Bài giảng kinh tế hộ và kinh tế trang trại

Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế M C L CỤ Ụ TRANG Ch ng 1ươ ................................................................................................................................................3 C S KHOA H C VÀ TH C TI N VƠ Ở Ọ Ự Ẽ Ề PHÁT TRI N KINH TÉ H NÔNG DÂN N C TA.Ể Ộ Ở ƯỚ ..............................................................3 1.QUAN NI M V H NÔNG DÂN VÀ KINH T H NÔNG DÂNỆ Ề Ộ Ế Ộ ......................................3 2. Đ C TR NG C A KINH T H NÔNG DÂNẶ Ư Ủ Ế Ộ ......................................................................4 3. VAI TRÒ KINH T H NÔNG DÂNẾ Ộ .......................................................................................4 4. NH NG K T QU TÍCH C C B C Đ U Ữ Ế Ả Ự ƯỚ Ầ ........................................................................5 5. KHÓ KHĂN VÀ TH THÁCH TRONG TH I GIAN T I V I KINH T H . Ử Ờ Ớ Ớ Ế Ộ ...............6 6. PHÂN BI T H VÀ GIA ĐÌNHỆ Ộ .............................................................................................10 7. NÔNG HỘ ................................................................................................................................11 8. HO T Đ NG KINH T C A H .Ạ Ộ Ế Ủ Ộ ........................................................................................13 9. S C N THI T PH I NGHIÊN C U KINH T NÔNG HỰ Ầ Ế Ả Ứ Ế Ộ ..............................................15 10. PH NG PHÁP TI P C N KINH T H ƯƠ Ế Ậ Ế Ộ ........................................................................16 CH NG IIƯƠ .........................................................................................................................................17 KINH T TRANG TR I Ế Ạ ...............................................................................................................17 1. NH NG V N Đ CHUNG V KINH T TRANG TR IỮ Ấ Ề Ề Ế Ạ ....................................................17 2. KINH T TRANG TR I M T S N CẾ Ạ Ở Ộ Ố ƯỚ .......................................................................18 3. QUÁ TRÌNH PHÁT TRI N TRANG TR I N C TAỂ Ạ Ở ƯỚ ...................................................23 CH NG IIIƯƠ ........................................................................................................................................32 LÝ THUY T V HÀNH VI S N XU T VÀẾ Ề Ả Ấ TIÊU DÙNG C A H (NÔNG DÂN VÀ NÔNG TR I)Ủ Ộ Ạ ..............................................................32 1. KINH T H VÀ KINH T TRANG TR I TRONG N N KINH T TH TR NGẾ Ộ Ế Ạ Ề Ế Ị ƯỜ (KTTT) ..........................................................................................................................................32 2. LÝ THUY T V S L A CH N S N XU T VÀ TIÊU DÙNG C A NÔNG H VÀẾ Ề Ự Ự Ọ Ả Ấ Ủ Ộ NÔNG TR I.Ạ ................................................................................................................................33 3. NÔNG DÂN VÀ TRANG TR I V I T I ĐA HOÁ L I NHU NẠ Ớ Ố Ợ Ậ .....................................36 4. NÔNG DÂN VÀ TRANG TR I V I R I RO Ạ Ớ Ủ .....................................................................37 5. NÔNG DÂN V I S V T VỚ Ự Ấ Ả ...............................................................................................39 6. QUY T Đ NH C A H TRONG ĐK CÓ TH TR NG LAO Đ NGẾ Ị Ủ Ộ Ị ƯỜ Ộ ............................40 CH NG IVƯƠ .......................................................................................................................................46 CÁC NGU N L C C A H NÔNG DÂN VÀ TRANG TR IỒ Ự Ủ Ộ Ạ ..................................................46 1.VAI TRÒ, Đ C ĐI M VÀ PHÂN LO I Ặ Ể Ạ ................................................................................46 2. M T S NGU N L C CH YÉU Ộ Ố Ồ Ự Ủ .......................................................................................47 1 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế CH NG VƯƠ .........................................................................................................................................51 H CH TOÁN VÀ ĐÁNH GÍA KINH T NÔNG H VÀ NÔNG TR IẠ Ế Ộ Ạ .....................................51 1.THU VÀ THU NH P Ậ ...................................................................................................................51 1.THU ( t ng thu)ổ .........................................................................................................................51 2.CHI TIÊU C A HỦ Ộ ..................................................................................................................52 3. H CH TOÁN CHI PHÍ VÀ K T QU S N XUÁT THEO PH NG PHÁP LÃI THÔ.Ạ Ế Ả Ả ƯƠ ...54 4. CÁCH L A CH N MUA S M CÔNG C …Ự Ọ Ắ Ụ .......................................................................60 5. H CH TOÁN TH C KI M C A H Ạ Ự Ế Ủ Ộ ..................................................................................62 6. ĐÁNH GIÁ KINH T NÔNG HẾ Ộ ...........................................................................................62 CH NG VI ƯƠ ......................................................................................................................................66 V N Đ PHÁT TRI N KINH T NÔNG H VÀ TRANG TR IẤ Ề Ể Ế Ộ Ạ ...............................................66 1. TH C TR NG KTH N C TAỰ Ạ ƯỚ ............................................................................................66 2. BI N PHÁP PHÁT TRI N KTNHỆ Ể ..........................................................................................67 3. XU H NG PHÁT TRI N C A KINH T NÔNG H VÀ NÔNG TR I N C TAƯỚ Ể Ủ Ế Ộ Ạ ƯỚ .....70 2 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế Ch ng 1ươ C S KHOA H C VÀ TH C TI N VƠ Ở Ọ Ự Ẽ Ề PHÁT TRI N KINH TÉ H NÔNG DÂN N C TA.Ể Ộ Ở ƯỚ 1.QUAN NI M V H NÔNG DÂN VÀ KINH T H NÔNG DÂNỆ Ề Ộ Ế Ộ Có nhi u ý ki n khác nhau v h , t p h p m t s ý kién c a các h cề ế ề ộ ậ ợ ộ ố ủ ọ gi cho th y:ả ấ 1). H là nh ng ng i cùng s ng chung d i m t mái nhà.ộ ữ ườ ố ướ ộ 2). H là nh ng ng i cùng s ng chung d i m t mái nhà, cùng ănộ ữ ườ ố ướ ộ chung và có chung m t ngânộ qu .ỹ 3). H là m t đ n v c b n c a xã h i có liên quan đ n s n xu t, táiộ ộ ơ ị ơ ả ủ ộ ế ả ấ s n xu t, tiêu dùng và các ho t đ ng xã h i khác (Hà Lan 1980)ả ấ ạ ộ ộ 4). T.G.Mc.Gee (1989): h là nhóm ng i chung huy t t c, hay khôngộ ườ ế ộ cùng chung huy t t c, chung trong m t mái nhà, ăn chung m t mâm c m vàế ộ ở ộ ộ ơ có chung m t ngân qũy.ộ 5). H là m t đ n v t nhiên t o ngu n lao đ ngộ ộ ơ ị ự ạ ồ ộ 6). H là m t đ n v b o đ m tái s n xu t ngu n lao đ ng thông quaộ ộ ơ ị ả ả ả ấ ồ ộ vi c t ch c ngu n thu nh p chung.ệ ổ ứ ồ ậ 7). Prof. Raul Iturna, H là m t t p h p nh ng ng i cùng chung huy tộ ộ ậ ợ ữ ườ ế t c, có quan h m t thi t v i nhau trong quá trình t o ra v t ph m đ b o t nộ ệ ậ ế ớ ạ ậ ẩ ể ả ồ chính b n thân h và c ng đ ng. ả ọ ộ ồ Quan ni m c a các nhà h c gi v h nông dân trên th gi i đ u choệ ủ ọ ả ề ộ ề ớ ề r ng h nông dân có vai trò quan tr ng trong n n kinh t qu c dân. ằ ộ ọ ề ế ố Kinh t h nông dân là kinh t c a h nong dân mang l i. T nh ngế ộ ế ủ ộ ạ ừ ữ quan ni m c a các nhà h c gi ta th y ệ ủ ọ ả ấ KTH nông dân là m t hình th c kinhộ ứ t c b n và t ch trong nông nghi p đ c hình thành và t n t i kháchế ơ ả ự ủ ệ ượ ồ ạ quan lâu dài d a trên c s s d ng lao d ng, đ t đai và t li u s n xu tự ơ ở ử ụ ộ ấ ư ệ ả ấ khác c a gia đình là chính.ủ Trong l ch s phát tri n kinh t qu c dân, th i kỳ nào vai trò c a h giaị ử ể ế ố ờ ủ ộ đình cũng r t quan tr ng, vì nó không nh ng là “t bào” c a xã h i, là đ n vấ ọ ữ ế ủ ộ ơ ị s n xu t và b o đ m cu c s ng cho t t c các thành viên trong gia đình, màả ấ ả ả ộ ố ấ ả còn là ch th tiêu dùng r t đa d ng c a n n kinh t .ủ ể ấ ạ ủ ề ế Kinh t h nông dân (KTHND) khác hình th c kinh t khác:ế ộ ứ ế 3 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - Đó là kinh t c a nh ng ng i s ng chung m t gia đình, h cùngế ủ ữ ườ ố ộ ọ làm ăn chung và có cùng m t ngân qu .ộ ỹ - Là lo i hình kinh t thích nghi, có l i th cùng các h n ch b iạ ế ợ ế ạ ế ở các y u t đ t đai, lao đ ng, ti n v n và thái đ tiêu dung c a ng i ch h .