Bài giảng Kinh tế học khu vực công - Bài 32: Tài chính công địa phương

Bài 32: a TÀI CHÍNH CÔNG ĐỊA PHƯƠNG 1 Kinh tế học khu vực công Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Huỳnh Thế Du Nội dung trình bày  Cơ cấu thu – chi của địa phương  Tính bền vững của ngân sách địa phương  Vay nợ của chính quyền địa phương 2 Thu chi ngân sách các địa phương 3 Nguồn: Tác giả vẽ dựa vào số liệu quyết toán NS năm 2012 của BTC Nghìn tỷ đồng Tỷ lệ chi ngân sách địa phương/thu ngân sách địa phương Cân đối ngân sách địa phương (tỉ VND) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011P 2012P Thu cân đối 98.434 125.101 156.217 186.104 240.882 303.352 405.103 487.703 332.529 420.858 Thu cân đối từ NSTW 43.141 39.548 48.989 57.659 78.942 94.679 134.118 139.813 126.208 151.633 Bổ sung cân đối 21.090 22.358 22.367 22.362 39.849 42.026 38.754 52.565 93.779 107.743 Bổ sung có mục tiêu 22.051 17.190 26.622 35.297 39.093 52.653 95.364 87.248 32.429 43.890 Huy động vốn (Theo Khoản 3 Điều 8 Luật NSNN) 5.099 7.289 10.254 9.572 8.272 3.895 9.898 8.012 - - Chi cân đối 88.662 114.236 145.103 172.315 214.864 277.860 376.690 452.103 332.529 420.858 Cân đối ngân sách 9.772 10.865 11.114 13.789 26.018 25.492 28.413 35.600 - - Tỉ lệ thặng dư so với GDP 1,62% 1,55% 1,35% 1,45% 2,35% 1,77% 1,80% 1,88% 0,00% 0,00% 4 CÁC NGHIÊN CỨU TÌNH HUỐNG 5  Tình huống 13 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long  Tình huống 7 tỉnh đại diện cả nước (9/2007)  Nghiên cứu so sánh TPHCM, Thượng Hải và Jakarta Vốn ĐTPT từ NSNN cho vùng ĐBSCL trong giai đoạn 2006 - 2010 • Vốn cân đối ngân sách địa phương: 74.091 tỷ đồng • Vốn hỗ trợ có mục tiêu: 13.048 tỷ đồng • Vốn viện trợ phát triển chính thức: 2.027 tỷ đồng • Vốn các chương trình mục tiêu quốc gia: 1.627 tỷ đồng 6 Nguồn vốn TPCP cho ĐBSCL trong giai đoạn 2006 – 2010 (tỷ đồng) Chỉ tiêu Kế hoạch Giải ngân  Giao thông, thuỷ lợi 13.969,8 13.533,1  Y tế 2.670,0 2.612,1  Kiên cố hóa trường học 2.138,5 1.961,2  Ký túc xá sinh viên 291,0 291,0 7 Một số nguồn tài chính khác của ĐP  Thu từ xổ số: có tỉnh lên tới trên 30% thu NS  Tín dụng ưu đãi (TƯ cấp bù lãi suất):  Cho vay đối tượng chính sách  Theo chương trình mục tiêu  Tín dụng cho dự án đầu tư.  Trái phiếu địa phương: ở ĐBSCL chưa có.  Các khoản vượt thu ngoài dự toán: Gần như để lại 100%. Vượt thu ngoài đất: 50% cải cách tiền lương, và 50% chủ yếu cho ĐTPT.  Quỹ Phát triển địa phương: 7/13, tổng cộng 1.317 tỷ (Cần Thơ 300 tỷ, Kiên Giang 260 tỷ, Long An 220, Vĩnh Long 207 tỷ, Tiền Giang 130 tỷ, Đồng Tháp 100 tỷ, và Bạc Liêu 100 tỷ.) 8 Cơ cấu thu ngân sách ĐP (7 tỉnh), 2005 Nguồn: Vũ Thành Tự Anh và Ninh Ngọc Bảo Kim 0 500 1,000 1,500 2,000 2,500 Vĩnh Phúc Hà Tây Đà Nẵng Quảng Nam Khánh Hoà Tiền Giang Bình Dương T ỷ đ ồ n g 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Thu thường xuyên Thu từ nhà đất Thu phân chia % thu từ nhà đất Cơ cấu chi ngân