Bài giảng Lý thuyết tài chính tiền tệ - Chương 4+5 - Đặng Thị Quỳnh Anh

Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 1 CHƯƠNG 4 & CHƯƠNG 5 TÀI CHÍNH CƠNG VÀ CHÍNH SÁCH TÀI KHĨA ThS. Đặng Thị Quỳnh Anh TÀI LIỆU ĐỌC THÊM 1. Nguyễn Xuân Thành và Đỗ Thiên Anh Tuấn (2017), Bắt mạch nợ cơng Việt Nam, chương trình giảng dạy kinh tế Fubright. 2. Mai Hồng Chương (2013), Ngân sách cân bằng và tài trợ thâm hụt ngân sách, chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright. 3. Đỗ Thiên Anh Tuấn (2014), Nợ cơng và quản lý nợ cơng, chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright. 4. Phạm Xuân Hoan, Hồng Quốc Tùng (2012), Thu chi ngân sách nhà nước Việt Nam: phân tích quy mơ và khuyến nghị đối với khuơn khổ pháp lý, Tạp chí Nghiên cứu kinh tế số 415, tháng 12/2012. NỘI DUNG 1. Tổng quan về tài chính cơng 2. Ngân sách nhà nước 3. Kho bạc nhà nước 4. Chính sách tài khĩa 1. Tổng quan về tài chính cơng  Khái niệm tài chính cơng  Đặc điểm của tài chính cơng  Vai trị của tài chính cơng Khái niệm tài chính cơng Tài chính công là hệ thống các quan hệ kinh tế dưới hình thái giá trị giữa nhà nước và các chủ thể trong xã hội, phát sinh trong quá trình nhà nước tạo tập và sử dụng các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế xã hội của nhà nước. Tài chính cơng gồm: ngân sách nhà nước, các quỹ ngồi ngân sách (quỹ bảo hiểm xã hội, quỹ hỗ trợ tài chính...), tài chính các đơn vị quản lý hành chính, tài chính các đơn vị sự nghiệp Đặc điểm tài chính cơng  Hoạt động tài chính cơng gắn chặt với sở hữu nhà nước, phục vụ cho lợi ích chung.  Hoạt động tài chính cơng gắn chặt với quyền lực kinh tế chính trị của nhà nước, được tiến hành theo luật định.  Hoạt động tài chính cơng là hoạt động phân phối các nguồn tài chính, trong đĩ các khoản thu mang tính bắt buộc, các khoản chi mang tính cấp phát Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 2 Vai trị của tài chính cơng  Huy động nguồn tài chính đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước  Thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm bảo kinh tế tăng trưởng ổn định và bền vững.  Cơng cụ điều tiết thị trường, bình ổn giá cả hàng hĩa và kiềm chế lạm phát.  Thực hiện cơng bằng xã hội thơng qua phân phối lại thu nhập giữa các tầng lớp dân cư 2. Ngân sách nhà nước 2.1 Khái niệm NSNN 2.2 Thu NSNN 2.3 Chi NSNN 2.4 Cân bằng thu chi Khái niệm NSNN NSNN là toàn bộ các khoản thu chi của nhà nước trong dự toán, đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước 2.2 THU NSNN  Khái niệm  Đặc điểm  Nội dung kinh tế các khoản thu NSNN  Các nhân tố ảnh hưởng đến thu NSNN KHÁI NIỆM Thu NSNN là một phần nguồn tài chính quốc gia được tập trung để hình thành quỹ tiền tệ của nhà nước nhằm đáp ứng cho nhu cầu chi tiêu xác định phục vụ cho mục tiêu chung. Thu NSNN là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể trong nền kinh tế, phát sinh trong quá trình nhà nước huy động nguồn tài chính để hình thành quỹ tiền tệ đáp ứng các nhu cầu chi tiêu. ĐẶC ĐIỂM  Thu NSNN được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau nhưng đều bắt nguồn từ nền kinh tế gắn với kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh.  Mang tính pháp luật cao  Động viên mọi nguồn lực tài chính một cách hợp lý.  Không mang tính hoàn trả trực tiếp nhằm mục đích phân phối lại thu nhập quốc dân. Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 3 Nguồn thu NSNN Thuế và các khoản thu mang tính chất thuế Thuế Phí, lệ phí Các khoản thu khơng mang tính chất thuế Thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước Thu từ cho thuê, bán tài nguyên thiên nhiên Thu hồi tiền cho vay của nhà nước Các khoản vay Vay hỗ trợ phát triển chính thức – ODA Vay ưu đãi Vay thương mại THUẾ Khái niệm Thuế là một khoản đóng góp bắt buộc cho nhà nước do pháp luật quy định đối với các pháp nhân và thể nhân nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Đặc điểm Không mang tính chất hoàn trả trực tiếp  Được thiết lập trên nguyên tắc luật định  Là một hình thức phân phối lại thu nhập. THUẾ Thuế Căn cứ vào phương thức thu thuế Thuế trực thu Thuế gián thu Căn cứ vào đối tượng đánh thuế Thuế hàng hĩa dịch vụ Thuế thu nhập Thuế tài sản THUẾ T RƯ ̣C THU Khái niệm La ̀ loa ̣i thuế nhà nước thu trực tiếp vào các thể nhân và pháp nhân khi có thu nhập hoặc tài sản được quy định nộp thuế. Đặc điểm  Người nộp thuế đồng thời là người chịu thuế  Đối tượng chịu thuế: thu nhập, tài sản Tác dụng  Điều tiết thu nhập của người chịu thuế vào lúc phát sinh THUẾ GIÁN THU Khái niệm La ̀ loại thuế đánh vào việc tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ trên thị trường và được ấn định trong giá cả hàng hóa và cước phí dịch vụ. Đặc điểm  Người nộp thuế là người sản xuất, kinh doanh hàng hóa dịch vụ.  Người chịu thuế: người tiêu dùng  Đối tượng chịu thuế: hàng hóa, dịch vụ Tác dụng  Điều tiết thu nhập của người chịu thuế khi tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ Thuế thu nhập Là thuế trực thu đánh vào thu nhập của cá nhân và pháp nhân Thuế tài sản Là thuế trực thu đánh vào quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản Thuế hàng hĩa, dịch vụ  Thuế xuất nhập khẩu  Thuế GTGT  Thuế tiêu thụ đặc biệt Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 4 MỘT SỐ LOẠI THUẾ  Thuế giá trị gia tăng  Thuế tiêu thụ đặc biệt  Thuế thu nhập doanh nghiệp  Thuế xuất, nhập khẩu  Thuế thu nhập cá nhân PHÍ VÀ LỆ PHÍ Phí là khoản thu mang tính chất bù đắp một phần chi phí thường xuyên và bất thường về các dịch vụ công cộng hoặc duy trì, tu bổ các công trình kết cấu hạ tầng KTXH phục vụ cho người nộp phí Lệ phí là khoản thu bắt buộc đối với pháp nhân và thể nhân khi nhà nước cung cấp lợi ích hoặc dịch vụ chuyên dùng nào đó, mang tính chất hoàn trả trực tiếp. CÁC KHOẢN THU KHƠNG MANG TÍNH CHẤT THUẾ Thu từ bán tài sản thuộc sở hữu nhà nước trong quá trình cổ phần hóa. Thu từ bán các cơ sở kinh tế của nhà nước cho các thành phần kinh tế khác Thu từ cho thuê hoặc bán tài nguyên thiên nhiên Thu hồi tiền cho vay của nhà nước CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THU NSNN GDP bình quân đầu người  Tỷ suất lợi nhuận bình quân của nền