ế ố ấ ộ ề ố ộ ủ ườ ủ ộ các n c phát tri n, KTHND th ng th hi n d ng trang tr i. Ở ướ ể ườ ể ệ ở ạ ạ Ở các n c kém phát tri n KTHND ch y u là kinh t ti u nông. ướ ể ủ ế ế ẻ Hi n nay n c ta có trên ệ ướ 13 tri u h nông dân và các h kinh doanh d chệ ộ ộ ị v g n v i kinh t nông dân trên đ a bàn nông thôn (d i đây g i chung làụ ắ ớ ế ị ướ ọ kinh t h nông dân) có trình đ s n xu t khác nhau t t cung t c p đ nế ộ ộ ả ấ ừ ự ự ấ ế s n xu t hàng hóa, t ti u nông đ n trang tr i. Vì v y đây chúng ta nghiênả ấ ử ể ế ạ ậ ở c u c KTHND và kinh t trang tr i (KTTT), do KTHND và KTTT khôngứ ả ế ạ hoàn toàn gi ng nhau do v y có s nghiên c u tách bi t.ố ậ ự ứ ệ 2. Đ C TR NG C A KINH T H NÔNG DÂNẶ Ư Ủ Ế Ộ - Là lo i hình kinh t trong đó các thành viên làm vi c m t cách tạ ế ệ ộ ự ch , t nguy n vì l i ích kinh t c a b n than, gia đình và xã h i. Xét v n iủ ự ệ ợ ế ủ ả ộ ề ộ t i c a h thì các thành viên cùng huy t t c.ạ ủ ộ ế ộ - Là đ n v kinh t c s v a s n xu t v a tiêu dùng. Có s th ngơ ị ế ơ ở ừ ả ấ ừ ự ố nh t gi a đ n v kinh t và đ n v xã h i. do đó đòng th i th c hi n hài hòaấ ữ ơ ị ế ơ ị ộ ờ ự ệ đ c nhi u ch c năng mà các đ n v kinh t khác khong th có d c.ượ ề ứ ơ ị ế ể ượ KTHND có kh năng đi u ch nh r t cao trong m i quan h s n xu t – trao đ iả ề ỉ ấ ố ệ ả ấ ổ – phân ph i – tiêu dung.ố - Là hình th c kinh t luôn thích nghi v i các d c đi m c a s nứ ế ớ ặ ể ủ ả xu t nông nghi p là sinh v t, đ t đai là TLSX ch y u.ấ ệ ậ ấ ủ ế - Là m t t bào xã h i ph bi n mang tính ch t đ c thù v i đi uộ ế ộ ổ ế ấ ặ ớ ề ki n t nhiên c a m i n c và m i khu v c trên th gi i. Trình d c a nóệ ự ủ ỗ ướ ỗ ự ế ớ ộ ủ phát tri n t th p đ n cao.ể ừ ấ ế - Tuy là đ n v kinh t đ c l p, nh ng không đ i l p v i kinh tơ ị ế ộ ậ ư ố ậ ớ ế HTX và kinh t Nhà n c.ế ướ 3. VAI TRÒ KINH T H NÔNG DÂNẾ Ộ Trong th i kỳ chi n tranh, h gia đình Vi t Nam v a cung c p ngu nờ ế ộ ệ ừ ấ ồ nhân l c, v a là ngu n c a c i v t ch t (ch a nói t i tinh th n) cho cu cự ừ ồ ủ ả ậ ấ ư ớ ầ ộ chi n, đ ng th i l i là n i s n xu t v t ch t đ b o đ m cu c s ng khôngế ồ ờ ạ ơ ả ấ ậ ấ ể ả ả ộ ố nh ng cho gia đình (ch v i 5% qu đ t canh tác đ c chia cho các h gia đìnhữ ỉ ớ ỹ ấ ượ ộ làm kinh t v n theo l i t túc, t c p), mà còn đóng vai trò là h u ph ngế ườ ố ự ự ấ ậ ươ 4 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế l n mi n B c cho ti n tuy n l n mi n Nam (trên c s phát tri n h p tác xãớ ề ắ ề ế ớ ề ơ ở ể ợ theo ki u cũ).ể Vai trò c a kinh t h có nhi u thay đ i c v ph ng th c qu n lý l nủ ế ộ ề ổ ả ề ươ ứ ả ẫ lao đ ng s n xu t, nh t là k t khi phong trào h p tác xã m t d n đ ng l cộ ả ấ ấ ể ừ ợ ấ ầ ộ ự phát tri n. M c quan tr ng c a s thay đ i đó là s ra đ i c a ể ố ọ ủ ự ổ ự ờ ủ Ch th 100ỉ ị , ngày 31-1-1981 c a Ban Bí th ủ ư v c i ti n công tác khoán, m r ng khoánề ả ế ở ộ s n ph m đ n nhóm và ng i lao đ ng trong h p tác xã.ả ẩ ế ườ ộ ợ Ti p theo đó, ế Nghị quy t 10ế , ngày 5-4-1988 c a B Chính tr v đ i m i qu n lý nông nghi p đãủ ộ ị ề ổ ớ ả ệ t o c s quan tr ng đ ạ ơ ở ọ ể kinh t h nông dân tr thành đ n v kinh t t chế ộ ở ơ ị ế ự ủ trong nông nghi pệ . Ngoài ra, đ i v i khu v c nông, lâm tr ng, nh có Nghố ớ ự ườ ờ ị đ nh s 12/NĐ-CP, ngày 3-2-1993 v s p x p t ch c và đ i m i c chị ố ề ắ ế ổ ứ ổ ớ ơ ế qu n lý các doanh nghi p nông nghi p nhà n c, các nông, lâm tr ng đãả ệ ệ ướ ườ t ng b c tách ch c năng qu n lý nhà n c đ i v i qu n lý s n xu t, kinhừ ướ ứ ả ướ ố ớ ả ả ấ doanh, các gia đình nông, lâm tr ng viên cũng đ c nh n đ t khoán và ho tườ ượ ậ ấ ạ đ ng d i hình th c kinh t h . Tuy nh ng đ c đi m truy n th ng c a kinhộ ướ ứ ế ộ ữ ặ ể ề ố ủ t h v n không thay đ i, nh ng vi c đ c giao quy n s d ng đ t lâu dài đãế ộ ẫ ổ ư ệ ượ ề ử ụ ấ làm cho h gia đình tr thành đ n v s n xu t, kinh doanh t ch , t qu n.ộ ở ơ ị ả ấ ự ủ ự ả Đ ng l c m i cho s phát tri n kinh t trong nông nghi p, nông thôn đã xu tộ ự ớ ự ể ế ệ ấ hi n.ệ 4. NH NG K T QU TÍCH C C B C Đ U Ữ Ế Ả Ự ƯỚ Ầ Ch tr ng, chính sách v giao quy n s d ng ru ng đ t lâu dài choủ ươ ề ề ử ụ ộ ấ kinh t h (đ t nông nghi p 20 năm, đ t lâm nghi p 50 năm) đã nhanh chóngế ộ ấ ệ ấ ệ đi vào cu c s ng c a hàng tri u h nông dân. Và m c d u phong trào h p tácộ ố ủ ệ ộ ặ ầ ợ xã không còn phát huy tính tích c c nh x a, nh ng di n m o c a kinh t hự ư ư ư ệ ạ ủ ế ộ nông dân Vi t Nam đã thay đ i m t cách c b n, nh t là ngày càng có nhi uệ ổ ộ ơ ả ấ ề đóng góp cho vi c gi i phóng s c s n xu t, nâng cao s n l ng nông nghi p,ệ ả ứ ả ấ ả ượ ệ m mang ngành ngh m i, nâng cao thu nh p. Theo s li u đi u tra, trênở ề ớ ậ ố ệ ề 74,5% s h đã có t 2 - 4 lo i hình ho t đ ng s n xu t, kinh doanh đ t oố ộ ừ ạ ạ ộ ả ấ ể ạ thu nh pậ (1). C c u h nông dân theo ngành ngh đang chuy n d ch theo h ng tăngơ ấ ộ ề ể ị ướ d n s l ng và t tr ng nhóm các h tham gia s n xu t phi nông nghi p,ầ ố ượ ỷ ọ ộ ả ấ ệ nh công nghi p, ti u th công nghi p và d ch v ; s h làm nông, lâmư ệ ể ủ ệ ị ụ ố ộ nghi p và th y s n gi m t 80,9% năm 2001 xu ng còn 70,9% năm 2006. Cácệ ủ ả ả ừ ố nghiên c u đ u cho th y, giai đo n 2001 - 2006 t c đ chuy n d ch y đãứ ề ấ ạ ố ộ ể ị ấ di n ra nhanh h n tr c. N u th i gian này GDP nông nghi p đóng gópễ ơ ướ ế ờ ệ 20,23% vào c c u kinh t , nh ng là n n t ng c a s n đ nh chính tr - xãơ ấ ế ư ề ả ủ ự ổ ị ị h i vì chúng ta có t i trên 70% dân s s ng t i nông thôn, thì trong s đó, đãộ ớ ố ố ạ ố 5 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế có t i 40% dân s nông thôn có ngu n thu t công nghi p, ti u th côngớ ố ồ ừ ệ ể ủ nghi p và d ch v . Đây là m t đ ng thái tích c c.ệ ị ụ ộ ộ ự Trong b n thân lĩnh v c s n xu t nông, lâm nghi p và th y s n, s hả ự ả ấ ệ ủ ả ố ộ s n xu t thu n túy nông nghi p gi m d n, trong lúc s h tham gia s n xu tả ấ ầ ệ ả ầ ố ộ ả ấ lâm nghi p, th y s n tăng lên. Tuy v y, tính đ n năm 2006, s l ng và tệ ủ ả ậ ế ố ượ ỷ tr ng các h trong lĩnh v c th y s n (chi m 6,2%), lâm nghi p (chi m 0,3%)ọ ộ ự ủ ả ế ệ ế v n b đánh giá là còn quá th p, ch a t ng x ng v i ti m năng th c t .ẫ ị ấ ư ươ ứ ớ ề ự ế Khi nh c t i nh ng thành t u chung c a kinh t đ t n c nh giắ ớ ữ ự ủ ế ấ ướ ư ữ đ c v th th hai th gi i v xu t kh u g o (tính đ n năm 2007), đ ng đ uượ ị ứ ứ ế ớ ề ấ ẩ ạ ế ứ ầ v xu t kh u cà phê rô-bu-sta và h t tiêu, m t trong 10 n c hàng đ u về ấ ẩ ạ ộ ướ ầ ề th y s n..., thì ph i nói, kinh t h nông dân trong nông thôn đã đóng vai tròủ ả ả ế ộ chính trong vi c t o ra l ng hàng hóa l n đ ph c v xu t kh u. Trong lĩnhệ ạ ượ ớ ể ụ ụ ấ ẩ v c nông nghi p nói riêng, đã có 5 m t hàng đã đ t kim ng ch xu t kh u trênự ệ ặ ạ ạ ấ ẩ 1 t USD. Đó là th y s n (3,8 t USD), g (2,4 t USD), cà phê (1,86 t USD),ỉ ủ ả ỉ ỗ ỉ ỉ g o (1,46 t USD), cao su (1,4 t USD).ạ ỉ ỉ 5. KHÓ KHĂN VÀ TH THÁCH TRONG TH I GIAN T I V IỬ Ờ Ớ Ớ KINH T H . Ế Ộ 5.1. Chênh l ch l n v năng su t lao đ ng gi a công nghi p, d chệ ớ ề ấ ộ ữ ệ ị v và nông nghi p ụ ệ Khó khăn và thách th c l n đ i v i nông dân n c ta nói chung và kinhứ ớ ố ớ ướ t h nói riêng trong ti n trình h i nh p ngày m t sâu vào kinh t th gi i làế ộ ế ộ ậ ộ ế ế ớ chênh l ch l n v năng su t lao đ ng gi a công nghi p, d ch v và nôngệ ớ ề ấ ộ ữ ệ ị ụ nghi pệ . Đây là m t trong s các nguyên nhân chính đang làm tăng thêmộ ố kho ng cách c thu nh p l n m c chi tiêu gi a nông thôn và thành th ... Thêmả ả ậ ẫ ứ ữ ị vào đó, t l h nghèo khu v c nông thôn tuy đã gi m m nh, t i h n m t n aỷ ệ ộ ự ả ạ ớ ơ ộ ử trong kho ng th i gian 10 năm, năm 1993 - 2004, t 66,4% xu ng còn 25%.ả ờ ừ ố Hai năm g n đây, t l h nghèo c a c n c đã gi m t 15,47% năm 2006ầ ỷ ệ ộ ủ ả ướ ả ừ xu ng còn 14,75% năm 2007, v t k ho ch đ ra (16%). Nh ng trong nôngố ượ ế ạ ề ư thôn, cá bi t m t s t nh mi n núi, t i nh ng vùng sâu, vùng xa, vùng đ ngệ ộ ố ỉ ề ạ ữ ồ bào dân t c ít ng i, s h nghèo v n còn chi m t tr ng cao: Lai Châuộ ườ ố ộ ẫ ế ỷ ọ ở hi n nay là 55,32%; Đi n Biên 40,77%; Hà Giang 39,44% và B c K n 37,8%.ệ ệ ắ ạ Dù khu v c nông thôn chi m t i 90% s h thu c di n nghèo c a c n c,ự ế ớ ố ộ ộ ệ ủ ả ướ nh ng t c đ gi m nghèo nông thôn v n ch m h n thành th t i 20%. Tínhư ố ộ ả ở ẫ ậ ơ ị ớ b n v ng trong các tr ng h p thoát đói nghèo trong nông nghi p, nông thônề ữ ườ ợ ệ không ch c ch n, do thiên tai, d ch b nh, m đau... Đi m xu t phát th p, t cắ ắ ị ệ ố ể ấ ấ ố đ phát tri n ch m, r i ro l n, thì kho ng cách khó có th rút ng n n u khôngộ ể ậ ủ ớ ả ể ắ ế có nh ng gi i pháp mang tính đ t phá.