Bài giảng Kinh tế môi trường - Phần IV: Kinh tế và quản lý tài nguyên thiên nhiên

1ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university Giảng viên: ThS. Đỗ Thị Kim Chi Email: chi.dtk@ou.edu.vn ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 2 Phaàn IV KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Baøi 8: Toång quan veà taøi nguyeân thieân nhieân 1) Phaân loaïi taøi nguyeân thieân nhieân 2) Ñaëc ñieåm cuûa taøi nguyeân theo baûn chaát töï nhieân 3) Ñaëc ñieåm cuûa taøi nguyeân theo phöông thöùc vaø khaû naêng taùi taïo Baøi 9: Kinh teá taøi nguyeân 1) Taøi nguyeâân coù theå taùi taïo 2) Taøi nguyeân khoâng coù khaû naêng taùi sinh 2ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 3 2) Phaân loaïi:
Theo baûn chaát töï nhieân: ñaát, nöôùc, röøng, bieån, khoaùng saûn, naêng löôïng, khí haäu, caûnh quan.
Theo phöông thöùc vaø khaû naêng taùi taïo: Taøi nguyeân khoâng taùi taïo: khoaùng saûn, daàu moû.. Taøi nguyeân coù theå taùi taïo: ña daïng sinh hoïc, nöôùc saïch.. Taøi nguyeân coù khaû naêng taùi taïo voâ haïn: naêng löôïng maët trôøi, thuûy trieàu, gioù,.. BAØI 8: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 4 2) Ñaëc ñieåm cuûa taøi nguyeân töï nhieân:
Taøi nguyeân khoaùng saûn: Nguyeân lieäu töï nhieân Nguoàn goác voâ cô hoaëc höõu cô Naèm trong loøng ñaát Ñònh nghóa: Thaønh phaàn hoùa hoïc: kim loaïi, phi kim loaïi Daïng toàn taïi: raén (ñoàng, saét); khí (khí ñoát); loûng (nöôùc khoaùng) Nguoàn goác: noäi sinh (sinh ra trong loøng ñaát) vaø ngoaïi sinh (sinh ra töø beà maët traùi ñaát) Phaân loaïi: BAØI 8: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN 3ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 5 2) Ñaëc ñieåm cuûa taøi nguyeân töï nhieân:
Taøi nguyeân naêng löôïng: Naêng löôïng maët trôøi: böùc xaï maët trôøi, naêng löôïng sinh hoïc, naêng löôïng chuyeån ñoäng cuûa khí quyeån vaø thuûy quyeån, naêng löôïng hoùa thaïch Naêng löôïng loøng ñaát: ñòa nhieät, phoùng xaï Naêng löôïng khoâng taùi taïo vaø coù giôùi haïn: naêng löôïng khoaùng saûn chaùy Taøi nguyeân naêng löôïng taùi taïo vaø vónh cöûu: böùc xaï maët trôøi, .. Naêng löôïng khoâng taùi taïo vaø vónh cöûu: ñòa nhieät, haït nhaân, Phaân loaïi: BAØI 8: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 6 2) Ñaëc ñieåm cuûa taøi nguyeân töï nhieân:
Taøi nguyeân ñaát: Ñònh nghóa: Hoãn hôïp voâ cô + maûnh vuïn höõu cô (ñaõ or ñang phaân raõ) + nöôùc + khoâng khí + vi sinh vaät. Ñaát ñoàng coû: vuøng oân ñôùi coù muøa khoâ daøi, caây thaân thaûo 1naêm Ñaát röøng tuøng baùch: khí haäu laïnh, chuû yeáu laø caây laù kim Ñaát röøng oân ñôùi thay laù: khí haäu aåm oân ñôùi, caây coù laù roäng, thay laù theo muøa, laãn caây laù kim Phaân loaïi: Ñaát sa maïc: khí haäu noùng khoâ, sa maïc, baùn sa maïc, laù thaønh gai Ñaát röøng möa nhieät ñôùi: khí haäu nhieät ñôùi aåm, thöïc vaät ña daïng, phong phuù, coù laù roäng vaø xanh quanh naêm BAØI 8: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN 4ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 7 2) Ñaëc ñieåm cuûa taøi nguyeân töï nhieân:
Taøi nguyeân nöôùc: Khoaùng saûn ñaëc bieät Nguoàn naêng löôïng lôùn Hoøa tan nhieàu vaät chaát Ñònh nghóa: Coù khaû naêng bò caïn kieät BAØI 8: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 8
