Bài giảng Môn học Địa lý cảnh quan (Landscape)

Môn học Địa lý cảnh quan (Landscape) Phụ trách: PGS.TS. Hà Quang Hải Bộ môn: Khoa học Môi trường, Khoa Môi trường, trường ĐHKHTN, Đại học Quốc gia-TP.HCM Email: hqhai@hcmuns.edu.vn GIỚI THIỆU Mäi ho¹t ®éng kinh tÕ, s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng­êi ®Òu ®­îc tiÕn hµnh trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt, n¬i cã c¶ th¹ch quyÓn, khÝ quyÓn, thñy quyÓn vµ sinh quyÓn. C¸c quyÓn nµy tiÕp xóc víi nhau, t¸c ®éng t­¬ng t¸c víi nhau trong mét hÖ thèng chung gäi lµ m«i tr­êng ®Þa lý. Sù t¸c ®éng t­¬ng t¸c nµy t¹o ra sù ph©n ho¸ nh÷ng l·nh thæ tù nhiªn kh¸c nhau ®­îc gäi lµ nh÷ng tæng thÓ l·nh thæ tù nhiªn. Trong ph¹m vi quan s¸t th«ng th­êng, nh÷ng l·nh thæ tù nhiªn ®ã th­êng ®­îc gäi mét c¸ch th«ng dông lµ c¶nh quan (tiÕng §øc - Landschaft, tiÕng Anh Landscape). C¶nh quan cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc qui ho¹ch vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cho tõng khu vùc (n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ng­ nghiÖp, ®« thÞ...) T×m hiÓu c¶nh quan ®Ó phôc vô cho qui ho¹ch l·nh thæ ph¶i dùa trªn c¸c luËn cø khoa häc ®óng ®¾n, toµn diÖn, chÝnh x¸c, nghÜa lµ dùa vµo c¸c luËn cø khoa häc ®Ó trªn nh÷ng l·nh thæ nµo đó cã thÓ qui ho¹ch c¸c ®Ò ¸n ph¸t triÓn sao cho cã hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng bÒn v÷ng Khoa häc c¶nh quan lµ khoa häc ®Þa lý tæng hîp mang tÝnh liªn ngµnh (multidisciplinary) ®ßi hái c¸c nghiªn cøu theo c¸c qui m« kh¸c nhau (toµn cÇu ®Õn c¸c ®iÓm ®Þa lý) víi viÖc ¸p dông ®ång bé c¸c ph­¬ng ph¸p c¶ truyÒn thång vµ hiÖn ®¹i. 1.1 Nhận thức về vỏ cảnh quan và cảnh quan 1.1.1 Lớp vỏ cảnh quan Khái niệm X.V Kanexnik dựa vào hai dấu hiệu cơ bản để xác định vỏ cảnh quan: 1) nền Vỏ cảnh quan là bề mặt vật lý của Trái đất, vỏ cảnh quan xuất hiện đồng thời với vỏ Trái đất và cũng được xem là lớp vỏ địa lý. 2) Vỏ cảnh quan bị chi phối bởi các nguồn lực nội sinh và ngoại sinh và vì vậy chúng có sự phân dị theo lãnh thổ, chúng xuất hiện trên mặt đất thành các cảnh – các tổng thể tự nhiên (còn gọi là địa tổng thể). 1.1 Moät soá quan ñieåm veà caûnh quan Ranh giới trên Đa số các nhà nghiên cứu vạch ranh giới trên của Vỏ cảnh quan đi theo đường đỉnh của tầng đối lưu (Ermolaev 1967), nghĩa là lớp phân chia ranh giới giữa tầng đối lưu và tầng bình lưu, bởi vì lên đến giới hạn đó còn có tác dụng nhiệt của mặt đất tới các quá trình khí quyển như: Sự tác động qua lại giữa quyển đá và quyển nước gây nên sự phân bố nhiệt độ, các dòng thăng của không khí và toàn bộ hoàn lưu của các khối khí. Trạng thái chứa hơi nước và tuần hoàn khí ẩm Sự tồn tại của các hạt rắn (bụi, muối). Ranh giới dưới Ranh giới dưới của Vỏ cảnh quan còn có một số ý kiến khác nhau, trong giáo trình này chúng tôi sử dụng khái niệm ranh giới dưới của Vỏ cảnh quan trùng với mặt đáy của vỏ Trái đất: Dưới các