ữ ả ộ 6 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế N u chia toàn b dân s ra 5 nhóm b ng nhau v s ng i và theo cácế ộ ố ằ ề ố ườ m c thu nh p t th p đ n cao đ so sánh chênh l ch thu nh p gi a nhómứ ậ ừ ấ ế ể ệ ậ ữ 20% dân s giàu nh t v i nhóm 20% dân s có m c thu nh p th p nh t, thìố ấ ớ ố ứ ậ ấ ấ n u năm 1994, chênh l ch gi a nhóm giàu và nghèo là 6,50 l n, đ n năm 2006ế ệ ữ ầ ế đã tăng lên 8,34 l n. Nh ng n u nhóm dân s càng nh l i, 10%, hay 5%, thìầ ư ế ố ỏ ạ s chênh l ch thu nh p gi a nhóm giàu và nhóm nghèo l i càng tăng lên đángự ệ ậ ữ ạ kinh ng c. Theo m t cách suy lu n khác, chênh l ch giàu nghèo là r t l n khiạ ộ ậ ệ ấ ớ đang t n t i ngh ch lý Vi t Nam, r ng thu nh p GDP đ u ng i còn r tồ ạ ị ở ệ ằ ậ ầ ườ ấ th p, nh ng giá nhà, đ t l i cao, ngang v i c nh ng n c có thu nh p GDPấ ư ấ ạ ớ ả ữ ướ ậ cao g p hàng ch c l n. ấ ụ ầ 5.2. H nông dân th ng r t d b t n th ng tr c s chi ph iộ ườ ấ ễ ị ổ ươ ướ ự ố kh c nghi t c a quy lu t th tr ng.ắ ệ ủ ậ ị ườ C h i ki m ti n đ n v i ng i có v n, có đi u ki n v thông tin, vàơ ộ ế ề ế ớ ườ ố ề ệ ề k c đi m xu t phát cao, s nhi u h n r t đáng k so v i các đ i t ngể ả ể ấ ẽ ề ơ ấ ể ớ ố ượ khác, nh t là ng i nghèo. V nguyên lý, th tr ng d ng nh mang l i cấ ườ ề ị ườ ườ ư ạ ơ h i cho t t c m i ng i, nh ng không ph i m i ng i đ u có đ kh năngộ ấ ả ọ ườ ư ả ọ ườ ề ủ ả nh nhau đ t n d ng c h i đó. Ng i n m thông tin, ng i nhi u v n,ư ể ậ ụ ơ ộ ườ ắ ườ ề ố ng i lanh l i và ph i có chút "tinh quái" m i t n d ng c h i t t h n và doườ ợ ả ớ ậ ụ ơ ộ ố ơ đó giàu lên nhanh h n. Không ít ng i l i d ng quá trình c ph n hóa cácơ ườ ợ ụ ổ ầ doanh nghi p nhà n c nh ng năm g n đây n m gi nhi u c phi u; hayệ ướ ữ ầ ắ ữ ề ổ ế nh ng ng i bi t tr c thông tin v quy ho ch nên đ u c đ c nh ng khuữ ườ ế ướ ề ạ ầ ơ ượ ữ đ t đ c đ a..., t đó càng có đi u ki n thu vén nh ng ngu n l i t các c h iấ ắ ị ừ ề ệ ữ ồ ợ ừ ơ ộ t t, l i càng có đi u ki n tích lũy làm giàu - giàu s d giàu thêm h n, nghèoố ạ ề ệ ẽ ễ ơ thì thua thi t và d nghèo đi.ệ ễ Ng i nông dân b thu h i đ t cho công nghi p hóa, hay đô th hóa cũngườ ị ồ ấ ệ ị r i vào tình tr ng t li u s n xu t b m t ho c gi m đi, trong lúc ch a chu nơ ạ ư ệ ả ấ ị ấ ặ ả ư ẩ b k p các đi u ki n đ chuy n đ i ngh nghi p. Ph n đông nông dân có ti nị ị ề ệ ể ể ổ ề ệ ầ ề (ti n đ n bù do b thu h i đ t) cũng khó tìm ph ng án nào cho hi u qu đề ề ị ồ ấ ươ ệ ả ể s d ng cho s n xu t, kinh doanh làm cho nó sinh sôi n y n .ử ụ ả ấ ả ở Nhi u h nông dân đang r i vào c nh thua thi t tr c "vòng xoáy" c aề ộ ơ ả ệ ướ ủ các quy lu t th tr ng, nh t là nh ng n i h p tác xã không còn t n t i,ậ ị ườ ấ ở ữ ơ ợ ồ ạ chính quy n c s l i y u kém, thì không bi t d a vào đâu? B i v y, sề ơ ở ạ ế ế ự ở ậ ự nghi t ngã c a tình c nh "nghèo thì nghèo thêm, giàu thì giàu nhanh h n" đangệ ủ ả ơ là tác nhân chính khoét sâu thêm h ngăn cách giàu nghèo gi a ng i giàu vàố ữ ườ ng i nghèo, gi a nông thôn và thành th . Đây là nguyên nhân chính c a hi nườ ữ ị ủ ệ t ng s ng i t do di c ra thành th ki m vi c làm đang tăng lên. H luônượ ố ườ ự ư ị ế ệ ọ trong tâm lý lo s r i ro, b i v y, t duy "ăn ch c, m c b n" v n là ph bi n,ợ ủ ở ậ ư ắ ặ ề ẫ ổ ế 7 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế có đ ng nào đ vào "xây nhà xây c a" ch p vá, c i n i m t cách manh mún vàồ ổ ử ắ ơ ớ ộ r t t n kém.ấ ố 5.3. V n tích lũy c a các h gia đình cũng có s phân bi t khá rõố ủ ộ ự ệ gi a các lo i hình s n xu t. ữ ạ ả ấ Theo s li u c a t ng đi u tra nông nghi p, nông thôn năm 2006 c aố ệ ủ ổ ề ệ ủ T ng c c Th ng kê, tính đ n gi a năm 2006 v n tích lũy bình quân m t hổ ụ ố ế ữ ố ộ ộ nông thôn là 6,7 tri u đ ng, tăng g p 2,1 l n so v i th i đi m tháng 10 nămệ ồ ấ ầ ớ ờ ể 2001. Nh ng v n tích lũy c a các h s n xu t phi nông nghi p v n v t lênư ố ủ ộ ả ấ ệ ẫ ượ cao h n các h thu n nông. H v n t i tích lũy bình quân là 14,9 tri u đ ng,ơ ộ ầ ộ ậ ả ệ ồ h th ng nghi p là 12,1 tri u đ ng, h th y s n là 11,3 tri u đ ng, trong khiộ ươ ệ ệ ồ ộ ủ ả ệ ồ đó h nông nghi p thu n ch tích lũy d i 4,8 tri u đ ng. Lý do chính c aộ ệ ầ ỉ ướ ệ ồ ủ vi c ti t ki m ti n trong ph n đông các h gia đình nông thônệ ế ệ ề ầ ộ (2) không ph i làả đ tích lũy m r ng s n xu t, mà 82% s ng i đ c h i tr l i là đ chi trể ở ộ ả ấ ố ườ ượ ỏ ả ờ ể ả khám và ch a b nh khi c n thi t và 70% tr l i là đ đ phòng các nhu c uữ ệ ầ ế ả ờ ể ề ầ chi tiêu đ t xu t khác, ch 6% mong đ i l i nhu n hay lãi su t.ộ ấ ỉ ợ ợ ậ ấ 5.4. Xác đ nh h ng s n xu t khó khăn, b tác trong khâu tiêu th .ị ướ ả ấ ế ụ Trong kinh t th tr ng, vi c tìm ra cây gì, con gì đ cho s n xu t hàngế ị ườ ệ ể ả ấ hóa l n đã khó, thì vi c ti p c n đ u vào và đ u ra cho s n xu t nông nghi pớ ệ ế ậ ầ ầ ả ấ ệ m y năm g n đây cũng đang khó khăn không kém. Đã th , th tr ng đ u vàoấ ầ ế ị ườ ầ c a s n xu t nông nghi p bi n đ ng r t b t l i cho các h nông dân, giá lênủ ả ấ ệ ế ộ ấ ấ ợ ộ cao liên t c, giao thông khó khăn, v n ít nên khó khăn trong vi c mua giá th pụ ố ệ ấ v i kh i l ng l n (mua buôn), mua l thì giá l i r t cao, thi u nh ng nhàớ ố ượ ớ ẻ ạ ấ ế ữ cung c p tin c y và n đ nh, và còn thi u c thông tin đ có c h i l a ch nấ ậ ổ ị ế ả ể ơ ộ ự ọ ph ng án t i u.ươ ố ư 5.5. Công nghi p ch bi n kém phát tri n, nh h ng đ n KTHệ ế ế ể ả ưở ế Khó khăn trong khâu s ch và ch bi n sau thu ho ch cũng là m t c nơ ế ế ế ạ ộ ả tr l n đ i v i kinh t h nông dân. Ph n l n các h nông dân đ u thi u kở ớ ố ớ ế ộ ầ ớ ộ ề ế ỹ thu t và kh năng s ch nông s n sau thu ho ch, thi u thông tin th tr ng,ậ ả ơ ế ả ạ ế ị ườ chi phí giao d ch cao... Nên ph n l n nông s n ch a nâng đ c thêm giá trị ầ ớ ả ư ượ ị kinh t đáng k trong các khâu ti p theo c a quy trình s n xu t đ n tay ng iế ể ế ủ ả ấ ế ườ tiêu dùng, k c m u mã, ti p th và tiêu th , xu t kh u.ể ả ẫ ế ị ụ ấ ẩ 5.6. Kinh t h p tác trong nông thôn kém phát tri nế ợ ể Nhi u h nông dân đang r t c n đ n nh ng s tr giúp có tính ch tề ộ ấ ầ ế ữ ự ợ ấ c ng đ ng, hi p h i ngành hàng hay h p tác trong các khâu, nh t là đ u vàoộ ồ ệ ộ ợ ấ ầ và đ u ra c a s n xu t, nh ng các h p tác xã (HTX) hi n nay trong nôngầ ủ ả ấ ư ợ ệ nghi p, nông thôn ch a đáp ng đ y đ , do ch a ho t đ ng th t hi u qu vàệ ư ứ ầ ủ ư ạ ộ ậ ệ ả 8 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế thi t th c. Theo s li u đi u tra c a Trung tâm Phát tri n nông thôn (RUDEC)ế ự ố ệ ề ủ ể năm 2007, thì HTX ch đáp ng 6,9% nhu c u phân bón và 13,8% nhu c uỉ ứ ầ ầ gi ng, trong khi đó các đ i lý t nhân cung c p t i 59,2% phân bón và 43,1%ố ạ ư ấ ớ gi ng (xem b ng). ố ả Ngu n cung c p đ u vào cho SX nông nghi p c a các h (% h đi uồ ấ ầ ệ ủ ộ ộ ề tra) Lo i v t tạ ậ ư Ngu n cung c pồ ấ HTX Công ty Đ i lý tạ ư nhân T cungự c pấ Gi ng cây tr ngố ồ 13,8 7,5 43,1 5,7 Phân bón 6,9 6,9 59,2 2,3 Thu c BVTV, di t cố ệ ỏ 5,7 6,9 55,7 0 Th c ăn chăn nuôi, k c th yứ ể ả ủ s nả 0 2,3 20,1 6,3 Gi ng con, v t nuôiố ậ 0 2,9 20,7 5,7 Thu c thú yố 4,0 1,1 17,8 0,6 Các lo i đ u vào s n xu t khácạ ầ ả ấ 0,6 0 20,1 0 Th c tr ng chung c a các HTX là, m c v n ho t đ ng còn nh , đ cự ạ ủ ứ ố ạ ộ ỏ ặ bi t là các HTX trong nông nghi p, công nghi p, xây d ng, th ng m i. Tệ ệ ệ ự ươ ạ ỷ l v n c đ nh các HTX r t cao, t trên 70% đ n 95%. Tình tr ng này làmệ ố ố ị ở ấ ừ ế ạ cho HTX th ng không đ v n l u đ ng đ ho t đ ng, do đó cũng khôngườ ủ ố ư ộ ể ạ ộ phát huy đ c v n c đ nh, trong khi vay ngân hàng thì g p nhi u khó khăn vượ ố ố ị ặ ề ề tài s n th ch p. Ng c l i, trong lĩnh v c tín d ng thì t tr ng v n c đ nhả ế ấ ượ ạ ự ụ ỷ ọ ố ố ị r t th p (ch a đ t 5%), d n đ n tình tr ng chung các qu tín d ng là c sấ ấ ư ạ ẫ ế ạ ở ỹ ụ ơ ở làm vi c r t nghèo nàn, không b o đ m an toàn cho vi c m r ng ho t đ ngệ ấ ả ả ệ ở ộ ạ ộ huy đ ng và cho vay. T l HTX có quan h tín d ng v i ngân hàng và các tộ ỷ ệ ệ ụ ớ ổ ch c tín d ng khác ch b ng 11,3% s HTX đ c th ng kê, đi u đó cho th yứ ụ ỉ ằ ố ượ ố ề ấ các HTX ch a phát tri n các quan h tín d ng v i ngân hàng đ có thêm v nư ể ệ ụ ớ ể ố phát tri n các d ch v ph c v nhu c u s n xu t, kinh doanh c a xã viên.ể ị ụ ụ ụ ầ ả ấ ủ 5.7. T li u ch y u là đ t dai ngày càng b thu h p, BQ di n tíchư ệ ủ ế ấ ị ẹ ệ th pấ - Đ t đai là t li u s n xu t đ c bi t đ i v i quá trình s n xu t nôngấ ư ệ ả ấ ặ ệ ố ớ ả ấ nghi p. Nh ng khó khăn l n hi n nay là di n tích đ t nông nghi p đang m tệ ư ớ ệ ệ ấ ệ ấ vào các khu công nghi p, khu đô th và giao thông v i t c đ quá nhanh. Đ tệ ị ớ ố ộ ấ tr ng lúa n c năm 2005 đã gi m trên 302 ngàn héc-ta so v i năm 2000. Theoồ ướ ả ớ s li u th ng kê, trong 5 năm qua c n c đã có kho ng 13% s h nông dânố ệ ố ả ướ ả ố ộ 9 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế b m t đ t, mà lý do chính là b thu h i do quá trình đô th hóa và công nghi pị ấ ấ ị ồ ị ệ hóa. Trong khi đó, nhi u h khác tuy đã năng đ ng chuy n đ i ngành ngh ,ề ộ ộ ể ổ ề nh ng v n không đ "can đ m" (tính ch c ch n c a ngh m i ch a b o đ mư ẫ ủ ả ắ ắ ủ ề ớ ư ả ả cho các h chuy n ngh yên tâm) đ nh ng ru ng cho ng i khác canh tácộ ể ề ể ượ ộ ườ hay thuê ng i làm. Ph n l n là gi đ t hay có chăng cũng là cho con cháuườ ầ ớ ữ ấ làm đ v a đ m c n p thu s d ng đ t. B i v y, t c đ tích t , ho c d nể ừ ủ ứ ộ ế ử ụ ấ ở ậ ố ộ ụ ặ ồ đi n, đ i th a di n ra quá ch m so v i nhu c u phát tri n s n xu t hàng hóa.