Bài giảng Lựa chọn trong điều kiện bất định

Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 1 Kinh tế vi mô LỰA CHỌN TRONG ĐIỀU KIỆN BẤT ĐỊNH VÍ DỤ 1 (ELLSBERG) • 300 quả bĩng, 100 trắng, 200 hoặc đỏ hoặc xanh nhưng khơng biết số lượng cụ thể • Luật chơi: Chọn 1 trong 2 trị chơi sau: (1) Được 100.000 đồng nếu bĩng rút ra màu Trắng (2) Được 100.000 đồng nếu bĩng rút ra màu Đỏ • Đổi luật chơi: Chọn 1 trong 2 trị chơi sau: (1) Được 100.000 đồng nếu bĩng rút ra khơng phải Trắng (2) Được 100.000 đồng nếu bĩng rút ra khơng phải Đỏ Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 2 Kinh tế vi mô Nhận xét: • Con người thường khơng ưa mạo hiểm • Sở thích mạo hiểm của con người khác nhau • Trong cuộc sống, chúng ta nhiều khi phải ra quyết định trong điều kiện khơng chắc chắn (mạo hiểm / may rủi) • Nhớ lại bài tốn cơ bản: • Bài tốn mới đặt ra là: (i) Đo lường mức độ hấp dẫn và mạo hiểm của tình huống (ii) Đo lường sở thích đối với mạo hiểm của cá nhân (iii) Nghiên cứu quyết định trong các tình huống mạo hiểm Thuật ngữ: • Tình huống mạo hiểm / may rủi (risk) • Tình huống bất định (uncertainty) • Trong chương này, vì khơng cần phân biệt nên các thuật ngữ này được coi là tương đương • Xác suất chủ quan và khách quan Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 3 Kinh tế vi mô Đo lường mức độ hấp dẫn và mạo hiểm của tình huống Ví dụ: Trị chơi tung đồng xu • Đặt cược 10.000 đồng cho mặt sấp hay ngửa • Nếu trúng được thêm 20.000 đồng, thua mất tiền? • Nếu trúng được thêm 5.000 đồng, thua mất tiền? • Nếu trúng được thêm 10.000 đồng, thua mất tiền? Đo lường mức độ hấp dẫn: Giá trị kì vọng • Cơng thức tính giá trị kì vọng: 1 1 2 2 3 3 ... n nX p X p X p X p X= + + + + Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 4 Kinh tế vi mô Ví dụ 2: Đo lường mức độ mạo hiểm Trị chơi tung đồng xu (tiếp) • Đặt cược 100.000 đồng cho mặt sấp hay ngửa • Nếu trúng được thêm 100.000 đồng, thua mất tiền? Ví dụ 2 (tiếp) Nhận xét: • Trong cuộc sống cĩ rất nhiều tình huống tương tự: bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm phịng cháy chữa cháy, bảo hiểm giao thơng v.v. • Q: Tại sao chúng ta mua bảo hiểm? • A: Để giảm sự biến thiên về mức tiêu dùng • Mức giá bảo hiểm chấp nhận được cao nhất của mọi người là khác nhau, phản ánh sở thích khác nhau của họ đối với sự may rủi Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 5 Kinh tế vi mô ĐO LƯỜNG THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI MAY RỦI Định nghĩa: • Người ghét may rủi là người, khi được phép chọn giữa một tình huống khơng chắc chắn và một tình huống chắc chắn cĩ giá trị kỳ vọng tương đương, sẽ chọn tình huống chắc chắn. • Người thích may rủi thì ngược lại • Người bàng quan với may rủi chỉ quan tâm tới giá trị kỳ vọng mà khơng để ý tới độ may rủi của tình huống. • Chúng ta cĩ thể nĩi gì về hàm thỏa dụng của ba nhĩm người này? ĐO LƯỜNG THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI MAY RỦI Hàm thỏa dụng của người ghét may rủi • Người ghét may rủi là người luơn luơn chọn tình huống chắc chắn khi tình huống chắc chắn và tình huống khơng chắc chắn cĩ giá trị kỳ vọng tương đương. • Quy ước: - Tiền là phương tiện để thỏa mãn tiêu dùng - Hàm thỏa dụng kỳ vọng (Hàm thỏa dụng von Neuman – Mogenstern) • Nhìn và giải thích dưới gĩc độ tốn học: • “Mức thưởng” cho sự mạo hiểm: Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 6 Kinh tế vi mô ĐO LƯỜNG THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI MAY RỦI • Hàm thỏa dụng của người thích may rủi • Hàm thỏa dụng của người bàng quan với may rủi CÁCH TIẾP CẬN THỊHIẾU - TRẠNG THÁI Lựa chọn trong các tình huống mạo hiểm Bài tốn: I = 100 đồng cĩ thể được dùng vào 2 mục đích: tiêu dùng và đánh bạc • Trị chơi: - Kim đặt cược a đồng. Người cháo bài rút ra 1 quân bài bất kỳ - Nếu quân bài là Bích thì Kim thua và mất khoản tiền đặt cược (a đồng) - Nếu mặt Cơ, Rơ, hay Tép xuất hiện thì Kim thắng 40 xu cho mỗi đồng đặt cược (tức được thêm 0.4a). - Câu hỏi đặt ra là Kim nên đặt cược bao nhiêu? Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 7 Kinh tế vi mô CÁCH TIẾP CẬN THỊHIẾU - TRẠNG THÁI Đường ngân sách Giả sử Kim đặt cược 10 đồng: Mức tiêu dùng khi thắng và thua như thế nào? Ngân sách tiêu dùng của Kim phụ thuộc vào 2 nhân tố. • 1) Xác suất xuất hiện mặt bích - khách quan • 2) Số tiền đặt cược a - chủ quan • Như vậy khi chọn mức đặt cọc, thực chất là Kim chọn hai mức tiêu dùng CW và CL. • Điểm khác biệt chính so với bài tốn cơ bản: 2 hàng hĩa (CW và CL) là những hàng hĩa bất định • Hàng hĩa bất định (contingent commodities) là hàng hĩa cĩ giá trị phụ thuộc vào tình huống thực tế xảy ra Đường ngân sách CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Đường đẳng dụng Đường đẳng dụng: Phải so sánh được sự lựa chọn của Kim trước các tình huống cĩ mức thu nhập kỳ vọng bằng nhau nhưng mức may rủi khác nhau. Đường so le cơng bằng (fair odds line): là đường mà tại mọi điểm trên đĩ, mức thu nhập kỳ vọng bằng nhau và bằng mức thu nhập ban đầu. Đường này được xác định như thế nào? X là một điểm bất kỳ trên đường so le cơng bằng • w w(1 ) (1 ) 100 X X E E L LC C C Cρ ρ ρ ρ− − = − − = X E w w X E L L 1 C C C C ρ ρ − = − −− Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 8 Kinh tế vi mô CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Đường đẳng dụng (tiếp) • Người ghét may rủi: là người luơn luơn chọn tình huống chắc chắn khi tình huống chắc chắn và tình huống khơng chắc chắn cĩ giá trị kỳ vọng tương đương→ Sẽ khơng tham gia đặt cược ngay cả khi trị chơi là cơng bằng. • Đường chắc chắn: Là quỹ tích của tất cả các điểm cĩ mức tiêu dùng chắc chắn. • Kết hợp đường so le cơng bằng và đường chắc chắn để vẽ đường đẳng dụng của người ghét may rủi một cách định tính • Người thích may rủi • Người bàng quan với may rủi CÁCH TIẾP CẬN THỊ HIẾU - TRẠNG THÁI Điểm cân bằng (lựa chọn của người tiêu dùng) • Tại điểm cân bằng: MRS = độ dốc đường ngân sách • “Người ghét may rủi khơng bao giờ tham gia trị chơi cá cược cơng bằng” • Thế cịn người thích và bàng quan với may rủi thì sao? Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright Năm học 2005 - 2006 Bài phát 6 Vũ Thành Tự Anh 9 Kinh tế vi mô MỘT VÀI ỨNG DỤNG • Thưởng cho mạo hiểm (risk premium) • Đa dạng hĩa đầu tư (khơng để hết trứng vào một giỏ) • Phân tán rủi ro (chơi họ, vai trị của thị trường chứng khốn, cung - cầu bảo hiểm) • Chia sẻ mạo hiểm (risk-sharing): cấy rẽ, nơng dân – thương lái bưởi ở ĐBSCL • Bảo hiểm • Xu hướng bảo thủ trong thay đổi chính sách