dẫy núi trên đất nổi ranh giới này phân bố ở độ sâu 60-80km Dưới các vùng trũng đại dương là 5-8km. Nguồn gốc phát sinh D.L Armand (1975) cho rằng Vỏ cảnh quan là một á hệ của Trái đất mà vật chất trong nó do ba trạng thái rắn, lỏng và khí hợp thành. Nghĩa là Vỏ cảnh quan đã xuất hiện trước khi có sinh quyển và chỉ gồm ba thành phần: thạch quyển, thủy quyển và khí quyển. Trái đất có tuổi 4.55 tỉ năm, các đại dương lớn và các lục địa nhỏ đã tồn tại cách nay 3.9 tỉ năm Khái niệm của các nhà địa lý Liên Xô1) V.V Docursaev V.V Docursaev đề xướng học thuyết về cảnh quan vào cuối thế kỷ 19 (1882-1898). Từ những nghiên cứu thổ nhưỡng, ông đã đi tới những quan niệm về tổng hợp thể địa lý: “Nghiên cứu toàn bộ thiên nhiên thống nhất toàn vẹn không chia cắt, không tách rời chúng ra thành từng phần”,  1.1.2 Cảnh quan V.V Docursaev cũng là người đầu tiên thực hiện nguyên tắc tổng hợp nghiên cứu các điều kiện tự nhiên ở các địa phương cụ thể, khởi xướng học thuyết về đới tự nhiên. Ông và những người kế tục đề xuất cơ sở đánh giá đất đai nông nghiệp một cách khoa học, đồng thời đề ra biện pháp trồng trọt, cải tạo, tổ chức hợp lý lãnh thổ. 2) L.X Berg (1913) Caûnh quan laø moät mieàn, trong ñoù ñaëc ñieåm ñòa hình, khí haäu, thöïc vaät vaø lôùp phuû thoå nhöôõng hôïp nhaát vôùi nhau thaønh moät theå toaøn veïn, caân ñoái vaø laëp laïi moät caùch ñieån hình trong phaïm vi ñôùi aáy treân traùi ñaát. Naêm 1947 L. X Berg ñaõ ñaët neàn moùng cho nghieân cöùu caûnh quan ôû Lieân Xoâ: “Caûnh quan laø taäp hôïp caùc ñoái töôïng vaø hieän töôïng maø trong ñoù caùc ñaëc tính cuûa ñòa hình, khí haäu, thuûy vaên, lôùp phuû thoå nhöôõng – thöïc vaät, giôùi ñoäng vaät vaø ôû moät chöøng möïc nhaát ñònh, cuûa caû keát quaû taùc ñoäng cuûa con ngöôøi, ñaõ hình thaønh moät theå thoáng nhaát hoaøn chænh, ñöôïc laëp laïi moät caùch ñieån hình treân moät ñôùi nhaát ñònh naøo ñoù cuûa traùi ñaát”. 3) N.A Xontxev N.A Xontxev (1962) xem cảnh quan là tổng hợp thể tự nhiên với định nghĩa: “Cảnh quan là một tổng hợp thể tự nhiên đồng nhất về mặt phát sinh, có một nền địa chất đồng nhất, một kiểu địa hình, một khí hậu giống nhau và bao gồm một tập hợp các cảnh dạng chính và phụ quan hệ với nhau về mặt động lực và lặp lại một cách có qui luật trong không gian, tập hợp này chỉ thuộc riêng cho cảnh quan đó”. 4) G. Ixatsenko G. Ixatsenko (1965) đưa ra khái niệm về tính địa đới và phi địa đới trong cảnh quan, bổ sung định nghĩa cho cảnh quan đồng bằng và miền núi. Đối với đồng bằng “Cảnh quan là một bộ phận được tách ra trong quá trình phát sinh của một miền, của một đới địa lý và nói chung của bất kỳ một đơn vị lãnh thổ nào lớn hơn, có đặc điểm là đồng nhất cả về mặt địa đới cũng như phi địa đới và có một cấu trúc riêng và cấu tạo hình thái riêng”. Đối với miền núi: “cảnh quan là một bộ phận của tầng cảnh quan, trong phạm vi một hệ thống đai cao riêng (địa phương), đồng