ề ổ ử ễ ậ ớ ầ ể ả ấ Bên c nh đó, tình tr ng lãng phí s d ng đ t di n ra khá ph bi n. T i Namạ ạ ử ụ ấ ễ ổ ế ạ Đ nh, có đ a ph ng ng i nông dân mu n tr ru ng thì chính quy n xãị ị ươ ườ ố ả ộ ề không nh n, vì th i h n giao đ t v n còn hi u l c, n u nh n thì xã không thuậ ờ ạ ấ ẫ ệ ự ế ậ đ c l phí. Trong khi đó ng i dân n i khác đ n canh tác thì khó khăn doượ ệ ườ ơ ế chính sách c trú... T i huy n T S n, B c Ninh có 10.600 h nông dân m tư ạ ệ ừ ơ ắ ộ ấ đ t, làm cho 21.000 lao đ ng không có vi c làm, nh ng di n tích thu h i l iấ ộ ệ ư ệ ồ ạ b hoang, ch d án, ho c ch s d ng kho ng 30%...ỏ ờ ự ặ ỉ ử ụ ả 5.8. N l i làm ăn s n xu t nh cán tr kinh t h phát tri nề ố ả ấ ỏ ở ế ộ ể L l i làm ăn còn n ng v s n xu t nh , manh mún, ch a thích ng v iề ố ặ ề ả ấ ỏ ư ứ ớ kinh t th tr ng. Ch tín trong làm ăn là r t quan tr ng, th nh ng m t sế ị ườ ữ ấ ọ ế ư ộ ố đ a ph ng nông dân s n sàng "phá h p đ ng" đ đ c l i tr c m t do giáị ươ ẵ ợ ồ ể ượ ợ ướ ắ th tr ng đ t ng t lên cao so v i h p đ ng, nh trong h p đ ng bán hoa h iị ườ ộ ộ ớ ợ ồ ư ợ ồ ồ cho đ i tác B c Âu t i L ng S n. Còn chuy n giá c lên xu ng th t th ngố ắ ạ ạ ơ ệ ả ố ấ ườ là quy lu t "cung - c u" c a th tr ng. Đ i v i s n xu t nông nghi p, tínhậ ầ ủ ị ườ ố ớ ả ấ ệ ch t mùa v và s l thu c vào đ t đai, ti u khí h u r t ch t ch , nên khó cóấ ụ ự ệ ộ ấ ể ậ ấ ặ ẽ th thành công n u c ch y theo s "lên - xu ng" c a th tr ng. Th mà,ể ế ứ ạ ự ố ủ ị ườ ế m t s nông dân huy n Đông Tri u, Qu ng Ninh, khi giá v i xu ng, thìộ ố ở ệ ề ả ả ố ch t v i tr ng cây s a (cây l y g ph i m t 50 năm m i cho thu ho ch, màặ ả ồ ư ấ ỗ ả ấ ớ ạ giá lúc đó ch a ai có th nói rõ là s nh th nào). m t s đ a ph ng phíaư ể ẽ ư ế ở ộ ố ị ươ Nam cũng v y, th y giá m t s cây tr ng khác đang "s t", thì v i ch t câyậ ấ ộ ố ồ ố ộ ặ đi u đang kỳ cho thu ho ch... Trong khi đó, các ngành ch c năng thi u sề ạ ứ ế ự tuyên truy n, gi i thích h u hi u đ có đ nh h ng s n xu t đúng và h n n aề ả ữ ệ ể ị ướ ả ấ ơ ữ có quy ho ch cây, con m t cách khoa h c, n đ nh lâu dài. Ch ng h n, nhi uạ ộ ọ ổ ị ẳ ạ ề đ a ph ng đã khá thành công trong vi c tìm ki m th tr ng "c n nh ng cáiị ươ ệ ế ị ườ ầ ữ mình có", nh chè Ngh An vào th tr ng Trung Đông, g o, h t tiêu, cà phê...ư ệ ị ườ ạ ạ xu t kh u ra th gi i.ấ ẩ ế ớ 6. PHÂN BI T H VÀ GIA ĐÌNHỆ Ộ  Gia đình: Gia đình là đ n v XH, t bào c a XHơ ị ế ủ - Gia đình: quan h huy t t c (kinship relation).ệ ế ộ - Gia đình h t nhân (nuclear family): 1 v , 1 ch ng, con.ạ ợ ồ 10 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - Gia đình m r ng g m nhi u th h s ng chung d i m t máiở ộ ồ ề ế ệ ố ướ ộ nhà. - M t gia đình có th bao g m nhi u h . ộ ể ồ ề ộ  H : đ n v kinh t , đ n v đ phân tích kinh tộ ơ ị ế ơ ị ể ế - Gia đình: là h khi các thành viên cùng chung m t c s kinh t ộ ộ ơ ở ế - H : là gia đình khi các thành viên c a nó có quan h huy t th ng. ộ ủ ệ ế ố - Hộ gia đình: t t c các thành viên c a nó có chung huy t t c vàấ ả ủ ế ộ có chung m t c s kinh t . ộ ơ ở ế - Gia đình là c s đ hình thành h , gia đình là lo i h c b n. ơ ở ể ộ ạ ộ ơ ả  Ch c năng c a h ứ ủ ộ - S n xu t kinh doanh ả ấ - Tái s n xu t s c lao đ ng, cùng v i xã h i b o đ m phát tri nả ấ ứ ộ ớ ộ ả ả ể l c l ng lao đ ng tr ự ượ ộ ẻ - Xây d ng ngân quĩ c a gia đình ự ủ  Ch c năng c a gia đìnhứ ủ - T o ngu n lao đ ng, nuôi d ng, d y d , giáo dôc ạ ồ ộ ưỡ ạ ỗ - h ch th c hi n đ i v i nh ng thành viên cùng huy t t c.Ở ộ ỉ ự ệ ố ớ ữ ế ộ 7. NÔNG HỘ - H nông dân: có ph ng ti n ki m s ng t ru ng đ t, ộ ươ ệ ế ố ừ ộ ấ - S d ng lao đ ng gia đình là ch y u ử ụ ộ ủ ế - Ho t đ ng NN, ho t đ ng phi NN.ạ ộ ạ ộ  Đ c đi m c a nông hặ ể ủ ộ - Tính 2 m t (tính kinh t g p) v a là ng i SX v a là ng i tiêuặ ế ộ ừ ườ ừ ườ dùng. H v a là ộ ừ đ n v s n xu t kinh doanhơ ị ả ấ v a là ừ đ n v tiêu dùngơ ị : Đ n vơ ị s n xu t nông h v a là s n xu t cho gia đình v a là s n xu t c a đ n vả ấ ộ ừ ả ấ ừ ả ấ ủ ơ ị kinh doanh, nó ph i b o đ m c m t ả ả ả ả ặ s n xu tả ấ và m t tiêu dùngặ . - Nông h là đ n v kinh t t ch . V s h u, qu n lý, s d ngộ ơ ị ế ự ủ ề ở ữ ả ử ụ các tài s nả - Th ng nh t ch t ch gi a SX, phân ph i, và tiêu dùng trong h ,ố ấ ặ ẽ ữ ố ộ trách nhi m, nghĩa v , t giác đóng góp vào ngân quĩ; lao đ ng t nguy n; Cóệ ụ ự ộ ự ệ s th ng nh t ch t ch c a 1 đ n v kinh t và m t đ n v xã h i ự ố ấ ặ ẽ ủ ơ ị ế ộ ơ ị ộ 11 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - M t lúc th c hi n đ c nhi u ch c năng ộ ự ệ ượ ề ứ  Kinh t nông hế ộ - Là lo i hình kinh t c b n và t ch trong NN.ạ ế ơ ả ự ủ - Hihnh thành, t n t i m t cách khách quan, s d ng LĐ gia đình làồ ạ ộ ử ộ chính. - Là lo i hình KT có hi u qu , phù h p v i đ c đi m c a SX NN, thíchạ ệ ả ợ ớ ặ ể ủ ng, t n t i và phát tri n trong m i ch đ xã h i, ứ ồ ạ ể ọ ế ộ ộ - Không gi ng các lo i hình kinh t khác ố ạ ế Kinh t h h khác kinh t doanh nghi p. Lý thuy t doanh nghi p hế ộ ộ ế ệ ế ệ ộ coi h là m t doanh nghi p không dùng lao đ ng làm thuê, ch s d ng laoộ ộ ệ ộ ỉ ử ụ đ ng h . Do không thuê lao đ ng nên trong kinh t c a h không có khái ni mộ ộ ộ ế ủ ộ ệ ti n l ng và do đó không tính đ c l i nhu n, đ a tô và l i t c. H ch có thuề ươ ượ ợ ậ ị ợ ứ ộ ỉ nh p chung c a t t c các ho t đ ng kinh t c a h , đó là t t c các kho nậ ủ ấ ả ạ ộ ế ủ ộ ấ ả ả thu tr đi chi phí. M c tiêu c a h là có thu nh p cao không k thu nh p yừ ụ ủ ộ ậ ể ậ ấ do ngu n g c nào: nông nghi p, th công nghi p, làm thuê, các kho n tr c pồ ố ệ ủ ệ ả ợ ấ . . . Đó là k t qu chung c a h .ế ả ủ ộ Khái ni m c b n đ phân tích KTH là s cân b ng lao đ ng – tiêuệ ơ ả ể ộ ự ằ ộ dùng, gi a s th a mãn các nhu c u c a h và s n ng nh c c a lao đ ng.ữ ự ỏ ầ ủ ộ ự ặ ọ ủ ộ Giá tr thu nh p tr đi chi phí cho s n xu t và chi phí xã h i là thu nh p thu nị ậ ừ ả ấ ộ ậ ầ mà h dùng đ tiêu dùng, đ ti p t c đ u t cho s n xu t và ti t ki m.ộ ể ể ế ụ ầ ư ả ấ ế ệ Lao đ ng làm cho gia đình c a h không tính đ c b ng ti n, do đó l yộ ủ ộ ượ ằ ề ấ m c tiêu là có thu nh p cao, mu n có thu nh p cao h n ph i làm nhi u giụ ậ ố ậ ơ ả ề ờ h n.ơ M i m t h c g ng đ t đ c thu nh p th a mãn nhu c u thi t y uỗ ộ ộ ố ắ ạ ượ ậ ỏ ầ ế ế b ng cách t o m t cân b ng ằ ạ ộ ằ gi a m c đ th a mãn nhu c u c a h v iữ ứ ộ ỏ ầ ủ ộ ớ m c d n ng nh c c a lao đ ng.ứ ộ ặ ọ ủ ộ S cân b ng này thay đ i theo th i gian, theo quy lu t sinh h c, t lự ằ ổ ờ ậ ọ ỷ ệ gi a ng i tiêu dùng và ng i lao đ ng quy t đ nh. M t ng i tr ng thànhữ ườ ườ ộ ế ị ộ ườ ưở sau khi v ch ng c i nhau và ra riêng. khi đ con ng i tiêu dùng tăng lên,ợ ồ ướ ở ẻ ườ kinh t g p khó khăn, nh ng d n d n con cái l n lên, s lao đ ng tăng lên,ế ặ ư ầ ầ ớ ố ộ kinh t h tr nên khá h n. đ n lúc con l n lên, thành l p h m i thì chu kỳế ộ ở ơ ế ớ ậ ộ ớ kinh t c a h l i b t đ u t đ u.ế ủ ộ ạ ắ ầ ừ ầ 12 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế 8. HO T Đ NG KINH T C A H .Ạ Ộ Ế Ủ Ộ Ho t đ ng kinh t chính là s d ng k thu t tác đ ng vào tài nguyên đạ ộ ế ử ụ ỹ ậ ộ ể t o ra hàng hoá, d ch v tho mãn nhu c u c a con ng i. Nh v y ho tạ ị ụ ả ầ ủ ườ ư ậ ạ đ ng kinh t có 3 y u t c b n là nhu c u, tài nguyên và k thu t s n xu t. ộ ế ế ố ơ ả ầ ỹ ậ ả ấ Ho t đ ng KTH g n li n v i xã h i và phát tri n theo s phát tri n c aạ ộ ắ ề ớ ộ ể ự ể ủ xã h i.ộ Trong KTH các ho t đ ng t o nên thu nh p và s d ng thu nh p đó làạ ộ ạ ậ ử ụ ậ ho t đ ng kinh t .ạ ộ ế 8.1. Nhu c u c a con ng iầ ủ ườ Nhu c u c a con ng i là đ ng c chính c a ho t đ ng kinh t , chúngầ ủ ườ ộ ơ ủ ạ ộ ế là m c tiêu đ ng th i cũng là đích cu i cùng mà các ho t đ ng kinh t ph iụ ồ ờ ố ạ ộ ế ả h ng t i và tho mãn.ướ ớ ả Nhu c u c a H cũng gi ng nh c a xã h i, nhu c u ngày càng cao.ầ ủ ộ ố ư ủ ộ ầ Tuy nhiên nhu c u đó b gi i h n do thu nh p c a h .ầ ị ớ ạ ậ ủ ộ Nhu c u có đ c đi m là th ng xuyên thay đ i và tăng lên, do v y khóầ ặ ể ườ ổ ậ đáp ng, đó cũng chính là c s quan tr ng đ thúc đ y n n kinh t phát tri n.ứ ơ ở ọ ể ẩ ề ế ể Ngu n g c c a nhu c u c a con ng i là do yêu c u v th ch t đồ ố ủ ầ ủ ườ ầ ề ể ấ ể t n t i; Khung c nh văn hoá c a xã h i con ng i đang t n t i; Ho t đ ngồ ạ ả ủ ộ ườ ồ ạ ạ ộ c n thi t đ tho mãn nhu c u khác (nhu c u m i).