Taøi nguyeân röøng: Saûn xuaát: kinh doanh goã, laâm ñaëc saûn, ñoäng vaät vaø keát hôïp baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi Phoøng hoä: muïc ñích baûo veä: nöôùc, ñaát, choáng xoùi moøn, ñieàu hoøa khí haäu,  ñaàu nguoàn, choáng caùt bay, chaén soùng ven bieån Ñaëc duïng: muïc ñích baûo toàn: thieân nhieân, gen, di tích lòch söû, vaên hoùa,..  vöôøn quoác gia, khu baûo toàn thieân nhieân,.. Heä sinh thaùi phong phuù nhaát treân maët ñaát Thöïc vaät ñoùng vai troø nhö moät nhaø maùy khoång loà cung caáp caùc chaát höõu cô, oõy vaø ñieàu hoøa khoâng khí Guoàng maùy töï ñieàu chænh löu löôïng nöôùc raát hieäu quaû Ñònh nghóa: Phaân loaïi: BAØI 8: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN 5ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 9 2) Ñaëc ñieåm cuûa TN theo phöông thöùc vaø khaû naêng taùi taïo
Taøi nguyeân bieån vaø khí haäu caûnh quan: Taøi nguyeân voâ taän: caù, toâm, cua, rong bieån, .. Moät soá coù nguy cô tuyeät chuûng do con ngöôøi söû duïng coâng cuï huûy dieät Taøi nguyeân bieån: - Neàn taûng phaùt trieån du lòch, ñem laïi söï höôûng thuï veà tinh thaàn taâm lyù cho con ngöôøi vaø duy trì traïng thaùi caân baèng - Goàm: Thôøi tieát, khí haäu vaø ñòa hình caûnh quan Taøi nguyeân khí haäu, caûnh quan: BAØI 8: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 9.1 NGUYÊN TÁI TẠO ĐƯỢC BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 6ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 12 BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo – Tröõ löôïng coù theå phuïc hoài sau thu hoaïch (taêng or giaûm). – Neáu taêng cuõng khoâng vöôït quaù tröõ löôïng cöïc ñaïi – heä sinh thaùi coù theå chòu ñöïng. – Söï taêng tröôûng phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän toàn taïi cuûa heä sinh thaùi. – Ví duï: thuù aên thòt vaø con moài.  bieát quy luaät taêng tröôûng  khai thaùc hôïp lyù taøi nguyeân. – Söï suy giaûm taøi nguyeân: khai thaùc quaù möùc or phaù huûy moâi tröôøng soáng. taäp trung nghieân cöùu tôùi caùc loaøi rieâng leû vaø ñôn giaûn hoùa moái quan heä phuï thuoäc cuûa caùc loaøi trong heä sinh thaùi 7ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 13 BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1.Taøi nguyeân taùi taïo: ñöôøng cong taêng tröôûng cuûa loaøi Xmax Xmin Trữ lượng (X) 0 Thời gian – Mức tăng trưởng sinh khối theo thời gian – Xmin: mức giới hạn thấp nhất của trữ lượng loài. – Sau Xmin loài tăng trưởng tiếp cận tới Xmax – khả năng chứa đựng của HST đối với loài. ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university X* là mức trữ lượng mà ở đó loài có năng xuất cực đại MSY hay còn gọi giá trị tỷ lệ tăng trưởng cực đại ổn định. Ý nghĩa của MSY: Là cơ sở đưa ra mức thu hoạch tối ưu (h =MSY), khai thác tài nguyên phải đạt mục tiêu ổn định về trữ lượng. Tỷ lệ tăng trưởng (X’ =dX/dt) Trữ lượng X Xo Xmax MSY X. Tại Xmax tỷ lệ tăng trưởng = O, tức là tỷ lệ sinh = tỷ lệ chết 9.1.Taøi nguyeân taùi taïo: ñöôøng cong taêng tröôûng cuûa loaøi BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 8ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 15 BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo: quan hệ giữa tỷ lệ thu hoạch và mức tăng trưởng tài nguyên H = E.XTăng trưởng (X)Thu hoạch (H) X*0 Xmax Trữ lượng (X) H* E’X E.X MSY Nguồn lực, khả năng thu hoạch – H: là lượng thu hoạch hàng năm – E: tỷ lệ thu hoạch. Ứng với một mức trữ lượng, E tăng  H tăng. Là công cụ quản lý TN. – X: trữ lượng H XE =  ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 16 BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo: tốc độ khai thác X, H H4 Xo Xmax Trữ lượng (X) EoX E1X E2X E3X E4X H3 H1 H2 H0 – X*: là mức trữ lượng cực đại ổn định.  tùy thuộc vào chu kỳ phục hồi tài nguyên để khai thác phù hợp. 9ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university Sử dụng E có thể xác định được mức thu hoạch (H*) và trữ lượng ổn định (X*) nhưng chưa xác định được mức khai thác mong muốn. Bởi vì có thể khai thác ở bất kỳ điểm nào thì cuối cùng cũng về X* H1 = E1*X1 Tỷ lệ tăng trưởng (X’ =d(X)/d( t )) Thu hoạch (H) Trữ lượng X Xo Xmax MSY X H = E*X H* X*X1 H1 BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo: tốc độ khai thác ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university Chi phí – Thu nhập Mức cố gắngXo Xmax R1 E 1 C1 Giả sử: Giá khai thác tài nguyên (P) = const; Lượng khai thác luôn bằng mức tăng trưởng TN Khi đó: Đường cong thu nhập TR có thể biểu diễn như đường cong tăng trưởng . Vậy Hàm thu nhập có dạng: TR = P*H Tỷ lệ tăng trưởng (X’ =d(X)/d( t )) Thu hoạch (H) Trữ lượng X Xo Xmax MSY X1 X * BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo: cực đại hóa lợi nhuận 10 ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university Giả sử: Mức cố gắng E là nhân tố của sản lượng W: tỷ giá tiền công lao động Phương trình hàm chi phí: TC = W * E Vấn đề: Xác định được mức cố gắng E để lợi nhuận đạt max? Chập 2 đường TR và TC lên cùng 1 đồ thị ta sẽ xác định được giá trị E1 mà tại đó: (lợi ích – chi phí) đạt cực đại Chi phí – Thu nhập Mức cố gắng Xo Xmax R1 E 1 C1 (R – C): Max BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo: cực đại hóa lợi nhuận ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university Cách 2: Để đạt cực đại hoá lợi nhuận thì: MR = MC dTR/dE = dTC/dE  E1 được xác định tại giao điểm của đường MR và MC. BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo: cực đại hóa lợi nhuận 11 ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university Đặc điểm của cực đại hoá lợi nhuận Quyền sở hữu tài nguyên phải được xác định rõ ràng, quyền này có thể trao đổi H* không nhất thiết trùng MSY Nếu giá trị tiền công lao động hiện thời tăng lên rất cao thì tài nguyên sẽ không bị khai thác Cực đại hoá lợi nhuận không dẫn đến sự tuyệt chủng các loài BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 9.1 Taøi nguyeân taùi taïo: cực đại hóa lợi nhuận ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 22 BAØI 9: KINH TEÁ TAØI NGUYEÂN 3) Vai troø cuûa TNTN trong quaù trình phaùt trieån KT-XH - Laø nguoàn löïc cô baûn phaùt trieån KT – XH: Y =f(K, L, R,T) Vôùi: Y – toång möùc cung cuûa neàn kinh teá K – voán ñaàu tö L – nguoàn lao ñoäng R – taøi nguyeân thieân nhieân T – Khoa hoïc coâng ngheä - Laø yeáu toá thuùc ñaåy saûn xuaát phaùt trieån: laø cô sôû phaùt trieån noâng nghieäp,coâng nghieäp  chuyeån dòch cô caáu kinh teá vaø cô caáu lao ñoäng - Laø yeáu toá quan troïng cho tích luõy ñeå phaùt trieån: baùn TNTN laáy voán tích luõy phaùt trieån coâng nghieäp, xaây döïng cô sôû haï taàng.. 