hay boø Coùc coù moät soá ñaëc ñieåm chung : Tai nhoû, u yeám keùm phaùt trieån,loâng coù maøu vaøng, vaøng nhaït hoaëc vaøng ñaäm. Nhu caàu dinh döôõng thaáp, maén ñeû, chòu ñöïng kham khoå, ít beänh. Khoái löôïng trung bình con caùi töø 180 - 200kg, con ñöïc töø 250 - 300kg. Boø Vieät nam chöa coù gioáng thuaàn ñöôïc ñaët teân rieâng maø goïi theo ñòa danh cuûa moät soá tænh coù boø toát nhö : Boø Thanh Hoùa, boø Ngheä An, boø Cao baèng, boø Phuù yeân, boø Baø Ròa, boø Chaâu Ñoác, boø vuøng cao nguyeân …. Boø ta vaøng coù öu ñieåm laø thích nghi vôùi ñieàu kieän chaên nuoâi ôû Vieät nam, nhöng xeùt veà maët naêng suaát saûn xuaát chöa cao : Söùc caøy keùo yeáu, saûn löôïng söõa thaáp, tæ leä thòt xeû töø 42 - 45%. 3.4. Boø Ta Vaøng Hình boø Ongole Hình boø Ta Vaøng Hình boø Ta Vaøng Hình boø Ta Vaøng Hình boø Meøo Haø Giang Trâu Việt Nam 1. Xuất xứ Trâu là gia súc lớn nhai lại hay gia súc lớn có sừng, theo phân loại động vật thì trâu thuộc lớp động vật có vú (Malnmalia), bộ móng chẵn (Artiodactyla), bộ phụ nhai lại (Ruminantia), họ sừng rỗng (Bovidae), tộc trâu bò (Bovini), loài trâu (Bubalus bubalis), giống trâu đầm lầy (Swamp buffalo). 2. Phân bố Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, quần thể trâu nước ta đến cuối năm 1998 là 2.951.357 con, đứng hàng thứ 7 trên thế giới về số lượng. Do điều kiện sinh thái kinh tế và tập quán chăn nuôi khác nhau mà số lượng trâu phân bố giữa các vùng sinh thái cũng khác nhau (bảng theo sau) Đặc điểm ngoại hình Trâu Việt Nam thuộc loại hình trâu đầm lầy (Swamp buffalo), có sừng dài, thon, cong hình bán nguyệt, đuôi sừng nhọn. Đầu trâu to, trán phẳng, hẹp, mặt ngắn, mõm rộng, tai to và rộng, cồ dài thẳng. Thân trâu ngắn, chân thấp và mảnh, vai đầy, ngực lép, bụng to, mông thấp, đuôi ngắn, móng xoè. Con cái vú bé và lùi về phía sau, con đực dương vật thường dính chặt vào phía bụng, trừ đoạn đầu dương vật ngắn và tự do, bìu dái ngắn, thích hợp cho việc cày kéo. Đa số trâu có lông thưa, da dày, màu xám tro sẫm, thường có vệt khoang trắng vắt ngang phía dưới cồ và một vệt phía trên ngực. Một số ít trâu có da lông màu trắng hồng, có người gọi là trâu bạch tạng, những trâu này có da lông hầu hết màu hồng hoặc phớt vàng. Trâu thường có những vòng lông xoắn trên mình gọi là khoáy số lượng khoáy biến động từ 1 đến 9, các khoáy có sự khác nhau về vị trí, kích thước, hình dáng và chiều xoáy của lông. Trâu việt Nam được thuần hoá chủ yếu dể cung cấp sức kéo và phân bón cho trồng trọt. Căn cứ vào khối lượng cơ thể lúc trưởng thành, có nhiều ý kiến cho rằng có thể chia trâu ta làm hai loại tầm vóc: loại trâu ngoại hình to có khối lượng cơ thể