ầ ế ể ả ầ ầ ớ Tho mãn nhu c u c a con ng i là yêu c u t t y u c a m i xã h i,ả ầ ủ ườ ầ ấ ế ủ ọ ộ m i n c, m i doanh nghi p và m i cá nhân. Song kh năng và m c đ thoọ ướ ọ ệ ọ ả ứ ộ ả mãn đó l i r t khác nhau gi a các qu c gia, trong t ng n c, t ng đ a ph ngạ ấ ữ ố ừ ướ ừ ị ươ ..., trong t ng th i kỳ.... M c đ tho mãn nhu c u trong xã h i đ ng nghĩaừ ờ ứ ộ ả ầ ộ ồ v i m c s ng c a xã h i đó, phù h p v i kh năng thanh toán c a xã h i. ớ ứ ố ủ ộ ợ ớ ả ủ ộ 8.2. Tài nguyên Tài nguyên là ph ng ti n đ s n xu t ra hàng hoá và d ch v đ thoươ ệ ể ả ấ ị ụ ể ả mãn nhu c u. M c đ tho mãn nhu c u c a n n kinh t (s n xu t và tiêuầ ứ ộ ả ầ ủ ề ế ả ấ dùng) th ng b gi i h n b i s l ng và ch t l ng tài nguyên hi n có. ườ ị ớ ạ ở ố ượ ấ ượ ệ Tài nguyên đ c chia thành hai nhóm: lao đ ng và t li u s n xu t vàượ ộ ư ệ ả ấ có 3 đ c đi m: có s l ng gi i h n, có kh năng bi n đ i, chúng đ c ph iặ ể ố ượ ớ ạ ả ế ổ ượ ố h p theo m t t l khác nhau đ s n xu t ra m t s n ph m nh t đ nh.ợ ộ ỷ ệ ể ả ấ ộ ả ẩ ấ ị Trong KTH cũng có các tài nguyên là lao đ ng, t li u s n xu t. ộ ư ệ ả ấ Trong n n kinh t th tr ng các tài nguyên đ u là hàng hoá, do v yề ế ị ườ ề ậ chúng đ u có giá, thông qua giá c c a tài nguyên các nhà kinh doanh l a ch nề ả ủ ự ọ 13 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế s ph i h p các tài nguyên sao cho có chi phí th p nh t trên m t đ n v s nự ố ợ ấ ấ ộ ơ ị ả ph m.ẩ 8.3. K thu t s n xu tỹ ậ ả ấ S ph i h p các tài nguyên đ s n xu t chính là k thu t s n xu t màự ố ợ ể ả ấ ỹ ậ ả ấ các nhà kinh doanh s d ng, k thu t s n xu t tuỳ thu c vào s n ph m làm raử ụ ỹ ậ ả ấ ộ ả ẩ và s phát tri n c a l c l ng s n xu t, do v y k thu t s n xu t ph thu cự ể ủ ự ượ ả ấ ậ ỹ ậ ả ấ ụ ộ r t nhi u vào s ti n b c a khoa h c k thu t và tài nguyên c a c a đ tấ ề ự ế ộ ủ ọ ỹ ậ ủ ủ ấ n c, c a đ a ph ng...ướ ủ ị ươ K thu t s n xu t trong KTH chính là trình đ c a các thàn viên trongỹ ậ ả ấ ộ ộ ủ Hộ 8.4. KTH trong h th ng kinh t .ệ ố ế Ho t đ ng kinh t có m i quan h h u c gi a các y u t đ u vào, s nạ ộ ế ố ệ ữ ơ ữ ế ố ầ ả xu t và các y u t đ u ra; Quan h gi a các các doanh nghi p và ng i tiêuấ ế ố ầ ệ ữ ệ ườ dùng; gi a khu v c khác nhau c a đ t n c...Đó là m t h th ng kinh t . ữ ự ủ ấ ướ ộ ệ ố ế H th ng kinh t có th mô hình hoá trên “vòng tròn trao đ i” nh sau:ệ ố ế ể ổ ư N a trên c a hình cho ta hình dung đ c các th tr ng s n ph m vàử ủ ượ ị ườ ả ẩ d ch v , trong đó doanh nghi p là ng i bán, h h là ng i mua. Kh i l ngị ụ ệ ườ ộ ộ ườ ố ượ s n ph m và d ch v đi t DN đ n h h còn kh i l ng ti n t đi t h hả ẩ ị ụ ừ ế ộ ộ ố ượ ề ệ ừ ộ ộ đ n doanh nghi p. T ng giá tr các hàng hoá d ch v b ng v i t ng s l ngế ệ ổ ị ị ụ ằ ớ ổ ố ượ ti n t . ề ệ N a d i c a hình cho ta hình dung th tr ng tài nguyên, trong đóử ướ ủ ị ườ doanh nghi p là ng i mua, còn h h là ng i bán. Khi đó doanh nghi pệ ườ ộ ộ ườ ệ ph i tr ti n cho h d i các hình th c ti n l ng, ti n th ng, lãi c ph n,ả ả ề ộ ướ ứ ề ươ ề ưở ổ ầ đ a tô... d ng chi phí s n xu t và t o nên thu nh p c a h h . Kh i l ngị ở ạ ả ấ ạ ậ ủ ộ ộ ố ượ ti n t này là t ng giá c c a các tài nguyên mà doanh nghi p dùng đ s nề ệ ổ ả ủ ệ ể ả xu t.ấ C vòng tròn l n cho th y ti n liên t c ch y t khu v c h đ n doanhả ớ ấ ề ụ ạ ừ ự ộ ế nghi p, sau đó l i t doanh nghi p v h . Qua trình v n đ ng này c a ti n tệ ạ ừ ệ ề ộ ậ ộ ủ ề ệ cho th y 4 giai đo n c a m t chu kỳ s n xu t:ấ ạ ủ ộ ả ấ (1). Chi phí cho sinh ho t - nhu c u c a con ng i.ạ ầ ủ ườ (2).Doanh thu c a doanh nghi p khi cung c p s n ph m và d ch v choủ ệ ấ ả ẩ ị ụ xã h i.ộ (3).Chi phí s n xu t c a doanh nghi p khi mua các tài nguyên.ả ấ ủ ệ (4).Thu nh p c a h , ng i tiêu dùng khi tham gia s n xu t các doanhậ ủ ộ ườ ả ấ ở nghi pệ 14 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế . Hình 1.1. H th ng kinh tệ ố ế Xét trong ph m vi xã h i thì (1) = (2) và (3) = (4) m c dù nó đ c nhìnạ ộ ặ ượ các góc đ khác nhau.ở ộ N n kinh t c a xã h i tr ng thái tái s n xu t gi n đ n thì kh iề ế ủ ộ ở ạ ả ấ ả ơ ố l ng ti n t c a n a trên và n a d i c a s đ s b ng nhau.ượ ề ệ ủ ử ử ướ ủ ơ ồ ẽ ằ 8.5. Nh ng quy lu t kinh t ch y u tác đ ng đ n KTHữ ậ ế ủ ế ộ ế Quy lu t cung c u.ậ ầ Quy lu t canh tranh.ậ Quy lu t l a ch n.ậ ự ọ Gi i h n kinh t c a H .ớ ạ ế ủ ộ 9. S C N THI T PH I NGHIÊN C U KINH T NÔNG HỰ Ầ Ế Ả Ứ Ế Ộ + Đ c i thi n t ng lai c a ng i nông dânể ả ệ ươ ủ ườ C n có ph ng pháp phân tích phù h p đ làm sáng t các khó khăn c aầ ươ ợ ể ỏ ủ h đ có chính sách kinh t xã h i phù h p gióp nông dân phát tri n kinh t ,ộ ể ế ộ ợ ể ế c i thi n và nâng cao đ i s ng trong t ng lai.ả ệ ờ ố ươ Làm c s cho vi c xem xét, phân tích, đánh giá và XD chi n l c phátơ ở ệ ế ượ tri n nông nghi p, nông thôn v các m t:ể ệ ề ặ Kinh t , văn hoá, xã h i và nhân văn, ế ộ V ph ng th c s d ng ngu n l c và hoàn thi n ch t l ng cu c s ng,ề ươ ứ ử ụ ồ ự ệ ấ ượ ộ ố 15 II. Doanh I. H ộ (1) Chi phí sinh s ngố (2) Mua TLSH và chi DVụ (3) Thù lao đ ng …ộ (4) Thu nh pậ c a gia đìnhủ Ti n l ng, ti nề ươ ề th ngưở L i ích KT(thu)ợ Ti n tề ệ (chi tiêu) Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế V đ ng thái c a phát tri n.ề ộ ủ ể + Ph i c i thi n t ng lai c a ng i nông dânả ả ệ ươ ủ ườ Chi m 1/4 dân s th gi i, s ng các n c đang phát tri n, n c nghèo ế ố ế ớ ố ở ướ ể ướ T ng l p nông dân: ít phát đ t, ch a đ ng nh ng ng i nghèo trên th gi i, ầ ớ ạ ứ ự ữ ườ ế ớ 10. PH NG PHÁP TI P C N KINH T H ƯƠ Ế Ậ Ế Ộ - Ph ng pháp ti p c n lich s ươ ế ậ ử - Ph ng pháp lu n Mác-xit ươ ậ - Ph ng pháp ti p c n Tân c đi n ươ ế ậ ổ ể - Ph ng pháp lu n Chayanov (1924/1925)ươ ậ - Ph ng pháp ti p c n h th ng ươ ế ậ ệ ố 16 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế CH NG IIƯƠ KINH T TRANG TR I Ế Ạ 1. NH NG V N Đ CHUNG V KINH T TRANG TR IỮ Ấ Ề Ề Ế Ạ 1.1. Trang tr i là gì? ạ Ngh quy t 03/2000 ngày 2/2/2000 c a Chính ph v kinh t trang tr iị ế ủ ủ ề ế ạ đã kh ng đ nh “ả ị kinh t trang tr i là hình th c t ch c s n xu t hàng hoáế ạ ứ ổ ứ ả ấ trong nông nghi p, nông thôn, ch y u d a vào h gia đình, nh m mệ ủ ế ự ộ ằ ở r ng quy mô và nâng cao hi u qu s n xu t trong lĩnh v c tr ng tr t,ộ ệ ả ả ấ ự ồ ọ chăn nuôi, nuôi tr ng thu s n, tr ng r ng, g n v i s n xu t ch bi n vàồ ỷ ả ồ ừ ắ ớ ả ấ ế ế tiêu th nông, lâm, thu s nụ ỷ ả .” Trang tr i cũng gi ng nh các đ n v s n xu t nông nghi p khác là sạ ố ư ơ ị ả ấ ệ ử d ng các tài nguyên c a nông nghi p đ s n xu t s n ph m cho xã h i.ụ ủ ệ ể ả ấ ả ẩ ộ Nh ng trang tr i có nh ng đi m gi ng và khác nhau v i các c s s n xu tư ạ ữ ể ố ớ ơ ở ả ấ nông nghi p khác quy mô và m c tiêu s n xu t.ệ ở ụ ả ấ 1.2. Kinh t trang tr i gi ng và khác kinh t h nông dân đi mế ạ ố ế ộ ở ể nào? Kinh t trang tr i xu t phát kinh t h gia đình nói chung, h nông dânế ạ ấ ế ộ ộ ch là m t trong các h làm trang tr i.ỉ ộ ộ ạ Ch h và ch trang tr i đ u là các cá nhân ch u trách nhi m đ i v iủ ộ ủ ạ ề ị ệ ố ớ k t qu s n xu t c a mình, s khác nhau ch y u là trang tr i s n xu t s nế ả ả ấ ủ ự ủ ế ạ ả ấ ả ph m hàng hoá cho xã h i còn nông h s n xu t s n ph m ph c v cho tiêuẩ ộ ộ ả ấ ả ẩ ụ ụ dùng c a h là ch y u.ủ ộ ủ ế Quy mô s n xu t c a trang tr i l n h n quy mô s n xu t c a h nôngả ấ ủ ạ ớ ơ ả ấ ủ ộ dân. Kinh t trang tr i đ c thuê lao đ ng không h n ch v s l ng.ế ạ ượ ộ ạ ế ề ố ượ Nh v y, v c b n trang tr i v n là kinh t h , nh ng là h s n xu tư ậ ề ơ ả ạ ẫ ế ộ ư ộ ả ấ hàng hóa, do v y các ph n c a bài gi ng này liên quan đ n c h nông dânậ ở ầ ủ ả ế ả ộ và trang tr i đ u g i chung h nông dân và trang tr i là H ạ ề ọ ộ ạ ộ 1.3. Kinh t trang tr i gi ng và khác kinh t doanh nghi p nôngế ạ ố ế ệ nghi p nh ng v n đ gì?ệ ở ữ ấ ề So v i các doanh nghi p, ph n l n các trang tr i hi n nay s n xu t chớ ệ ầ ớ ạ ệ ả ấ ủ y u d a vào lao đ ng c a gia đình, còn doanh nghi p lao đ ng thuê; Kinhế ự ộ ủ ệ ộ doanh ch a đăng ký còn doanh nghi p mu n kinh doanh ph i đăng ký vàư ệ ố ả 17 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế đ c c p có th m quy n cho phép, tuy nhiên trang tr i gi ng doanh nghi p làượ ấ ẩ ề ạ ố ệ s n xu t hàng hoá, l y m c tiêu l i nhu n là ch y u.ả ấ ấ ụ ợ ậ ủ ế Nh v y kinh t trang tr i v a là kinh t h nông dân v a là kinh tư ậ ế ạ ừ ế ộ ừ ế c a doanh nghi p, vì v y trang tr i không t ch c s n xu t nh h nông dânủ ệ ậ ạ ổ ứ ả ấ ư ộ nh ng không hoàn toàn t ch c s n xu t nh doanh nghi p, t ch c s n xu tư ổ ứ ả ấ ư ệ ổ ứ ả ấ c a trang tr i có nh ng c s khách quan và n i dung mang tính đ c thù c aủ ạ ữ ơ ở ộ ặ ủ trang tr i. ạ Trong t ng lai trang tr i có th tr thành các doanh nghi p, công tyươ ạ ể ở ệ trách nhi m h u h n, nh trang tr i c a ông Đ Công Th p Yên Bái ….