12 ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 23 QUAÛN LYÙ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN 4) Nguyeân taéc xaây döïng TNTN phaùt trieån beàn vöõng Ñoøi hoûi toång hôïp caùc bieän phaùp: luaät phaùp, chính saùch kinh teá, kyõ thuaät, xaõ hoäi  khai thaùc vaø söû duïng hôïp lyù veà soá löôïng vaø chaát löôïng. - Nguyeân taéc 1: caùc nguoàn TN phaûi ñöôïc phaùt trieån vaø söû duïng moät caùch toång hôïp cho chieán löôïc phaùt trieån laâu beàn - Nguyeân taéc 2: phaân boá sao cho caân baèng vôùi khaû naêng saûn xuaát laâu daøi cuûa TN - Nguyeân taéc 3: ngöôøi söû duïng phaûi traû tieàn - Nguyeân taéc 4: huy ñoäng söï tham gia cuûa coäng ñoàng ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university 24 QUAÛN LYÙ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN 5) Quaûn lyù söû duïng TNTN Öu tieân xaây döïng caùc chính saùch vaø phaùp luaät TNTN  Keá hoaïch phaùt trieån phaûi ñoàng boä: ñoàng boä treân 3 keá hoaïch ngaén haïn, daøi haïn, trung haïn. Döï baùo dieãn bieán tình traïng TNTN: caàn coù moät cô sôû döõ lieäu tin caäy veà hieän traïng TN töø ñoù cho pheùp dieãn bieán tình traïng TNTN. Coâng cuï keá toaùn: caàn ño ñaïc soá löôïng vaø chaát löôïng TN, coù bieän phaùp quy ñoåi chuùng thaønh tieàn teä, ñeå ñaùnh giaù chi phí – lôïi ích cho caùc phöông aùn. Chuù troïng yeáu toá con ngöôøi: caàn moät maët baèng veà kieán thöùc cuûa ngöôøi daân ñoái vôùi vieäc baûo veä TN cao, ñoàng thôøi ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc coù chuyeân moân  phaùt trieån beàn vöõng ÖÙùng duïng khoa hoïc coâng ngheä vaøo hoaït ñoäng baûo veä TNTN 13 ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university BÀI TẬP 1 Hội đồng thuỷ sản địa phương ban hành côta cho phép đánh bắt 100 tấn cá trên một vùng xác định trong 1 năm. Giả sử mức đánh bắt 100 tấn /năm là mức đánh bắt bền vững hiệu quả. Một khi 100tấn cá được đánh bắt thì ngành thuỷ sản dừng đánh bắt trong thời gian còn lại trong năm. a, Liệu đây có phải là giải pháp hiệu quả đối với tài sản cộng đồng? Tại sao. b, Nếu nhà nước ban hành 100 côta, mỗi côta được phép đánh bắt 1 tấn cá. Và phân cho các chủ đánh bắt theo tỷ lệ phù hợp với mức đánh bắt lịch sử của họ. Câu trả lời có khác với câu a hay không? Vì sao? ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university BÀI TẬP 2 Một doanh nghiệp khai thác thuỷ sản cho biết một số thông số của doanh nghiệp như sau: Sản lượng khai thác được xác định : H = 80E – 2E2 – Tổng chi phí trực tiếp TC = 100E – Giá bán sản phảm khai thác p = 5USD/ tấn. – Việc khai thác gây tổn thất môi trường được xác định là TEC = 50 E. 1. Xác định năng suất cực đại ổn định của DN và tổng lợi nhuận của doanh nghiệp là bao nhiêu? 2. Xác định mức khai thác tối ưu và lợi nhuận của doanh nghiệp tại mức khai thác tối ưu? 3. Xác định tỷ lệ khai thác tối đa? 4. Xác định hiệu quả xã hội của doanh nghiệp? 14 ThS. ĐỗThị Kim Chi OPEN UNIVERSITY Kinh tế môi trường Open university Bài tập 3 Có một công ty muốn thu hoạch gỗ từ một khoảng rừng có diện tích 15km2. Trên khoảng rừng này có 2 loại cây có giá trị để khai thác: loài A có thể bán với giá 100USD/m3 loài B là 70usd/m3. Có 2000m3 loài A, và 5000m3 loài B có giá trị để thu hoạch. Phần còn lại của rừng xem như để nguyên vẹn, vì thế mức thu hoạch này được xem như là bền vững. Chi phí ban đầu là 80.000USD để xây dựng đường đi, khai thác, mua sắm thiết bị) chi phí khai thác là 50USD/m3. Hãy cho biết: 1) Lượng tiền tối đa công ty có thể trả để được phép khai thác trên khoảnh rừng này? 2) Tổng thu nhập thuế mà chính phủ có thể nhận được là bao nhiêu nếu ban hành mức thuế 30% giá bán gỗ. Giải thích (công ty không thể bán gỗ với giá cao hơn 100 USD và 70USD 3) Tổng thu nhập thuế mà chính phủ có thể nhận được nếu mức thuế là 45% lợi nhuận của công ty? Mức thuế nào tốt hơn trong hai loại thuế trên