trung bình con đực 450-500 kg, con cái 400-450 kg đó là ngoại hình trâu Ngố và loại trâu ngoại hình nhỏ có khối lượng cơ thể con đực 350-400 kg, con cái 300-350 kg, đây thuộc loại trâu Gié. Trâu Việt Nam Trâu Việt Nam Trâu Việt Nam Trâu Murrah Trâu Murrah có nguồn gốc từ Ấn Độ. Nó còn có tên là trâu Dehli-trung tâm của giống trâu này. Nhờ khả năng cho sữa cao nên trâu Murrah được nuôi ở nhiều vùng khác nhau của Ấn Độ và được xuất khẩu cho nhiều nước trên thế giới. Trong các nhóm trâu sông (River buffalo) thì trâu Murrah là trâu sữa nổi tiếng. Trâu Murrah thường có da và lông màu đen tuyền, da mỏng, mềm mại, nhẵn bóng, có lông thưa, ở cuối đuôi có chòm lông màu trắng sát vó chân, có một tỷ lệ thấp màu xám nâu hoặc xám nâu vàng, rất ít khi có trâu trắng. Đặc điểm nổi bật và rõ nét nhất của trâu Murrah là sừng ngắn, quay ra sau và lên trên sau đó vòng vào trong thành hình xoắn ốc, mặt sừng phẳng. Trâu đực trưởng thành có khối lượng: 650-730kg/con, có thể tới 1000 kg, cao vây trung bình 142 cm. Trâu cái: 480kg/con, có thể tới 900 kg, cao vây trung bình 133 cm, nghé sơ sinh: 30kg/con. Trâu Murrah có khả năng cho sữa tương đối cao, sản lượng sữa trung bình 2.600 - 2.800 kg trong chu kỳ vắt 270-300 ngày, tỷ lệ mỡ sữa trung bình 7%. Tuy to lớn nhưng trâu Murrah không thích hợp cho cầy kéo và chịu nóng kém hơn trâu đầm lầy. Trâu Murrah có dấu hiệu động dục đầu tiên trung bình lúc 30 tháng tuổi. Trâu Murrah (River Buffalo) Trâu Murrah Trâu Murrah IV.  ÑAËC ÑIEÅM SINH HOÏC CUÛA DEÂ VÀI VẤN ĐỀ VỀ CHĂN NUÔI DÊ- CỪU I. MỤC ĐÍCH & TÌNH HÌNH CN DÊ CỪU II. THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN III. ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC DÊ CỪU IV. MỘT SỐ GIỐNG DÊ CỪU VÀI VẤN ĐỀ VỀ CHĂN NUÔI DÊ CỪU I. MỤC ĐÍCH & TÌNH HÌNH CN DÊ CỪU 1.1. Mục đích Cung cấp thịt: Nước ta lượng dê, cừu còn ít, thịt dê, cừu là món ăn “tương đối cao cấp”, lượng cung không đủ cầu, giá thịt dê, cừu thường cao hơn các loại thịt khác. Các nước như Trung Quốc, Ấn Độ hàng năm xuất khẩu lượng thịt dê, cừu rất lớn sang các nước Ả Rập. Cung cấp sữa: Giá sữa dê, cừu thường cao hơn sữa bò, chất béo và chất đạm trong sữa dê dễ tiêu hóa hơn sữa bò, sữa dê, cừu có chất khoáng và sinh tố cao hơn sữa bò, sữa dê, cừu sử dụng rất tốt cho những người bị dị ứng sữa bò và cho những người bị rối loạn tiêu hóa. Cung cấp lông, da: Lông và da dê có giá trị cao hơn lông cừu, sạch hơn lông cừu và có độ cách nhiệt cao nên làm áo ấm rất tốt . Nguồn dự trữ vốn ở nông thôn 1.2. Tình hình chăn nuôi * *Đinh Văn Bình, 2005 Số đầu gia súc và tỷ lệ phát triển gia súc ở Việt Nam Thông tin về sản phẩm dê cừu Sữa dê: Sữa