ệ ữ ạ ư ạ ủ ỗ ậ ở 2. KINH T TRANG TR I M T S N CẾ Ạ Ở Ộ Ố ƯỚ 2.1. Khái quát tình hình phát tri n kinh t trang tr i trên th gi i ể ế ạ ế ớ 2.1.1. châu ÂuỞ - Cu i TK 18ố CNTB phát tri n, dân s tăng nhanh h n, nhu c u nông s n và nhu c uể ố ơ ầ ả ầ công ngh ph m tăng, thúc đ y công nghi p phát tri n -> cách m ng côngệ ẩ ẩ ệ ể ạ nghi p l n th nh t ệ ầ ứ ấ K thu t nông nghi p th p, không cho phép tăng nhanh s n l ng nôngỹ ậ ệ ấ ả ượ nghi p, cho nên giá nông s n tăng lên.ệ ả + Ch đ t h u ru ng đ t, ng i nghèo nông thôn tăng lên, giá thuê laoế ộ ư ữ ộ ấ ườ ở đ ng r .ộ ẻ + Trong đi u ki n đó thì s n xu t nông nghi p là ngành có lãi, các nông tr iề ệ ả ấ ệ ạ l n có l i th h n nông tr i nh ớ ợ ế ơ ạ ỏ + Qui mô nông tr i có xu th tăng lên.ạ ế - Cu i th k 19ố ế ỷ Ngành đ ng s t và tàu thu phát tri n , giá v n t i đ ng bi n gi mườ ắ ỷ ể ậ ả ườ ể ả m nh, lu ng dân châu Âu di c sang châu M và châu Úc đ m r ng đ tạ ồ ư ỹ ể ở ộ ấ nông nghi p.ệ Công nghi p phát tri n nên cung c p máy móc, phân hoá h c cho nôngệ ể ấ ọ nghi p, làm cho s n l ng nông nghi p tăng m nh, kéo theo giá nông s nệ ả ượ ệ ạ ả gi m, ả +các trang tr i l n l i m t l i th và thúc đ y nông tr i nh gia đình phátạ ớ ạ ấ ợ ế ẩ ạ ỏ tri n.ể 18 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế Công nghi p phát tri n thu hút lao đ ng nông nghi p, kéo theo giá c a laoệ ể ộ ệ ủ đ ng nông nghi p tăng lên làm nông tr i l n m t u th và thúc đ y nông tr iộ ệ ạ ớ ấ ư ế ẩ ạ gia đình phát tri n trong đi u ki n m i này.ể ề ệ ớ Tóm l i: ạ Cu i th k 19, nông tr i l n l i m t u th , ố ế ỷ ạ ớ ạ ấ ư ế trang tr i gia đình b t đ uạ ắ ầ phát tri n m nh, sể ạ trang tr i nh có xu h ng tăngố ạ ỏ ướ Đ u th k 20ầ ế ỷ Dân s nông thôn, lao đ ng nông nghi p b t đ u gi m, nông tr i gi mố ộ ệ ắ ầ ả ạ ả theo, nông tr i nh gi m nhanh, nông tr i l n gi m, nông trai trung bình (20-ạ ỏ ả ạ ớ ả 50ha) tăng lên, ít thuê lao đ ng và chuy n sang nông tr i gia đình, 75-80%ộ ể ạ nông tr i không thuê lao đ ng, là th i kỳ th nh v ng c a nông tr i gia đình.ạ ộ ờ ị ượ ủ ạ (lúc lao đ ng nông nghi p gi m, t c công nghi p và d ch v phát tri n m nhộ ệ ả ứ ệ ị ụ ể ạ và thu hút lao đ ng). ộ Sau chi n tranh th gi i th 2, s nông tr i các n c đã phát tri nế ế ớ ứ ố ạ ở ướ ể gi m đi, qui mô nông tr i tăng, lao đ ng nông nghi p gi m, Nông tr i l n cóả ạ ộ ệ ả ạ ớ xu h ng chuy n thành nông tr i gia đình (it thuê lao đ ng). Qui mô có hi uướ ể ạ ộ ệ qu (Anh) 44-60 ha, lao đ ng t 3-4 lao đ ng.ả ộ ừ ộ 2.1.2. các n c đang phát tri n, trong th i kỳ công nghi p hoáỞ ướ ể ờ ệ Các xu h ng phát tri n:ướ ể Nhóm 1: Các n c có s nông tr i b t đ u gi m khi dân s b t đ u gi mướ ố ạ ắ ầ ả ố ắ ầ ả (Đài loan, Hàn qu c).ố Nhóm 2: Các n c có lao đ ng nông: nghi p ti p t c tăng, s nông tr iướ ộ ệ ế ụ ố ạ ti p t c tăng, nh ng qui mô nông tr i gi m: Inđônexia, Philippin, Băngladesch,ế ụ ư ạ ả n Đ Ấ ộ Nhóm 3: Qui mô ít thay đ i: Thái Lan, Pakistan ổ Tóm l i, xu th chung là tăng s nông tr i nh và trung bình ạ ế ố ạ ỏ 2.1.3.Kinh t trang tr i m t s n c ế ạ ở ộ ố ướ + Nông tr i gia đình Pháp ạ ở Phát tri n khá s m, ngay sau cách m ng năm 1789 ru ng đ t đ cể ớ ạ ộ ấ ượ chuy n cho nông dân. Đ c đi m n i b t, đ i đa s nông tr i có ru ng đ tể ặ ể ổ ậ ạ ố ạ ộ ấ riêng, máy móc riêng (1990: 70%), 30% là nông tr i thu n nông, thu nh pạ ầ ậ ngoài nông nghi p 42% (1980). ệ L c l ng lao đ ng: 2 v ch ng và 1-2 conự ượ ộ ợ ồ 19 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế T canh tác, máy móc riêng ho c c a t h p tác dùng chung máy ự ặ ủ ổ ợ Qui mô bình quân 24ha + Nông tr i gia đình Mạ ở ỹ Phát tri n ch m h n các n c châu Âu kho ng 30-40 năm, có b c phátể ậ ơ ướ ả ướ tri n r t nhanh. Qui mô bình quân hi n nay 180ha canh tác, 85% trang tr i cóể ấ ệ ạ đ t riêng. G n đây xu t hi n trang tr i HTX- là trang tr i liên k t m t s giaấ ầ ấ ệ ạ ạ ế ộ ố đình v i nhau. S này chi m kho ng 10-12% di n tích đ t canh tác.ớ ố ế ả ệ ấ Qui mô nông trai: Trong 20 năm (1944-1964) nông tr i l n và nh tăng, sạ ớ ỏ ố nông tr i qui mô trung bình gi m. Ng i ta tiên đoán nông tr i gia đình qui môạ ả ườ ạ nh s d n m t đi, nh ng th c t đã tăng lên ỏ ẽ ầ ấ ư ự ế S bi n đ ng v s l ng trang tr i M di n ra nh sauự ế ộ ề ố ượ ạ ở ỹ ễ ư Năm S l ng trang tr iố ượ ạ Đ c đi mặ ể 1900 5737 Tăng 1910 6404 1920 6545 1930 6546 1935 6814 1940 6350 B t đ u gi m ắ ầ ả 1950 5648 Gi m nhanh: Nông nghi p c a M đ cả ệ ủ ỹ ượ hi n đ i hoá nhanh ệ ạ1960 2649 1970 2630 1980 2300 Gi m ch m h n ả ậ ơ 1985 2220 1990 2140 + Nông tr i gia đình m t s n c khácạ ở ộ ố ướ Tây Âu di n ra khác v i M , quá trình t p trung hoá x y ra không m nhễ ớ ỹ ậ ả ạ nh M . ư ở ỹ Tây Đ cứ : vào kho ng nh ng năm ả ữ 1960 s nông tr i nh (<10ha) gi m,ố ạ ỏ ả Lo i qui mô trung bình (10-20 và 20-50 ha) tăng (qui mô nh h n so v i M ). ạ ỏ ơ ớ ỹ 20 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế Ch y u s d ng lao đ ng gia đình, ít thuê lao đ ng . Nh thành qu CMủ ế ử ụ ộ ộ ờ ả KHKT, nông nghi p đ c c gi i hoá, 1 nông tr i gia đình có th canh tác 10-ệ ượ ơ ớ ạ ể 100ha mà không ph i thuê lao đ ng). Ví d :ả ộ ụ Năm Tên n c ướ QM đ tấ (ha) QM lao đ ng c a trang tr i ộ ủ ạ L u ý ư S laoố đ ng ộ Phân b lao đ ng ổ ộ 1987 Hà lan 15,7 2,2 1,1 LĐ chính 0,5 LĐ vợ 0,2 LĐ (con) 0,4 LĐ thuê so v i các n c khác nôngớ ướ tr i Hà Lan c n nhi u LĐạ ầ ề h n vì tr ng rau, qu ơ ồ ả 1985 ý 5,6 0,87 - Nhi u nông tr iề ạ không có LĐ th ng xuyênườ - Ch nhân s ng ủ ố ở thành ph và thuêố tr i ch ạ ủ 1989 Pháp 29 2,06 - 1 ch tr iủ ạ - 0,9 LĐ gia đình 0,16 LĐ thuê Sau CT TG 2 Anh 36 qui mô nông tr i nh v nạ ỏ ẫ chi m 30% ế Tóm l iạ : t p trung hoá không cao, qui mô nông tr i không l n l m và ít thuêậ ạ ớ ắ lao đ ng. Ngày càng tăng c ng ng d ng TBKT vào qu n lý: tin h c; Mộ ườ ứ ụ ả ọ ỹ 20%, Đ c 50%, Hà Lan…ứ * các n c Đông ÁỞ ướ Đ c đi m chung: qui mô tăng ch m, Ch y u là trang tr i nh , ch > 1 ha. Xuặ ể ậ ủ ế ạ ỏ ỉ h ng: tìm thu nh p bên ngoài nông nghi p. M t s ví d đi n hình m t sướ ậ ệ ộ ố ụ ể ộ ố n c sau đây:ướ Nh t B n:ậ ả - 1990, Trong 3 lao đ ng c a trang tr i ộ ủ ạ - 1,3 LĐ làm ru ng ộ - 0,1 LĐ làm thêm công vi c khác ệ 21 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - 1,2 LĐ làm thêm công vi c khác + có làm ru ng ệ ộ - 0,4 LĐ ch làm vi c khác ỉ ệ Đài Loan - Năm 1988 - 5,1 LĐ ch có 1,5 LĐ nông nghi p ỉ ệ - Nông tr i thu n nông ch còn chi m 10%ạ ầ ỉ ế - Thu nh p t phi nông nghi p: 62% thu nh p c a h ậ ừ ệ ậ ủ ộ Hàn Qu cố - 1985: 3,3 lao đ ng ộ - ------>1,3 LĐ làm vi c đ n 3 tháng/năm ệ ế - ------>0,16 LĐ làm ngh nông là chính ề - ------>0,23 LĐ làm thuê ngh khác là chính ề - ------>1,41 làm ngh khác ề - ------> thu nh p t phi nông nghi p 35%ậ ừ ệ các n c Đông Nam ÁỞ ướ - (Tr Malaixia) LĐ nông nghi p ti p t c tăng ừ ệ ế ụ - Ph n l n các n c có qui mô nông tr i nh ầ ớ ướ ạ ỏ - Vì v y mu n đ l ng th c c n thâm canh tăng v .ậ ố ủ ươ ự ầ ụ - Thâm canh cũng ch có gi i h n, mu n tăng thu nh p, t o vi c làm ph iỉ ớ ạ ố ậ ạ ệ ả phát tri n thêm ngành ngh ------> nông tr i kiêm ngành ngh có xu h ngể ề ạ ề ướ tăng Thái LanỞ - Nông tr i gia đình đóng vai trò ch ch t trong vi c t o ra nông s n ph m choạ ủ ố ệ ạ ả ẩ tiêu dùng trong n c và XKướ - Hi n có 4,5 tri u nông tr i gia đình ệ ệ ạ - Qui mô 5,6 ha canh tác - Nông trai qui mô 5-10 ha chi m 28%,ế - >10ha chi m 14%.ế - 460.000 máy kéo nh , ỏ 22 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - c gi i hoá 60% khâu làm đ t , c gi i hoá khâu ch bi n cũng phát tri nơ ớ ấ ơ ớ ế ế ể m nh.ạ Nh n xét chung v tình hình phát tri n kinh t TT gia đình trên th gi iậ ề ể ế ế ớ - Qui mô nông tr i gia đình c a đa s các n c trên th gi i không l n, nh ngạ ủ ố ướ ế ớ ớ ư đã t o ra kh i l ng nông s n hàng hoá l n và t p trung. Trong n n s n xu tạ ố ượ ả ớ ậ ề ả ấ hàng hoá, nó là l c l ng s n xu t hàng hoá ch y u trong nông nghi p ự ượ ả ấ ủ ế ệ - các n c đang phát tri n, nông h s n xu t t túc, t c p còn chi m t lỞ ướ ể ộ ả ấ ự ự ấ ế ỉ ệ l n, nh ng cũng đã có m t b ph n đã chuy n sang s n xu t hàng hoá.ớ ư ộ ộ ậ ể ả ấ - C c u kinh doanh c a các h r t phong phú và đa d ng, g m c nông, lâm,ơ ấ ủ ộ ấ ạ ồ ả ng , ch bi n, phi nông nghi p ư ế ế ệ - Ph n l n các nông tr i s d ng lao đ ng gia đình là chính, thuê lao đ ng r t ít,ầ ớ ạ ử ụ ộ ộ ấ ch thuê vào th i v .