kinh tế  Tiềm năng về tài nguyên quốc gia  Tổ chức bộ máy thu ngân sách  Các chính sách của nhà nước CÁC BIỆN PHÁP TĂNG THU NSNN Tăng cường tổ chức bộ máy thu nộp thuế: chuyển giá của các cơng ty cĩ vốn ĐTNN, trốn thuế, gian lận thuế, nợ thuế.. Giải pháp vĩ mơ thúc đẩy kinh tế tăng trưởng Tìm kiếm khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên mới Tăng thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước 2.3 CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Khái niệm Nội dung kinh tế các khoản chi NSNN - Chi thường xuyên - Chi đầu tư phát triển - Chi trả nợ vay Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 5 KHÁI NIỆM Chi NSNN thể hiện quan hệ tiền tệ hình thành trong quá trình phân phối và sử dụng quỹ NSNN trang trải cho các chi phí hoạt động của bộ máy nhà nước và thực hiện các chức năng KTXH mà nhà nước đảm nhận. NỘI DUNG KINH TẾ CÁC KHOẢN CHI NSNN Chi thường xuyên Chi sự nghiệp Chi quản lý nhà nước Quốc phịng, an ninh Chi đầu tư phát triển Xây dựng cơng trình kết cấu hạ tầng KTXH Hỗ trợ vốn và đầu tư các DNNN Chi dự trữ quốc gia Chi trả nợ Chi trả nợ gốc và lãi do chính phủ vay Mục đích các khoản chi NSNN: Chi thường xuyên: các khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của nhà nước. Chi đầu tư phát triển: các khoản chi dài hạn nhằm làm tăng cơ sở vật chất của đất nước và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Chi trả nợ và viện trợ: các khoản chi để nhà nước thực hiện nghĩa vụ trả nợ các khoản đã vay trong nước, vay nước ngồi khi đến hạn và các khoản chi làm nghĩa vụ quốc tế. Chi dự trữ là những khoản chi ngân sách nhà nước để bổ sung quỹ dự trữ nhà nước và quỹ dự trữ tài chính. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHI NSNN Sự phát triển của lực lượng sản xuất Chế độ xã hội Khả năng tích lũy của nền kinh tế Bộ máy quản lý nhà nước Nhiệm vụ kinh tế xã hội của nhà nước trong từng thời kỳ. 2.4. TRẠNG THÁI CỦA NSNN  Trạng thái của NSNN  Nguyên tắc cân đối NSNN  Thâm hụt NSSN và giải pháp 2.4. TRẠNG THÁI CỦA NSNN  Trạng thái của NSNN: cân bằng, thặng dư, thâm hụt  Nguyên tắc cân đối NSNN  Thâm hụt NSNN Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 6 NGUYÊN TẮC CÂN ĐỐI NSNN Tổng thu về thuế và phí phải lớn hơn tổng chi thường xuyên. Bội chi ngân sách phải nhỏ hơn chi đầu tư phát triển Vay để bù đắp bội chi chỉ được sử dụng cho đầu tư phát triển, đồng thời phải có kế hoạch thu hồi vốn vay và trả nợ khi đến hạn. THÂM HỤT NSNN Là tình trạng khi tổng chi tiêu của NSNN vượt qua các khoản thu trong cân đối của NSNN. Nợ chính phủ: là tổng tích lũy các khoản thâm hụt ngân sách trong quá khứ. Đây là nợ do chính phủ trực tiếp đi vay hoặc gián tiếp bảo lãnh cho các chủ thể khác, cả nhà nước và tư nhân. Nợ cơng: là nợ của khu vực cơng, bao gồm chính quyền trung ương, chính quyền địa phương và các doanh nghiệp nhà nước (DNNN). NGUYÊN NHÂN CỦA THÂM HỤT NGÂN SÁCH  Các nguyên nhân khách quan: + Do nền kinh tế suy thối mang tính chu kỳ + Thiên tai, tình hình bất ổn chính trị  Các nguyên nhân chủ quan: + Do quản lý và điều hành ngân sách bất