nhất về phương diện cấu trúc, nham thạch và địa mạo”. Năm 1991 trong cuốn sách “ Cảnh quan và phân vùng địa lý tự nhiên” quan điểm về cảnh quan đã được ông làm sáng tỏ hơn. Ông coi cảnh quan là một địa hệ, là một tổng thể lãnh thổ tự nhiên của cấp lãnh thổ địa phương. D.L Armand D.L Armand đại diện cho quan điểm coi cảnh quan là một danh từ chung cho tất cả tổng thể lãnh thổ tự nhiên từ nhỏ đến lớn (cả cỡ hành tinh là lớp vỏ cảnh quan). Định nghĩa cảnh quan cũng là định nghĩa của tổng thể tự nhiên. Năm 1975 ông viết: “Tổng thể lãnh thổ tự nhiên (hay cảnh quan – địa tổng thể) là phần lãnh thổ hay khu vực được phân chia một cách ước lệ bằng các ranh giới thẳng đứng theo nguyên tắc đồng nhất tương đối và ranh giới nằm ngang theo nguyên tắc mất dần ảnh hưởng của nhân tố mà theo đó tổng thể trên được định ra”. Nhö vaäy, caûnh quan laø töø ñoàng nghóa vôùi toång theå laõnh thoå (hoaëc khu vöïc) töï nhieân. Töø “caûnh quan” khoâng nhöõng coù theå duøng cho baát kyø moät ñôn vò phaân loaïi naøo, ví duï noùi: caûnh quan khoaûng troáng giöõa röøng, caûnh quan baùn ñaûo Caø Mau, caûnh quan nuùi löûa, maø coøn duøng theo yù nghóa chung, gioáng nhö khaùi nieäm “ñaát ñai”, “khí haäu” v.v., ” Hình 1.1 Ñòa heä (I) vaø toång theå laõnh thoå töï nhieân (II) cuûa khoái nuùi. 1. Giôùi haïn cuûa ñòa heä vaø ñòa toång theå; 2. boác hôi; 3. chuyeån aåm trong ñòa heä; 4. giaùng thuûy; 5. doøng chaûy soâng trong ñòa heä; 6. vaän chuyeån aåm töø toång theå ñoàng baèng A vaøo toång theå nuùi B; 7. chuyeån doøng chaûy nöôùc vaø doøng chaûy raén theo soâng töø toång theå nuùi B vaøo toång theå ñoàng baèng C. Khái niệm của các nhà địa lý Việt Nam Nghiên cứu cảnh quan của Việt Nam phải kể đển các công trình của Vũ Tự Lập với các công trình xuất bản năm 1976, 1999. Vũ Tự Lập (1976) trong công trình “Cảnh quan miền Bằc Việt Nam) đã định nghĩa cảnh địa lý (cảnh quan) như sau: “Cảnh địa lý là một địa tổng thể, được phân hóa ra trong phạm vi một phân đới ngang ở đồng bằng và một đai cao miền núi, có một cấu trúc thẳng đứng đồng nhất về nền địa chất, về kiểu địa hình, kiểu khí hậu, kiểu thủy văn, về đại tổ hợp thổ nhưỡng, đại tổ hợp thực vật và bao gồm một tập hợp có qui luật của những dạng địa lý và những đơn vị cấu tạo nhỏ khác theo một cấu trúc ngang đồng nhất”. Năm 1999 trong công trình “Địa lý tự nhiên Việt Nam” ông sử dụng thuật ngữ “hệ địa - sinh thái-Geo-ecosystem” thay cho địa tổng thể và có một vài điều chỉnh về chỉ tiêu của cảnh quan: “Cảnh quan địa lý là một hệ địa - sinh thái, được phân hóa ra trong phạm vi một đới ngang ở đồng bằng hay một đai cao miền núi, có một cấu trúc thẳng đứng đồng nhất về nền địa chất, về kiểu địa hình, kiểu khí hậu, kiểu thủy văn, về đại tổ hợp thổ nhưỡng-thực vật và có một cấu trúc ngang bao gồm những dạng và diện địa lý đặc trưng cho cảnh” Khái niệm của các nhà địa lý Tây Âu và Mỹ 1) G. Bertrand Năm 1968 G. Bertrand định