ỉ ờ ụ các n c công nghi p m iỞ ướ ệ ớ : + Khi lao đ ng nông nghi p b t đ u gi m thì qui mô nông tr i tăng d n lên ộ ệ ắ ầ ả ạ ầ + Nông dân ngày càng tăng thu nh p t ho t đ ng phi nông nghi p ậ ừ ạ ộ ệ + Phát tri n đi làm thuê: N u có c h i làm ngoài v i m c l ng cao h n thìể ế ơ ộ ớ ứ ươ ơ h phát tri n c gi i hoá nh , ho c thuê ng i canh tác đ có th i gian làmọ ể ơ ớ ỏ ặ ườ ể ờ ngoài 3. QUÁ TRÌNH PHÁT TRI N TRANG TR I N C TAỂ Ạ Ở ƯỚ 3.1. B i c nh ra đ i KTTT c a n c ta.ố ả ờ ủ ướ Trên ph m vi c n c, ngay t nh ng năm đ u th p niên 80 đ n nay,ạ ả ướ ừ ữ ầ ậ ế Đ ng và Nhà n c đã và đang th c hi n nh ng ch tr ng và bi n pháp nh tả ướ ự ệ ữ ủ ươ ệ ấ quán theo h ng t o đi u ki n thu n l i cho kinh t trang tr i (KTTT) ra đ iướ ạ ề ệ ậ ợ ế ạ ờ và phát tri n. K t năm 1986, qua các kỳ Đ i h i VI, VII, VIII, Đ ng đã côngể ể ừ ạ ộ ả nh n s t n t i c c u kinh t nhi u thành ph n, kh ng đ nh chính sáchậ ự ồ ạ ơ ấ ế ề ầ ả ị khuy n khích phát tri n kinh t nhi u thành ph n trong đó có kinh t các th ,ế ể ế ề ầ ế ể ti u ch và t b n t nhân. Đi u đó đã t o b i c nh ra đ i phát tri n c aể ủ ư ả ư ề ạ ố ả ờ ể ủ KTTT, th hi n các m t ch y u sau đây.ể ệ ở ặ ủ ế 3.1.1. B ng các ch tr ng và bi n pháp thích h p thay đ i v sằ ủ ươ ệ ợ ổ ề ở h u và s d ng các y u t đ u vào c a s n xu t nông, lâm, ng nghi p,ữ ử ụ ế ố ầ ủ ả ấ ư ệ th a nh n và khuy n kích phát tri n kinh t cá th và t nhân ho t đ ngừ ậ ế ể ế ể ư ạ ộ trong nông nghi p, nông thôn n c ta.ệ ướ 23 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - Tr c h t là s thay đ i v s d ng và các m i quan h kinh t liênướ ế ự ổ ề ử ụ ố ệ ế quan đ n vi c ế ệ s d ng đ tử ụ ấ . (CT 100/CT-TW c a ban bí th Trung ng ngàyủ ư ươ 13/1/1981). - B c ti p th a nh n ướ ế ừ ậ h nông dân là đ n v kinh t t chộ ơ ị ế ự ủ nôngở thôn đ ng th i có chính sách khuy n khích phát tri n kinh t gia đình, kinh tồ ờ ế ể ế ế cá th , kimh t t nhân trong nông, lâm, ng (NLN) nghi p theo tinh th nể ế ư ư ệ ầ Ngh quy t 10 c a B chính tr ngày 4/4/1988 và ngh quy t 6 c a Ban Ch pị ế ủ ộ ị ị ế ủ ấ hành trung ng (khóa VI) tháng 3/1989, các đ ng l i này đ c c th hóaươ ườ ố ượ ụ ể b ng Ngh đ nh 170/HĐBT ngày 14/11/1988. Các n i dung ch y u c a cácằ ị ị ộ ủ ế ủ văn ki n trên liên quan đ n ti n đ cho s phát tri n KTTT bao g m: ệ ế ế ề ự ể ồ - Nhà n c ướ công nh n s t n t i lâu dài,ậ ự ồ ạ tác d ng tích c c c a các hụ ự ủ ộ kinh t cá th , t nhân, th a nh n t cách pháp nhân và b o đ m bình đ ngế ể ư ừ ậ ư ả ả ẳ v quy n làm ăn c a h trong ngành NLN nghi p trong quá trình xây d ngề ề ủ ọ ệ ự ch nghĩa xã h i n c ta.ủ ộ ở ướ - Nhà n c t o đi u ki n và môi tr ng thu n l iướ ạ ề ệ ườ ậ ợ cho kinh t cá th ,ế ể t nhân phát tri n NLN nghi p, kinh doanh d ch v trong nông thôn.ư ể ệ ị ụ - Nhà n c ướ b o h các quy n v tài s n và thu nh pả ộ ề ề ả ậ h p pháp c a cáợ ủ th và t nhân.ể ư - Nhà n c ướ cho thuê ho c giao quy n s d ng đ t lâu dàiặ ề ử ụ ấ đ t ch cể ổ ứ s n xu t kinh doanh; Các h đ c thuê lao đ ng, đ c quy n t do tiêu thả ấ ộ ượ ộ ượ ề ự ụ s n ph mả ẩ 3.1.2. Thay đ i cách phân ph i s n ph m đ u ra phù h p v i thayổ ố ả ẩ ầ ợ ớ đ i v s h u và s d ng các y u t đ u vào trong s n xu t NLN nghi p.ổ ề ở ữ ử ụ ế ố ầ ả ấ ệ - Trong CT 100/CT-TW h có toàn quy n s d ng ph n v t khoán -ộ ề ử ụ ầ ượ Quy n t ch c a h nông dân v i s n ph m đ u ra đ c xác l p.ề ử ủ ủ ộ ớ ả ẩ ầ ượ ậ - H nông dân có quy n ch đ ng trong tìm ki m các ngu n l c phù h pộ ề ủ ộ ế ồ ự ợ v i yêu c u c a n n KT th tr ng.ớ ầ ủ ề ị ườ Tháng 3/1989 Nhà n c thi hành chính sách m t giá, ch đ bao c p vướ ộ ế ộ ấ ề giá không còn, giá c đ u vào và đ u ra hình thành theo c ch th tr ng…ả ầ ầ ơ ế ị ườ B t các h nông dân ph i h c cách tính l lãi, tìm h ng làm ăn có hi u quắ ộ ả ọ ỗ ướ ệ ả nh t... Nhi u ch h v n lên làm giàu b ng KTTT.ấ ề ủ ộ ươ ằ 3.1.3. Chuy n h ng ph c v c a các chính sách kinh t trongể ướ ụ ụ ủ ế ngành NLN nghi p. ệ Các chính sách sau Ngh quy t 10 chuy n h ng ph c v ch y u làị ế ể ướ ụ ụ ủ ế kinh t cá th và kinh t h nông dân: ngày 2/3/1993 có Ngh đ nh 14/CP vế ể ế ộ ị ị ề 24 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế vay v n c a h nông dân; Các d án s d ng đ t tr ng, đ i núi tr c, r ng, bãiố ủ ộ ự ử ụ ấ ố ồ ọ ừ b i ven bi n, m t n c theo Ngh đ nh 327/CPồ ể ặ ướ ị ị 3.2. Đánh giá chung và nh ng v n đ d t ra trong phát tri n KTTT ữ ấ ề ặ ể ở n c ta.ướ 3.2.1. Nh n xét và đánh giá.ậ Qua nghiên c u và kh o sát phát tri n KTTT c a c n c chúng tôi cóứ ả ể ủ ả ướ m t s k t lu n sau:ộ ố ế ậ - Trong nh ng năm g n đây KTTT đã phát tri n m nh nhi u đ a ph ngữ ầ ể ạ ở ề ị ươ trong c n c nh t là trung du, mi n núi và ven bi n.ả ướ ấ ở ề ể - KTTT là nhân t m i trong nông nghi p và nông thôn (S n xu t hàng hóa,ố ớ ệ ả ấ chuy n d ch c c u kinh t ), là con đ ng t t y u đ chuy n nông nghi p tể ị ơ ấ ế ườ ấ ế ề ề ệ ự cung, t c p sang s n xu t hàng hóa l n.ự ấ ả ấ ớ - Các ch trang tr i v i c c u xu t thân r t đa d ng, trong đó ch trang tr i cóủ ạ ớ ơ ấ ấ ấ ạ ủ ạ ngu n g c t nông dân làm ăn gi i là ch y u.ồ ố ừ ỏ ủ ế - Các ch trang tr i th ng kh i s làm TT t v n t có là ch y u, l y ng nủ ạ ườ ở ự ừ ố ự ủ ế ấ ắ nuôi dài. - M t s TT ch n h ng kinh doanh chính phù h p v i quy ho ch c a đ iộ ố ọ ướ ợ ớ ạ ủ ạ ph ng, t o nên vùng chuyên canh.ươ ạ - Phát tri n KTTT góp ph n s d ng qu đ t t t h n.ể ầ ử ụ ỹ ấ ố ơ - Các TT t o ra vi c làm cho m t b phân đáng k nông dân trong nông thôn.ạ ệ ộ ộ ể 3.2.2. Nh ng v n đ đ t ra c n nghiên c u và gi i quy t.ữ ấ ề ặ ầ ứ ả ế - V nh n th c và tiêu chí đ nh n d ng KTTT.ề ậ ứ ể ậ ạ - Nhà n c còn thi u chính sách c th khuy n khích phát tri n KTTTướ ế ụ ể ế ể - Qu đ t c a TT r t đa d ng, có ph n đ t còn ch a đ c giao… làm cho chỹ ấ ủ ấ ạ ầ ấ ư ượ ủ TT ch a yên tâm đ u t .ư ầ ư - S n ph m c a TT có quy mô t ng đ i l n nh ng ch bi n và th tr ng tiêuả ẩ ủ ươ ố ớ ư ế ế ị ườ th còn mang tính c c b .ụ ụ ộ - Trình đ c a các ch trang tr i v chuyên môn, nghi p v còn th p.ộ ủ ủ ạ ề ệ ụ ấ - V n phát tri n TT còn h n ch do d a vào v n t có.ố ể ạ ế ự ố ự - H th ng c s h t ng nông thôn còn y u nh t là là các vùng làm KTTT.ệ ố ơ ở ạ ầ ở ế ấ ở - S h p tác gi a các TT trong s n xu t - KD và tiêu th s n ph m b h n ch .ự ợ ữ ả ấ ụ ả ẩ ị ạ ế 25 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế 3.3. Quan đi m và gi i pháp pát tri n KTTT n c ta.ể ả ể ở ướ Đ phát huy u đi m và kh c ph c nh ng h n ch và mâu thu n đang đ tể ư ể ắ ụ ữ ạ ế ẫ ặ ra c a KTTT c n có các quan đi m và nh ng gi i pháp phù h p nh m phátủ ầ ể ữ ả ợ ằ tri n KTTT có hi u qu .ể ệ ả 3.1.1.Nh ng quan đi m c b n v phát tri n KTTT.ữ ể ơ ả ề ể KTTT là m t trong nh ng hình th c ộ ữ ứ t ch c s n xu t kinh doanh hàngổ ứ ả ấ hóa trong nông nghi p và nông thôn.ệ Phát huy s c m nh t ng h p c a các thành ph n kinh t , th c ứ ạ ổ ợ ủ ầ ế ự hi n đaệ d ng hóa các lo i hình TTạ ạ , nh ng n c ta trong nh ng năm t i đ c bi tư ở ướ ữ ớ ặ ệ chú tr ng s phát tri n TT gia đình.ọ ự ể Phát tri n ể đa d ng các lo i hình kinh doanh c a trang tr iạ ạ ủ ạ theo h ngướ t p trung hóa, chuyên môn hóa, phát huy l i th so sánh m i vùng đ t n c.ậ ợ ế ở ỗ ấ ướ Trong nh ng năm tr c m t t p trung vào phát tri n vùng trung du, mi nữ ướ ắ ậ ể ở ề núi và nh ng vùng có qu đ t nông lâm nghi p bình quân trên m t nhân kh uữ ỹ ấ ệ ộ ẩ cao. Đ y m nh ẩ ạ kinh t h p tácế ợ gi a các trang tr i, trang tr i và các t ch c s nữ ạ ạ ổ ứ ả xu t khác trong nông nghi p, nông thôn.ấ ệ Phát tri n KTTT ph i có s ể ả ự qu n lý c a Nhà n cả ủ ướ . 3.1.2.M t s gi i pháp ch y u phát tri n KTTT.ộ ố ả ủ ế ể * V đ t đai: ề ấ - Hoàn thi n quy ho ch đ t đai.ệ ạ ấ - T p trung đ t đai hình thành các trang tr i có quy mô h p lý.ậ ấ ạ ợ - Kh c ph c trình tr ng ruông đ t manh mún (d n đi n đ i th a, …).ắ ụ ạ ấ ồ ề ổ ử - Th a nh n v pháp lý đ t đai là m t hàng hóa đ c bi t đ có bi n pháp tíchừ ậ ề ấ ộ ặ ệ ể ệ t , qu n lý và s d ng có hi u qu .ụ ả ử ụ ệ ả * V v n s n xu t.ề ố ả ấ - Có s h tr v n c a ngân sách cho vi c xây d ng các c s h t ng nhự ỗ ợ ố ủ ệ ự ơ ở ạ ầ ư th y l i, giao thông, đi n….ủ ợ ệ - Cho trang tr i vay v n s n xu t kinh doanh.ạ ố ả ấ Phát tri n ngu n nhân l cể ồ ự Th tr ngị ườ Khoa h c công nghọ ệ 26 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế Thu c a trang tr iế ủ ạ Xây d ng c s h t ng nông thôn đ phát tri n trang tr i.ự ơ ở ạ ầ ể ể ạ Phát tri n công ngh ch bi n nông s n.ể ệ ế ế ả Tăng c ng qu n lý Nhà n c đ i v i KTTTườ ả ướ ố ớ 3.4. Tiêu chí nh n bi t trang tr i.