sách ĐP (7 tỉnh), 2005 Đơn vị: tỷ đồng Nội dung Hà Tây Vĩnh Phúc Đà Nẵng Quảng Nam Khánh Hoà Tiền Giang Bình Dương Tây Ninh Chi NSĐP 2.458,1 2.543,7 4.498,9 2.997,2 2.250,6 2.068,7 2.049,3 2.458,1 Chi thường xuyên 74,5% 41,2% 22,0% 42,1% 45,5% 54,5% 52,2% 74,5% Chi đầu tư phát triển 20,6% 37,3% 62,3% 33,2% 28,9% 30,4% 37,1% 20,6% Chi chuyển nguồn 4,5% 17,2% 5,6% 23,9% 19,3% 6,8% 9,0% 4,5% Chi trả nợ K3 Đ8 0,5% 4,2% 10,1% 0,7% 6,3% 8,2% 1,7% 0,5% Chi bổ sung quỹ DTTC 0,0% 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% 10 Nguồn: Vũ Thành Tự Anh và Ninh Ngọc Bảo Kim So sánh cấu trúc thu ngân sách ở Tp.HCM, Thượng Hải, và Jakarta 11 Chỉ tiêu Tp.HCM (2000) Thượng Hải (2000) Jakarta (2001) Nguồn thu riêng 1.837 60,6% 100% 31.558 67,0% 100% 3.238 73,2% 100% Thu thường xuyên ĐP 876 28,9% 47,7% 31.558 67,0% 100% 2.502 56,6% 77,3% Các loại thuế địa phương 0 0,0% 16.256 51,5% 2.239 69,2% Phí và lệ phí địa phương 158 8,6% 3.647 11,6% 116 3,6% Thu từ các DNNN ĐP 0 0,0% 2.391 7,6% 23 0,7% Vay nợ của địa phương 291 15,8% 8.696 27,6% 0 0,0% Thu khác 428 23,3% 568 1,8% 124 3,8% Nguồn thu đặc biệt của ĐP 961 31,7% 52,3% 0 0,0% 0,0% 736 16,6% 22,7% Bán tài sản địa phương 464 25,3% 0 0,0% 0 0,0% NS năm trước chuyển sang 159 8,7% 0 0,0% 718 22,2% Chuyền giao từ uỹ dự trữ 0 0,0% 0 0,0% 18 0,5% LN của DN giữ lãi 338 18,4% 0 0,0% 0 0,0% Nguồn thu phân chia 1.192 39,4% 100% 15.568 33,0% 100% 1.184 26,8% 100% Phân chia thuế 998 33,0% 83,7% 15.568 33,0% 100% 782 17,7% 66,0% Thuế thu nhập cá nhân 84 7,0% 2.947 18,9% 736 62,1% Thuế thu nhập DN 329 27,6% 6.002 38,6% 0 0,0% VAT 329 27,6% 6.111 39,3% 0 0,0% Thuế tiêu thụ đặc biệt 96 8,0% 0 0,0% 0 0,0% Thuế khác 161 13,5% 507 3,3% 46 3,9% Nguồn thu phân chia khác 194 6,4% 16,3% 0 0,0% 0,0% 403 9,1% 34,0% Viện trợ (Không hoàn lại) 18 1,5% 0 0,0% 0 0,0% Chuyển giao từ NS TƯ 176 14,7% 0 0,0% 403 34,0% Tổng thu 3.029 100% 47.126 100% 4.422 100% Thu từ xe cộ và bất động sản 13 Cơ cấu chi ngân sách ở Tp.HCM, Thượng Hải, và Jakarta 14 Chỉ tiêu Tp.HCM (2000) Thượng Hải (2000) Jakarta (2001) Chi tiêu thường xuyên 945 33,2% 100% 11.498 28,8% 100% 2.945 77,3% 100% Phân theo ngành 945 33,2% 100% 11.498 28,8% 100% 2.945 77,3% 100% Các hoạt động kinh tế 255 26,9% - - 146 4,9% Giáo dục đào tạo 231 24,5% - - - - Khoa học và công nghệ - - 73 0,6% - - Khoa học, giáo dục, văn hóa, y tế - - 7.850 68,3% - - Y tế 126 13,3% - - - - Y tế và giáo dục - - - - 1.028 34,9% Quản lý hành chính 101 10,7% 1.437 12,5% 1.042 35,4% Bảo trì thành phố - - 2.138 18,6% - - Xã hội 48 5,1% - - 276 9,4% Khác 184 19,4% - - 454 15,4% Tổng chi tiêu 2.843 100% 39.901 100% 3.809 100% 15 Cơ cấu chi thường xuyên Cơ cấu chi đầu tư phát triển Chỉ tiêu Tp.HCM (2000) Thượng Hải (2000) Jakarta (2001) Chi đầu tư phát triển 1.381 48,6% 100% 13.841 34,7% 100% 864 22,7% 100% Phân theo ngành 1.381 48,6% 100% - - - - - Giao thông 612 44,3% - - - - Dịch vụ công và tư 230 16,6% - - - - Công nghiệp 144 10,4% - - - - Giáo dục đào tạo 144 10,4% - - - - Khác 252 18,2% - - - - Khác - - - 13.841 34,7% 100% 864 22,7% 100% Xây dựng vốn - - 8.406 60,7% - - Nâng cấp kỹ thuật - - 5.435 39,3% - - Các dịch vụ thành phố và cơ sở hạ tầng - - 0,0% 864 100% Các chi tiêu khác 517 18,2% 14.563 36,5% 20 0,5% Tính bền vững của ngân sách địa phương Bốn yếu tố của NS bền vững (Schick, 2005)  Tình trạng có thể trả được nợ (Solvency) - Khả năng của chính phủ trong việc thực hiện các nghĩa vụ tài chính;  Tăng trưởng (Growth) - Chính sách chi tiêu đảm bảo tăng trưởng kinh tế;  Ổn định (Stability) - Khả năng của chính phủ trong việc đáp ứng các nghĩa vụ tương lai bằng gánh nặng thuế hiện tại;  Công bằng (Fairness) - Khả năng thực hiện các nghĩa vụ hiện tại mà không chuyển gánh nặng chi phí lên các thế hệ tương lai. 17 Tại sao địa phương đi vay?  Đầu tư xây dựng cơ bản:  Trường học, cầu đường, cấp thoát nước  Hỗ trợ/ trợ cấp các hoạt động tư nhân:  Tín dụng cho sinh viên, nhà ở xã hội, nhà ở cho người thu nhập thấp  Phân bổ ngân lưu ngắn hạn:  Đáp ứng nhu cầu chi trước khi có nguồn thu  Tái tài trợ:  Thay thế nợ đắt đỏ bằng nợ có chi phí thấp hơn 18 Địa phương đi vay như thế nào?  Quỹ phát triển đô thị (MDF)  Tập trung nguồn lực ở cấp chính quyền cao hơn  Giải ngân dưới dạng trợ cấp, vốn vay hoặc cả hai  Mục tiêu cho “đầu tư sỉ”  Vốn từ ngân sách, tài trợ quốc tế  Thường chỉ gặp ở các nước Tây Âu, Nhật  Trái phiếu đô thị  Là một loại nợ công do chính quyền địa phương phát hành  Mục tiêu: Thường để tài trợ đầu tư  Nhà đầu tư: Tổ chức hay cá nhân  Phổ biến ở Mỹ 19 Các hình thức tổ chức của MDF  Nhà nước quản lý  Vốn dành cho các chính quyền địa phương do MoF hay MoLG quản lý  Thường có tính xoay vòng  Phổ biến ở các nước châu Phi nói tiếng Anh, RDA (tài khoản phát triển vùng) ở Indonesia  Tự chủ hay bán tự chủ  Tổ chức ngân hàng  Tổ chức tái chiết khấu  Quỹ vốn vay (loan fund)  Các cửa sổ trợ cấp/cho vay thông qua quỹ hưu trí do nhà nước kiểm soát, bảo hiểm và quỹ tiết kiệm 20 MỘT SỐ VẤN ĐỀ QUAN TRỌNG VỀ MDFs  Mục tiêu mâu thuẫn  Nguồn vốn  Trợ cấp  Quản lý rủi ro  Vai trò của khu vực tư nhân 21 Kết quả của MDFs  Tích cực  Tăng đầu tư vốn công cộng  Cải thiện công bằng, chất lượng và trách nhiệm giải trình  Tiêu cực  Chèn lấn đầu tư tư nhân  Đầu tư vào các dự án tồi  Không phản ánh được nhu cầu của địa phương  Không bền vững  Các yếu tố thành công  Trung lập chính trị  Theo nguyên tắc thị trường  Trung gian tài chính thực sự  Chính quyền đô thị mạnh mẽ 22 23 Trái phiếu đô thị  Định nghĩa  Trái phiếu đô thị = chứng khoán đô thị = munis  Nghĩa vụ nợ có trả lãi suất do các cấp chính quyền địa phương phát hành để tài trợ (chủ yếu) cho chi đầu tư  Đặc điểm (Mỹ)  Thị trường rất đa dạng/ phức tạp  Các thị trường sơ cấp/thứ cấp có thanh khoản cao  Cá nhân và tổ chức đầu tư  Được miễn thuế thu nhập của tiểu bang/liên