nghĩa: cảnh quan là sự phối hợp cơ động, bất ổn định của các yếu tố địa lý khác nhau: vật lý, sinh học, nhân tác. Chúng tác động lên nhau một cách biện chứng và làm cho cảnh quan trở thành một “thể tổng hợp địa lý”. G. Bertrand phân ra ba bậc kế tiếp nhau: 1) Môi trường tự nhiên, 2) Các hệ sinh thái, 3) Tác động con người, đồng thời phân 3 cấp cảnh quan: Geotope: là đơn vị cơ sở, rộng vài mét vuông, có vi khí hậu, có khi là một vũng bùn trên cao nguyên, một hốc lõm trên vách đá, một hố karst, nó chứa một quần xã sinh cảnh (biocénose) đặc trưng. Géofacies: Đồng nhất trên vài trăm hoặc vài ngàn mét. Có khi là chỗ trũng ngập lụt trong đồng bằng phù sa hoặc một mảnh sườn núi có hướng phơi riêng biệt, một dải hẹp của cao nguyên, một quả đồi. Về thạch học và đất nó có thể không đồng nhất. Geosystème (địa hệ): Rộng lớn hơn, từ hàng chục đến hàng 100 km2. Chẳng hạn miền núi, nó là một vành đai có khí hậu, địa hình và thạch học đồng nhất. Nó gồm nhiều géofaciès khác nhau. Ví dụ sườn nắng và sườn khuất nắng được khai thác khác nhau. Có thể so sánh các cấp cảnh quan của G.Bertrand với các cấp cảnh quan của các nhà khoa học Liên Xô: Geosystème tương đương với cảnh quan Géofacies tương đương với dạng cảnh quan Geotope tương đương với diện cảnh quan. 2) R. Forman và M. Godron Trong công trình Sinh thái cảnh quan xuất bản năm 1986, R. Forman và M. Godron trích dẫn khái niệm cảnh quan từ các từ điển Webster (1963), Oxford (1933). Cảnh quan bao gồm: 1) Một bức tranh mô tả phong cảnh nội địa tự nhiên như: thảo nguyên, khu rừng, dẫy núi v.v… 2) Các dạng địa hình khu vực trong một tổng thể 3) Một phần đất hoặc phần mở rộng của phong cảnh tự nhiên khi được nhìn theo một hướng. Lưu ý rằng, trong hình 1.2 và 1.3 nhìn các dạng địa hình từ một điểm sẽ khác nếu như người quan sát đứng giữa các đụn cát. Hình 1.2 Đụn cát Eureka và dãy núi Chan ở Công Viên Thung lũng Chết, California, nhìn vào buổi chiều tối. Về mặt sản phẩm có những nhận thức khác nhau về cảnh quan, nhưng hầu hết mọi người phân loại cảnh quan hoặc là dạng địa hình vật lý, văn hóa, mỹ quan hoặc là nghệ thuật chụp ảnh. Về mặt không gian, các nhận thức cảnh quan có qui mô rộng, từ “cảnh quan Bắc Mỹ” đến cảnh quan của khu bảo tồn động vật. 3) Từ điển Wikipedia có đưa ra định nghĩa về cảnh quan như sau: Cảnh quan bao gồm các đặc điểm trong tầm mắt về một khu đất, gồm có các yếu tố vật lý như các dạng địa hình, các môi trường sống của động vật và thực vật, các yếu tố trìu tượng như ánh sáng và các điều kiện thời tiết, và các yếu tố nhân sinh, ví dụ hoạt động của con người hoặc môi trường xây dựng. Cảnh quan cũng có thể biểu thị các đối tượng xung quanh một tòa nhà. Nhìn chung ở các nước Tây Âu, Mỹ khái niệm cảnh quan thường được sử dụng linh động hơn. Ngày nay các đơn vị cảnh quan (Landscape Units), sinh thái cảnh quan (Landscape Ecology), kiến trúc cảnh quan (Landscape architecture), cảnh