dê có luợng vitamin C, D, protein, chất sắt, chất béo tương đương sữa bò nhưng có nhiều vitamin A, B hơn hẳn. Ngoài ra, luợng lactose trong sữa dê thấp hơn 13% so với sữa bò và 41% so với sữa mẹ. Sữa dê tốt cho cả xương và da. Từ nhiều thế kỷ nay, nó được dùng làm chất tẩy rửa và làm đẹp nhan sắc. Xà phòng pha thêm sữa dê sẽ giúp duy trì độ pH tự nhiên cho da. Sữa dê cực kỳ giàu khóang, chất béo, vitamin..., làm êm dịu những làn da "khó tính", nhất là những nguời bị mụn nhọt, chàm eczema, vảy nến... (Nguồn Báo Y Học và Ðời Sống 1/2005) M II. THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN Thuận lợi: Chăn nuôi dê, cừu có thể nuôi theo dạng tập trung thâm canh hoặc theo kiểu quản canh. Chuồng trại có thể thiết kế đơn giản hoặc kiên cố. Đầu tư vốn cho dê, cừu ít hơn cho bò. Dê, cừu tăng đàn nhanh hơn bò, mỗi lứa có thể đẻ từ 1,5 – 2 con. Dê cừu cái 3 năm tuổi đã có trung bình 5 dê, cừu con, trong khi bò 3 năm tuổi chỉ có một con. 4. Dê nhỏ con, trọng lượng 10 con dê mới bằng một con bò, thức ăn của 10 con dê, cừu sữa mới bằng thức ăn 1 con bò sữa, sản lượng sữa của 7 con dê bằng sản lượng sữa của 1 con bò do đó nuôi dê sữa sẽ kinh tế hơn. 5. Nhu cầu dinh dưỡng nói chung của dê- cừu thì thấp, dê-cừu ăn được rất nhiều loại thức ăn để chuyển hóa thành sữa, thịt, đối với những người mới nuôi thú sản xuất sữa thịt, thì nuôi dê-cừu dễ thành công hơn. Khó khăn: Dê, cừu là thú ăn tạp nên hay phá các loại cây trồng, nếu quản lý không tốt cây cỏ sẽ không sống được với tập đòan dê cừu. Các vi sinh vật trong bộ máy tiêu hóa của dê, cừu có số lượng rất cao, họat động rất mạnh do đó khi thay đổi thức ăn nhanh hệ vi sinh vật chưa thay đổi kịp có thể làm thú tiêu hóa thức ăn kém, bị yếu dẫn tới bệnh và đôi khi bị chết. Dê, cừu đực thường có mùi rất hôi nếu nuôi gần khu dân cư có thể bị phiền. Thị trường tiêu thụ thịt dê, cừu hiện nay ở VN đang bị thiếu, nhưng nếu sản xuất quá nhiều mà không có kế hoạch tiêu thụ trước có thể bị khó khăn về đầu ra. Dê, cừu rất hiền, nhất là dê, cừu con nên nếu quản lý không tốt rất dễ bị mất trộm. M III. ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC DÊ CỪU CÁCH PHÂN BIỆT DÊ CỪU Tập tính ăn Hình dáng chung Tiết diện sừng Dê, cừu ăn tạp Tập tính ăn của một số thú nhai lại Bò, cừu ăn gần mặt đất Dê ăn trên cao Dê thường ăn trên cao Dê quỳ gối khi ăn dưới thấp Thân hình cừu dạng tròn Thân hình cừu dạng tròn Thân hình dê có gốc cạnh Tiết diện sừng dê hình tam giác Tiết diện sừng cừu hình vuông Tiết diện sừng cừu hình vuông CÁCH XEM RĂNG ĐOÁN TUỔI DÊ Đủ răng sữa 1 năm tuổi 1 năm rưỡi -2 năm tuổi 2 năm rưỡi -3 năm tuổi 3 năm rưỡi -4 năm tuổi M M IV. MỘT