bang  Không có đảm bảo từ chính phủ trung ương 23 24 Phân loại trái phiếu đô thị  Trái phiếu nghĩa vụ chung (GO)  Hoàn toàn dựa vào tín nhiệm tín dụng của nhà phát hành, quyền đánh thuế của chính quyền địa phương  Trái phiếu nguồn thu (Revenue Bonds)  Phát hành để hỗ trợ cho và sau đó, được trả nợ từ nguồn thu của một dự án hay khoản đầu tư cụ thể  Trái phiếu hai nòng (Double-Barreled Bonds)  Trái phiếu lai được hậu thuẫn bởi dòng thu từ dự án + ngân sách địa phương  Các công cụ nợ thị trường vốn của địa phương khác  Chứng khoán ngắn hạn (kỳ phiếu), tín phiếu công ty (CP), trái phiếu đô thị ngắn hạn 25 Một số trục trặc của trái phiếu đô thị  Những vụ vỡ nợ lớn  Thành phố New York, 1975  Hệ thống cung cấp điện công cộng Washington, 1983  Orange County, 1994  Hậu quả  Dẫn đến việc bảo hiểm trái phiếu, đảm bảo tín dụng, tăng cường tín dụng từ bên thứ ba  Dẫn đến tăng cường điều tiết  Chú trọng vào công bố thông tin tự nguyện 25 26 Tiềm năng và trở ngại của TPĐT  Tiềm năng  Nhu cầu tài trợ dài hạn của địa phương  Ít tận dụng tài trợ nợ ở địa phương  Gia tăng tích lũy vốn dài hạn nhàn rỗi  Từng bước phát triển thị trường vốn  Trở ngại  Chính quyền địa phương thiếu năng lực  Sự phát triển hạn chế của các thị trường vốn  Các công cụ tài trợ vốn không đồng bộ  Khuôn khổ thể chế, pháp lý, thuế và điều tiết không rõ ràng 26 Nội dung ƯU NHƯỢC 1. Chuẩn bị Không quá khác so với những chuẩn bị thông thường để vay Chặt chẽ hơn vì vay từ công chúng thay vì từ CP hay NHg 2. Rút vốn Nhanh hơn nhiều so với vốn vay truyền thống (một lần thay vì từng khoản) Không có bất lợi đáng kể nào 3. Trả nợ Vốn gốc có thể trả dần hoặc tất cả khi đến hạn Khó tái đàm phán các điều khoản trả nợ 4. Lãi suất Chi phí vay hiệu dụng thường ít hơn sv. vay CP hoặc NHg Chi phí vay danh nghĩa thấp hơn vay CP hoặc ngân hàng 5. Điều khoản & điều kiện chung Có thể đàm phán để đáp ứng nhu cầu của nhà phát hành Không có bất lợi đáng kể nào 6. Phân cấp Bên phát hành chịu trách nhiệm chính cho các khoản tài chính của riêng mình Có thêm thẩm quyền = thêm trách nhiệm giải trình 7. Sự tham gia của đại chúng Công chúng nhìn chung chia sẻ lợi ích/ chi phí trực tiếp trong phát triển kinh tế địa phương Không có bất lợi đáng kể nào 8. Phát triển thị trường vốn Tăng tính thanh khoản Không có bất lợi đáng kể nào 9. Kinh tế vĩ mô Vay nước ngoài được thay bằng tiết kiệm nội địa Không có bất lợi đáng kể nào 27 Một số ưu và nhược điểm của trái phiếu chính quyền địa phương Các quỹ ĐTPT và vay nợ của chính quyền địa phương ở Việt nam 28 Nợ được chính phủ bảo lãnh Nợ của chính phủ Nợ của chính quyền địa phương -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% -10.0% 0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% C ơ c ấ u n ợ % GDP Thảo luận  Tài chính công địa phương ở Việt Nam đang như thế nào?  Tính bền vững trong cơ cấu thu chi như thế nào?  Các nguồn thu tiềm năng là gì? 29