quan nhân sinh (Anthropic Landscape), cảnh quan văn hóa (Cultural Landscape) đồng nghĩa với quan niệm cảnh quan chung. Nhận xét Phân tích các định nghĩa trên chúng ta nhận thấy có ba quan niệm chính về cảnh quan mà sau đó được áp dụng để chỉ các hình thức cảnh quan khác nhau phụ thuộc vào các quan niệm của người nghiên cứu: 1) Cảnh quan là tổng thể lãnh thổ tự nhiên (địa tổng thể) có qui mô không lớn, có sự lặp lại trong không gian, là một cấp phân vị cơ bản trong các cấp phân vị của phân vùng địa lý tự nhiên. 2) Quan niệm cũng như trên, nhưng nhấn mạnh cảnh quan là cá thể riêng biệt không lặp lại, ở bên trong có những sự giống nhau về một số yếu tố hợp phần tự nhiên nào đó, nên chúng có tính kiểu loại, lập lại trong không gian và phân loại chúng theo sự giống nhau đó. 3) Cảnh quan là khái niệm chung để chỉ các tổng thể lãnh thổ tự nhiên của bất kỳ qui mô nào có sự đồng nhất tương đối về một số hợp phần tự nhiên nào đó, chúng mang tính kiểu loại theo các chỉ tiêu (dấu hiệu) của sự đồng nhất tương đối đó. Cả ba quan điểm đều giống nhau ở một điểm là coi cảnh quan như là một tổng thể tự nhiên, còn sự khác biệt là ở chỗ nên coi cảnh quan là đơn vị thuộc cấp phân vị nào. Phần lớn các tác giả tán thành quan điểm của L. S. Berg (coi cảnh quan là một trong những đơn vị cấp thấp-cấp cơ bản của phân vùng địa lý tự nhiên). Hai quan niệm đầu được các nhà nghiên cứu chuyên ngành cảnh quan sử dụng, trong đó phổ biến là quan niệm kiểu loại thường được dùng trong nghiên cứu cảnh quan của một số tác giả. Quan niệm cảnh quan là một đơn vị phân hóa chung như một địa hệ tự nhiên bất kỳ nào đó được sử dụng nhiều không chỉ trong lĩnh vực cảnh quan học thuần túy, mà ở cả các lĩnh vực khác, các ngành khác khi có động đến sự phân dị lãnh thổ. Từ các quan điểm trên chúng ta nhận thấy trong các hợp phần cấu tạo nên cảnh quan, địa hình (landforms) có vị trí trung tâm, địa hình gắn liền với tên gọi của một cảnh quan: Cảnh quan đồng bằng trước núi, cảnh quan thung lũng sông…Địa hình được sử dụng như một chỉ tiêu chính trong phân loại cảnh quan. Diện tích cảnh quan tương ứng với cấp trung địa hình, từ 100 km2 đến hàng ngàn km2. Chúng tôi đề nghị diện tích cảnh quan tương ứng với đơn vị kiến trúc hình thái cấp 4 (khoảng 100-1000km2). 1. 2 Các khái niệm liên quan 1.2.1 Sự phân hóa Trên lục địa Sự phân hóa mãnh liệt nhất được thấy ở bề mặt lục địa. Trong mỗi tuyến lộ trình chúng ta có thể quan sát sự khác biệt về đặc trưng của địa hình, về thực vật, các đặc điểm của lớp phủ đất... Trên lục địa, địa hình phân hóa liên tục và được phân loại thành ba nhóm chính: đồng bằng - đồi – núi. Ở mỗi nhóm này tùy theo mức độ biến động về độ cao và hình thái các nhà địa mạo lại chia ra các kiểu khác nhau như: đồng bằng thấp-lượn sóng-phân cắt yếu; đồng bằng cao-phân cắt mạnh-nhiều khe rãnh. Đáy đại dương Trên đáy các đại dương địa hình cũng có sự phân hóa rõ rệt. Địa hình