hợp lý + Do nhà nước chủ động sử dụng bội chi NSNN như một cơng cụ của chính sách tài khĩa NGUỒN TÀI TRỢ THÂM HỤT NGÂN SÁCH  Vay tiền từ ngân hàng trung ương  Vay tiền từ hệ thống ngân hàng thương mại  Vay ngồi ngân hàng  Vay nước ngồi ẢNH HƯỞNG CỦA THÂM HỤT NSNN THÂM HỤT NGÂN SÁCH VÀ LẠM PHÁT -THÂM HỤT NGÂN SÁCH VÀ HIỆU ỨNG CHÈN LẤN THÂM HỤT NGÂN SÁCH VÀ LÃI SUẤT BIỆN PHÁP GIẢM BỘI CHI NSNN  Tăng thu NSNN, đặc biệt là thu từ thuế  Tiết kiệm các khoản chi đầu tư và chi thường xuyên  Nâng cao hiệu quả đầu tư cơng  Cơ cấu lại hoạt động sản xuất kinh doanh của DN, nâng cao hiệu quả kinh doanh, tăng nguồn thu  Tăng cường cải cách thủ tục hành chính và chống thất thu thuế Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 7 2.5. TỔ CHỨC HỆ THỐNG NSNN Hệ thống NSNN Phân cấp quản lý hệ thống NSNN HỆ THỐÂNG NSNN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG NGÂN SÁCH TRUNG ƯƠNG Ngân sách cấp tỉnh thành phố trực thuộc trung ương Ngân sách thị xã Ngân sách huyện Ngân sách thành phố thuộc tỉnh Ngân sách xã (phường) Ngân sách thị trấn PHÂN CẤP NSNN Là giải quyết tất cả các mối quan hệ giữa chính quyền nhà nước TW với các cấp chính quyền địa phương cĩ liên quan tới hoạt động của NSNN. CÁC NGUYÊN TẮC PHÂN CẤP NSNN:  Tiến hành đồng thời với việc phân cấp kinh tế & tổ chức bộ máy hành chính nhà nước.  Đảm bảo thực hiện vai trị của ngân sách ở TW và vị trí độc lập của ngân sách ở từng địa phương.  Đảm bảo nguyên tắc cơng bằng trong phân cấp ngân sách. PHÂN CẤP QUẢN LÝ HỆ THỐNG NSNN  Phân cấp thu của các cấp ngân sách  Phân cấp chi của các cấp ngân sách Các khoản chuyển giao giữa trung ương và địa phương 2.6. CHU TRÌNH QUẢN LÝ NSNN Hình thành ngân sách Chấp hành ngân sách Kế toán và quyết toán ngân sách  Lập ngân sách  Phê chuẩn ngân sách  Chấp hành thu  Chấp hành chi 3. KHO BẠC NHÀ NƯỚC 3.1 Khái niệm 3.2 Mơ hình tổ chức KBNN 3.3 Chức năng của KBNN Bài giảng LTTCTT Th.S Đặng Thị Quỳnh Anh 8 4. CHÍNH SÁCH TÀI KHĨA 4.1 Khái niệm và phân loại CSTK 4.2 Mục tiêu của chính sách tài khĩa 4.3 Cơng cụ của chính sách tài khĩa 4.4 Tác động của chính sách tài khĩa KHÁI NIỆM CHÍNH SÁCH TÀI KHĨA CSTK là những thay đổi chính sách thuế và chi tiêu chính phủ nhằm đạt được các mục tiêu của nền kinh tế vĩ mơ, hướng nền kinh tế đạt mức sản lượng và việc làm mong muốn PHÂN LOẠI CHÍNH SÁCH TÀI KHĨA Căn cứ vào tương quan nguồn thu và nhu cầu chi tiêu CSTK cân bằng CSTK mở rộng CSTK thắt chặt Căn cứ vào mục tiêu của chính phủ CSTK cùng chiều CSTK ngược chiều Căn cứ vào chu kỳ của nền kinh tế CSTK thuận chu kỳ CSTK ngược chu kỳ MỤC TIÊU CỦA CHÍNH SÁCH TÀI KHĨA  Ổn định tiền tệ, ổn định sức mua của đồng tiền  Tăng cường tiềm lực tài chính tăng trưởng kinh tế  Phân phối cơng bằng, tạo cơng ăn việc làm, hạn chế thất nghiệp, tăng cường an sinh xã hội CƠNG CỤ CỦA CHÍNH SÁCH TÀI KHĨA  Chính sách thu ngân sách  Chính sách chi ngân sách  Chính sách cân đối ngân sách TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH TÀI KHĨA  CSTK và thu nhập  CSTK và tang trưởng kinh tế  CSTK và lạm phát  CSTK và nợ cơng  CSTK và chu kỳ kinh doanh