SỐ GIỐNG DÊ CỪU 4.1. Dê Cỏ Đây là giống dê địa phương, màu sắc lông rất thay đổi, đa số có màu nâu hoặc đen loang trắng. Dê có đầu nhỏ, mũi thẳng, tai đứng. Dê đực và dê cái đều có râu cằm, sừng nhọn hơi cong dài vừa phải và đưa về phía sau. Khối lượng trưởng thành con đực 35-40kg, con cái 26-28kg, lúc 6 tháng tuổi nặng khỏang 10kg. Tuổi phối giống lần đầu là 6-7 tháng, đẻ 3 năm 2 lứa, số con trung bình 1 lứa là 1,4 con. Năng suất sữa: 0,35lít/ngày; Chu kỳ cho sữa 90 ngày Dê Cỏ 4.2. Dê Bách Thảo Dê nầy còn có một số tên gọi khác như Bát Thảo, Bắc Thảo…. Đây là giống dê kiêm dụng, là dê lai của các giống dê ngoại nhập từ Pháp và từ Ấn Độ với dê địa phương từ hàng trăm năm qua. Màu lông chủ yếu là màu đen hoặc đen sọc trắng, hoặc trắng đóm đen, một số ít có màu sắc khác. Con đực và con cái thường không có râu cằm, đa số có 2 sọc trắng trên má, có 2 mấu thịt ở phần dưới cổ Khối lượng dê đực 60-65kg, dê cái 40 - 45kg, lúc 6 tháng tuôi con cái nặng khỏang 20kg. Tuổi phối giống lần đầu là 7-8 tháng, số lứa đẻ 1,8 lứa/năm và số con đẻ ra trung bình 2 con/lứa. Dê hiền lành, có thể nuôi nhốt hòan tòan, hoặc nhốt kết hợïp chăn thả đều cho kết quả tốt. Tỉ lệ nuôi sống đến cai sữa khá cao (trên 90%). Thời gian cho sữa 150 –200 ngày, sản lượng sữa trong chu kỳ từ 200 – 300kg. Dê Bách Thảo DÊ BÁCH THẢO Hai mấu thịt ở phần dưới cổ Dê Bách Thảo nuôi tại huyện Châu Đức Dê Bách Thảo nuôi tại huyện Châu Đức Dê Bách Thảo nuôi tại huyện Châu Đức 4.3. Dê Barbari Dê Barbari là giống dê sữa của Ấn Độ, có màu lông vàng loang đốm trắng như hươu sao, có sừng soắn dài hướng ra phía sau. Khối lượng trưởng thành - Con đực: nặng 36-45 kg - Con cái: nặng 27-36 kg Tuổi phối giống lần đầu 11 tháng, số lứa đẻ 1,6 lứa/năm và số con đẻ ra trung bình 1,6 con/lứa. Sản lượng sữa từ 120 – 150kg/chu kỳ. Dê có thân hình thon chắc, hiền lành, chịu kham khổ tốt. Dê Barbari đực Dê Barbari cái * Đây là giống dê Ấn Độ được nhập vào VN năm 1994, có tính phàm ăn và chịu nóng tốt * Màu lông trắng hoặc nâu sáng * Chân cao, tai lớn, lưng phẳng, mặt gồ 4.4. GIỐNG DÊ JAMNAPARI * Dê có tầm vóc lớn: - Con đực: nặng 70-80 kg, - Con cái: nặng 40-50 kg, * Thường đẻ lứa đầu lúc 13-14 tháng; mổi năm 1,3 lứa và mổi lứa 1,3 con * Khả năng cho sữa 1,2-1,4 kg / ngày trong chu kỳ 180 ngày 4.4. GIỐNG DÊ JAMNAPARI * Đây là giống dê của Ấn Độ được nhập về cùng lúc với dê Jamnapari * Màu lông đen tuyền hoặc loang trắng đen 4.5.GIỐNG DÊ BEETAL * Tai lớn rủ xuống, mặt gồ; con đực thường có râu càm * Dê có tầm vóc lớn: - Con đực: nặng 55-75 kg - Con cái: nặng 45-50 kg * Khả năng sản xuất sữa tương đương với dê Jamnapari, trung bình khoảng 1kg / ngày 