đáy đại dương là sản phẩm trực tiếp của các hoạt động kiến tạo mới nhất. Tính từ tâm tách giãn về hai phía lục địa là các dải núi giữa đại dương, đáy đại dương, núi và các sơn nguyên ngầm, vực biển, các cung đảo. Địa hình này không thể không ảnh hưởng đến dòng chảy, tới sinh vật đáy và sinh vật phù du. Người ta có thể xác định địa hình đáy biển khá chính xác theo đặc trưng của sóng, theo màu sắc nước biển, v.v... Những dao động nhỏ nhất như nhiệt độ và độ mặn của biển cũng tác động mạnh mẽ tới động vât biển, lôi kéo hoặc xua đuổi chúng. Ñòa hình cuûa ñaïi döông Voøng cung ñaûo Vöïc bieån Sôn nguyeân ngaàm Soáng nuùi ngaàm Nuùi ngaàm Thung luõng ngaàm Thềm lục địa Maëc duø möùc ñoä phaân hoùa giaûm daàn veà phía treân vaø phía döôùi, caùc hôïp phaàn nham thaïch vaø khoái khí bieán ñoåi ít hôn trong khoâng gian so vôùi maët ñaát, laïi aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán caùc thaønh phaàn cuûa maët ñaát. Moãi moät caûnh quan chæ giöõ ñöôïc caù tính cuûa mình trong ñieàu kieän toàn taïi caùc kieåu lôùp voû traùi ñaát vaø khí quyeån döôùi vaø treân noù khoâng ñoåi Nhận xét Phaân chia caûnh quan quyeån theo 3 daáu hieäu: theo loaïi caûnh quan, theo ñòa quyeån vaø theo caùc hôïp phaàn Hình 2.2 Sô ñoà phaân hoùa caûnh quan quyeån. Caùc töø “ñoàng baèng, nuùi, v.v…” khoâng nhöõng chæ hieåu veà ñòa hình vaø coøn toaøn boä ñaëc tröng toång theå thieân nhieân cuûa chuùng Phaân chia theo loaïi caûnh quan laø söï phaân chia toång hôïp vaø coù tính chaát laõnh thoå, Phaân chia theo ñòa quyeån laø söï phaân chia khoâng toång hôïp nhöng coù tính chaát laõnh thoå Phaân chia theo caùc hôïp phaàn vöøa khoâng toång hôïp vöøa khoâng coù tính chaát laõnh thoå. Maët caét 2 chuû yeáu ñöôïc caùc khoa hoïc ñòa lyù chuyeân ngaønh nghieân cöùu vì tính toång hôïp cuûa noù toàn taïi döôùi öu theá roõ reät cuûa moät hôïp phaàn cô baûn ñoái vôùi ñòa quyeån naøo ñoù. Maët caét 3 coù tính chaát öôùc leä, ñöôïc thaáy ôû ñòa vaät lyù hoïc vaø sinh vaät hoïc, vaø chæ moät phaàn nhoû ôû caùc khoa hoïc ñòa lyù chuyeân ngaønh Trong soá 3 maët caét bieåu dieãn ôû hình 2.2 Maët caét 1 laø quan troïng hôn caû ñoái vôùi ñòa lyù töï nhieân toång hôïp Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø caûnh quan laø toång theå cuûa caùc hôïp phaàn “ñòa heä”. Söï thay ñoåi cuûa noù töø nôi naøy ñeán nôi khaùc bao giôø cuõng baét ñaàu töø söï thay ñoåi moät hôïp phaàn naøo ñoù. Sau ñoù, do tính chaát dính líu cuûa caùc quan heä töông hoã, caùc hôïp phaàn khaùc cuõng thay ñoåi Ví duï: do hoaït ñoäng naâng kieán taïo, moät phaàn lôùp voû traùi ñaát naøo ñoù ôû ñôùi thaûo nguyeân ñöïôc naâng leân khoaûng 100-200m so vôùi ñòa hình xung quanh, khi đó địa hình seõ rôi vaøo lôùp khí quyeån laïnh hôn, ôû ñoù seõ baét ñaàu coù möa ñòa hình, doøng chaûy phaùt sinh, caùc khe raõnh coù caùc caùnh röøng thung luõng, vuøng phaân thuûy coù caùc thảm thực vật đa