4.5. GIỐNG DÊ BEETAL 4.6. Dê Saanen Là giống dê sữa của Thụy Sĩ, hiện được nhiều nước trên thế giới chọn làm giống dê chuyên sản xuất sữa. Dê Saanen có tầm vóc khá lớn, đa số có lông màu trắng, một ít có lông màu xám, có 2 mấu thịt ở phần dưới cổ. Khối lượng trưởng thành con đực 75kg, con cái 55kg. Sản lượng sữa 1000kg/chu kỳ. Dê Saanen 4.7. Dê Anglo Nubian Là giống dê nguồn gốc từ nước Anh, đã được lai tạo với các giống dê của Hy Lạp, Ấn Độ và Thụy Sĩ. Dê Anglo-Nubian có tầm vóc khá lớn, màu lông không cố định: màu đen, đen xám hoặc màu vân cẩm thạch có lốm đốm nâu vàng. Tai dài cụp xuống má. Khối lượng trưởng thành con đực 60-80kg, con cái 40-60kg. Sản lượng sữa 600 – 700kg/chu kỳ. DÊ ANGLO-NUBIAN CÁI DÊ ANGLO-NUBIAN DÊ ANGLO-NUBIAN ĐỰC 4.8. Dê Alpine Là giống dê sữa của Pháp, được nuôi rất phổ biến ở các nước ôn đới. Dê Alpine có tầm vóc lớn, màu lông phổ biến là màu xám hạt dẻ, thay đổi từ màu đen, nâu, vàng đến trắng. Sừng và râu cằm có con có có con không. Khối lượng trưởng thành con đực 80 -100kg, con cái 50-80kg. Sản lượng sữa từ 900 – 1000kg/chu kỳ.  Dê ALPINE 4.9. Dê BOER Nguồn gốc từ Nam Phi, dê hướng thịt. Sắc lông màu trắng, xám nhạt hoặc vàng. Một phần mặt phía mắt và lỗ tai có màu nâu hoặc đỏ. Trọng lượng con đực 110-140kg, Con cái: 90 –100kg Dê BOER ĐỰC DÊ BOER CÁI M DÊ ANGORA M M Một số giống cừu Cừu Phan Rang Cừu Dorper Cừu White Suffolk Cừu Phan Rang Cừu Phan Rang là một giống cừu duợc du nhập từ hàng trăm năm nay vào nuớc ta và truớc hết là vào Phan Rang (nay thuộc tỉnh Ninh Thuận). Ða số có sắc lông trắng (80%), một số có sắc lông nâu trắng hoặc nâu đen (20%). Khối luợng truởng thành con cái 40kg, con đực 50kg. Khoảng cách 2 lứa dẻ 240 ngày, số con đẻ ra mỗi lứa là 1,25 con. Cừu Phan Rang Cừu Phan Rang Cừu Dorper Cừu Dorper có nguồn gốc từ Nam Phi, đây giống cừu huớng thịt. Ngày 17-01-2004, tỉnh Ninh Thuận đã nhập 15 con cừu giống Dopper từ Australia (8 con đực, 7 con cái). Sau một năm nuôi thử nghiệm kết quả sơ bộ cho thấy giống cừu nầy tỏ ra thích nghi với điều kiện tại chỗ và tăng truởng khá tốt, cừu F1 sau 4 tháng nuôi đạt trọng luợng 30kg/con nặng hơn cừu Phan Rang cùng độ tuổi là 15 kg/con. Cừu Dorper Cừu Dorper Cừu White Suffolk Ðây là giống cừu đuợc Ðại Học NSW của Australia lai tạo thành từ năm 1977 từ giống cừu Suffolk của Anh. Ngày 17-01-2004, tỉnh Ninh Thuận đã nhập 15 con cừu Whife Suffolk (7 con đực, 8 con cái) từ Australia Cừu truởng thành con đực nặng từ 110 – 160kg, con cái nặng từ 80 – 110kg. Mỗi năm có thể cho đuợc từ 2,5 dến 3,6kg len. Cừu có sắc lông màu trắng hoặc vàng, nhưng mặt và 4 chân màu trắng. Cừu White Suffolk Cừu White Suffolk M