dạng hơn thay theá thaûo nguyeân có thảm cỏ thuaàn túy, ñieàu ñoù thu huùt caùc loaïi ñoäng vaät coù guoác vaø gaëm nhaám, xuaát hieän caùc coân truøng öa aåm,v.v Nghóa laø tính chaát cuûa moät vaät theå hoaëc heä thoáng naøo ñoù caáu taïo töø caùc phaàn rieâng bieät phaân bieät roõ raøng vôùi nhau Ví dụ: Ranh giôùi giöõa ñòa toång theå nöôùc vaø ñòa toång theå luïc ñòa Chaân vaùch ñaù voâi vôùi beà maët ñoàng baèng Theo thôøi gian: caùc muøa trong naêm Söï rôøi raïc – söï ñöùt ñoaïn Tính lieân tuïc cuûa caûnh quan baét nguoàn töø nguoàn goác vaät chaát thoáng nhaát cuûa noù. Tính lieân tuïc cuûa ñòa lyù quyeån khieán cho töø thaønh phaàn naøy sang thaønh phaàn khaùc coù nhöõng caàu qua laïi, coù nhöõng thaønh taïo trung gian maø khi phaân loaïi khoù xeáp vaøo ñaâu Ví dụ: maët caét voû phong hoùa Thoå nhöôõng giöõa giôùi voâ cô vaø höõu cô… Söï lieân tuïc Coù theå keát luaän laø trong quyeån caûnh quan tính rôøi raïc hoøa vôùi tính lieân tuïc. Chuù yù raèng caùc söï chuyeån tieáp daàn daàn nhieàu hôn haún caùc söï chuyeån tieáp ñoät. Nhö vaäy: Quyeån caûnh quan laø lieân tuïc, nhöng coù chöùa caùc thaønh phaàn rieâng bieät ñöùt ñoaïn. Hình 2.3 Lieân tuïc vaø ñöùt ñoaïn khoâng gian A: ñöùt ñoaïn B: lieân tuïc coù thaønh phaàn ñöùt ñoaïn (d) C: lieân tuïc S: khoâng gian Q. baûn chaát baát kyø cuûa caûnh quan A vaø C vôùi daïng tuyeät ñoái khoâng coù trong khoâng gian 1.3 Söï phaùt trieån Caûnh quan phaùt trieån nhö laø moät heä thoáng vaät chaát thoáng nhaát, nhöng toác ñoä phaùt trieån cuûa caùc thaønh phaàn caáu taïo laãn caùc ñôn vò hình thaùi khoâng phuø hôïp vôùi nhau. Dieän caûnh quan coù theå bieán ñoåi moät caùch nhanh choùng, daïng caûnh quan chaäm hôn, coøn caûnh quan thì bieán ñoåi chaäm hôn nöõa Trong soá caùc thaønh phaàn caáu taïo thì thöïc vaät – vaø theo noù laø ñoäng vaät – laø ñoàng nhaát, thoå nhöôõng bieán ñoåi chaäm hôn moät ít, khí haäu vaø ñaëc bieät laø ñòa hình bieán ñoåi chaäm hôn caû. Chuù yù raèng caûnh quan phaùt trieån moät caùch lieân tuïc, ñieàu ñoù coù nghóa raèng trong moãi caûnh quan hieän ñaïi phaûi coù nhöõng neùt thuoäc veà quaù khöù, nhöõng neùt hieän ñaïi vaø nhöõng neùt tieán boä quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa noù trong töông lai. Thí duï: caûnh quan truõng Ñoàng Thaùp Möôøi laø caûnh quan hieän ñaïi, baûn thaân boàn truõng laø yeáu toá di löu do quaù trình hình thaønh chaâu thoå soâng Cöûu Long ñeå laïi, caùc buïi caây vaø thöïc vaät thuûy sinh khaùc hieän moïc trong ñoàng truõng laø nhöõng yeáu toá tieán boä cuûa ñoàng truõng, bieán noù daàn daàn thaønh ñoàng baèng Söï phaùt trieån cuûa caûnh quan khoâng ñeàu ñaën do coù theå coù nhöõng taùc ñoäng maïnh töø beân ngoaøi, laøm caûnh quan coù theå ñoät ngoät thay ñoåi moät caùch cô baûn (chaúng haïn nhö khi coù ñoäng ñaát, luït lôùn), hoaëc ít ra cuõng laøm chaäm phaùt trieån hoaëc phaùt trieån theo höôùng khaùc