ậ ế ạ Theo TT Liên B Nông nghi p & PTNT và T ng c c Th ng kê:ộ ệ ổ ụ ố - Giá tr s n ph m hàng hoá và d ch v bình quân 40 tri u đ ng/năm (Các t nhị ả ẩ ị ụ ệ ồ ỉ phía B c và duyên h i mi n Trung); 50 tri u đ ng/năm v i các t nh phía Namắ ả ề ệ ồ ớ ỉ và Tây Nguyên - Quy mô s n xu t ph i t ng đ i l n và v t tr i so v i kinh t nông hả ấ ả ươ ố ớ ượ ộ ớ ế ộ t ng ng v i t ng ngành s n xu t và vùng kinh t .ươ ứ ớ ừ ả ấ ế * Đ i v i trang tr i tr ng tr tố ớ ạ ồ ọ Quy mô di n tích t i thi u c a trang tr i tr ng tr t (ha)ệ ố ể ủ ạ ồ ọ Vùng Trang tr i tr ngạ ồ Cây hàng năm cây lâu năm Lâm nghi pệ Các t nh phía B c và duyên h i mi nỉ ắ ả ề Trung 2 3 10 Các t nh phía Namỉ và Tây Nguyên 3 5 10 * Đ i v i trang tr i chăn nuôiố ớ ạ Quy mô đ u gia súc t i thi u c a trang tr i chăn nuôi (con)ầ ố ể ủ ạ H ng s nướ ả xu tấ Lo i gia súc, gia c mạ ầ Đ i gia súcạ L nợ Dê Gia c mầ Sinh s n, s aả ữ 10 20 Th tị 50 100 200 2000 3.5. Ch trang tr i. ủ ạ S đông là các “lão nông tri đi n”, là nh ng ng i nông dân không camố ề ữ ườ ch i c nh s ng nghèo túng.ụ ả ố Là b đ i gi i ngũ, ph c viên v đ a ph ng,ộ ộ ả ụ ề ị ươ Nh ng nông, lâm tr ng viên am hi u v m t s đ c tính m t s cây con,ữ ườ ể ề ộ ố ặ ộ ố Là nh ng cán b h u trí có kinh nghi m và còn s c kho ,ữ ộ ư ệ ứ ẻ 27 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế M t s công ch c Nhà n c có đi u ki n.ộ ố ứ ướ ề ệ H gi ng nhauọ ố - Ch p nh n r i ro, có ý chí và quy t tâm làm gi u b ng con đ ngấ ậ ủ ế ầ ằ ườ s n xu t nông nghi p, ả ấ ệ - Có m t s v n ban đ u,ộ ố ố ầ - S n xu t ch y u b ng kinh nghi m.ả ấ ủ ế ằ ệ Ch trang tr i làm gì?ủ ạ Hi n nay ch trang tr i v a là ng i lao đ ng qu n lý, v a là ng i laoệ ủ ạ ừ ườ ộ ả ừ ườ đ ng s n xu t:ộ ả ấ - góc đ Ở ộ qu n lýả dó là vi c quy t đ nh m c tiêu s n xu t cái gì? qu n lýệ ế ị ụ ả ấ ả các y u t nh th nào?... có v trí quan tr ng đ i v i thành công hay th t b iế ố ư ế ị ọ ố ớ ấ ạ c a trang tr i ... Nó th hi n vai trò ng i ch trang tr i. Tr l i câu h i ủ ạ ể ệ ườ ủ ạ ả ờ ỏ s nả xu t cái gì?, s n xu t bao nhiêu? s n xu t cho ai?ấ ả ấ ả ấ - góc đ s n xu t kinh doanh ch trang tr i ph i có ki n th c s n xu tỞ ộ ả ấ ủ ạ ả ế ứ ả ấ kinh doanh, ph i hi u bi t k thu t c n thi t v cây con, đ t đai ... Tr l iả ể ế ỹ ậ ầ ế ề ấ ả ờ câu h i ỏ s n xu t nh th nào có hi u qu ?ả ấ ư ế ệ ả Đ làm t t c hai ch c năng qu n lý và s n xu t ch trang tr i ph iể ố ả ứ ả ả ấ ủ ạ ả n m đ c nh ng v n đ gì? ắ ượ ữ ấ ề - Nh ng m c tiêu đ t ch c s n xu t c a trang tr i ữ ụ ể ổ ứ ả ấ ủ ạ - T ch c các y u t s n xu t ổ ứ ế ố ả ấ M c tiêu kinh t - T i đa hoá l i nhu nụ ế ố ợ ậ Trang tr i là m t c s s n xu t- kinh doanh nên m c tiêu s n xu t -kinhạ ộ ơ ở ả ấ ụ ả ấ doanh c a trang tr i cũng gi ng các c s s n xu t khác là t i đa hoá l iủ ạ ố ơ ở ả ấ ố ợ nhu n, đây là m c tiêu c b n c a trang tr i. ậ ụ ơ ả ủ ạ Đ đ t m c tiêu này ng i ch trang tr i ph i th ng xuyên chăm lo đ nể ạ ụ ườ ủ ạ ả ườ ế trang tr i, s d ng các y u t s n xu t và t ch c s n xu t có hi u qu . M tạ ử ụ ế ố ả ấ ổ ứ ả ấ ệ ả ặ khác ch đ t đ c ch tiêu này thì trang tr i m i t n t i trong c ch thỉ ạ ượ ỉ ạ ớ ồ ạ ơ ế ị tr ng. ườ Chuy n n n nông nghi p t túc, t c p sang n n nông nghi p s nể ề ệ ự ự ấ ề ệ ả xu t hàng hoá, góp ph n xây d ng công nghi p hoá hi n và đ i hoá nôngấ ầ ự ệ ệ ạ nghi p nông thôn.ệ CNH & HĐH nông nghi p đó là n n nông nghi p hàng hoá ệ ề ệ 28 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế M c tiêu này th hi n đ c tr ng c a trang tr i, th hi n s khác c a trangụ ể ệ ặ ư ủ ạ ể ệ ự ủ tr i v i h nông dân. N u chúng ta có nhi u trang trang tr i, n n nông nghi pạ ớ ộ ế ề ạ ề ệ c a n c ta không là n n s n xu t t c p t túc.ủ ướ ề ả ấ ư ấ ự Trang tr i t o ra công ăn vi c làm, gi m b t lao đ ng d th a c a nôngạ ạ ệ ả ớ ộ ư ừ ủ nghi p.ệ Quy mô phát tri n c a trang tr i phát tri n d n đ n m i trang tr i là nh ngể ủ ạ ể ẫ ế ỗ ạ ữ đ n v kinh t m nh c a đ a ph ng.ơ ị ế ạ ủ ị ươ “ Kinh t trang tr i th c t nh ngu n v n nhàn r i trong dân, phát huyế ạ ứ ỉ ồ ố ỗ đ c trí tu c a m t l p ng i thông minh, có ý chí, có dũng khí v n đã bượ ệ ủ ộ ớ ườ ố ị ràng bu c b i kinh t h nay tho t đ c đ v n lên. Ph i nói đó là sộ ở ế ộ ạ ượ ể ươ ả ự phát tri n đ t phá, là nh ng đóng góp r t đáng quý! Hi u qu đ t đ cể ộ ữ ấ ệ ả ạ ượ không ch cho b n thân h mà còn làm đ u t u kéo nông dân đi vào conỉ ả ọ ầ ầ đ ng s n xu t hàng hoá l nườ ả ấ ớ ” Phó th t ng Nguy n Công T n.ủ ướ ễ ạ 3.6. Nh ng y u t nh h ng d n SX-KD c a trang tr iữ ế ố ả ườ ế ủ ạ 3.6.1. Quy lu t t nhiênậ ự Các quy lu t c a th i ti t, khí h u, quy lu t sinh tr ng và phát tri n c aậ ủ ờ ế ậ ậ ưở ể ủ cây tr ng, v t nuôi, quy lu t s n xu t trên đ t đ i... là nh ng quy lu t màồ ậ ậ ả ấ ấ ồ ữ ậ chúng ta ch có th l i d ng và làm phù h p v i các yêu c u c a các quy lu tỉ ể ợ ụ ợ ớ ầ ủ ậ đó, đi u này gi i thích t i sao chúng ta đi tham quan nhi u mô hình trang tr i,ề ả ạ ề ạ th y n i này hay n i khác tr ng cây tr ng nào đó mà không th áp d ng choấ ơ ơ ồ ồ ể ụ trang tr i c a mình. ạ ủ 3.6.2. Các quy lu t kinh tậ ế Các quy lu t kinh t có nhi u, nh ng trong n n kinh t hàng hoá, kinh t thậ ế ề ư ề ế ế ị tr ng thì nh ng quy lu t nào tác đ ng đ n ho t đ ng c a trang tr i? quaườ ữ ậ ộ ế ạ ộ ủ ạ nghiên c u yêu c u c a các quy lu t này chúng ta hi u t i sao ph i qu n lýứ ầ ủ ậ ể ạ ả ả ch t ch các y u t s n xu t, t i sao s n ph m và khó tiêu thu, t i sao b épặ ẽ ế ố ả ấ ạ ả ẩ ạ ị c p, ép giá.... ấ ** Nhi u ch trang tr i cho r ng ph i có s can thi p c a Nhà n c, đề ủ ạ ằ ả ự ệ ủ ướ ể trang tr i bán đ c s n ph m, b o đ m s n xu t c a trang tr i có lãi..... V yạ ượ ả ẩ ả ả ả ấ ủ ạ ậ Nhà n c can thi p nh th nào trong c ch th tr ng?ướ ệ ư ế ơ ế ị ườ Trong n n kinh t th tr ng, Nhà n c có vai trò nh t đ nh, đi u ti t n nề ế ị ườ ướ ấ ị ề ế ề kinh t vĩ mô thông qua các chính sách nh giá c , thu ... tuy nhiên không thế ư ả ế ể làm thay đ i yêu c u c a các quy lu t khách quan. ổ ầ ủ ậ Các quy lu t ho t đ ng là khách quan, các chính sách c a Nhà n c, cácậ ạ ộ ủ ướ văn b n ch th .... ch có tác d ng h ng d n.ả ỉ ị ỉ ụ ướ ẫ 29 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế V i các nông s n có tính chi n l c nh h ng đ n đ i b ph n nhân dân,ớ ả ế ượ ả ưở ế ạ ộ ậ Nhà n c dùng kh năng kinh t và ch c năng nhà n c đ chi ph i, khi đóướ ả ế ứ ướ ể ố có chính sách tr giá hay quy đ nh giá sàn cho các đ n v mua, còn v i nh ngợ ị ơ ị ớ ữ nông s n ph m khác do các quy lu t c a n n kinh t th tr ng chi ph i.ả ẩ ậ ủ ề ế ị ườ ố Các đ n v mua s n ph m đ s n xu t, ch bi n cũng b các quy lu t c aơ ị ả ẩ ể ả ấ ế ế ị ậ ủ n n kinh t th tr ng chi ph i, h cũng ph i làm sao kinh doanh có lãi vàề ế ị ườ ố ọ ả càng lãi càng nhi u càng t t. Nhà n c không th b t các đ n v này theo ýề ố ướ ể ắ ơ ị mu n ch quan c a Nhà N c.ố ủ ủ ướ Các trang tr i s n xu t và các doanh nghi p mua ph m c a trang tr i đ uạ ả ấ ệ ẩ ủ ạ ề ph i tuân theo các quy lu t c a n n kinh t th tr ng, vì v y, các trang tr iả ậ ủ ề ế ị ườ ậ ạ c n có s th ng nh t, có s h p tác trong kinh t m i kh c ph c đ c cácầ ự ố ấ ự ợ ế ớ ắ ụ ượ đi u ki n khách quan c a n n kinh t th tr ng khi không có l i cho cácề ệ ủ ề ế ị ườ ợ trang tr i. Các trang tr i không nên chuyên môn hoá s n xu t cao, nên phátạ ạ ả ấ tri n toàn đi n theo mô hình nông lâm k t h p, ch n quy mô s n xu t h pể ệ ế ợ ọ ả ấ ợ lý.... Th c hi n đ c các yêu c u c a các quy lu t khách quan trên, trang tr iự ệ ượ ầ ủ ậ ạ ph i th c hi n t t các n i dung c a t ch c s n su t - kinh doanh. ả ự ệ ố ộ ủ ổ ứ ả ấ 3.7. H p tác xã gi a các trang tr i, trang tr i và các t ch c KT khác ợ ữ ạ ạ ổ ứ Các trang tr i c a ta đ c hình thành và phát tri n d a và kinh t giaạ ủ ượ ể ự ế đình, d và tích lu nhi u năm ... V n và c s v t ch t ch a l n, l i b quyự ỹ ề ố ơ ở ậ ấ ư ớ ạ ị lu t c a n n kinh t th tr ng chi ph i vì v y các trang tr i ph i có quan hậ ủ ề ế ị ườ ố ậ ạ ả ệ h p tác v i nhau.ợ ớ H p tác trong các lĩnh v c nào?ợ ự - Khoa h c và công nghọ ệ - Xây d ng c s h t ngự ơ ở ạ ầ - Ch bi n nông s nế ế ả - Tiêu th s n ph m ụ ả ẩ * Nguyên t c h p tác: cùng có l i ắ ợ ợ KTTT có th hình thành ngay trong HTXNN hay KTTT phát tri n d nể ể ẫ đ n các trang tr i thành l p h p tác xã ?ế ạ ậ ợ C hai con đ ng đ u có th đ c, vì v y KTTT phát tri n không làm nhả ườ ề ể ượ ậ ể ả h ng đ n h p tác xã nông nghi p, tuy nhiên h p tác xã nông nghi p ph i tưở ế ợ ệ ợ ệ ả ự v n lên m i k p đ c s phát tri n c a trang tr i.ươ ớ ị ượ ự ể ủ ạ Hi n nay h p tác xã nông nghi p th c hi n ch c năng d ch v cho s nệ ợ ệ ự ệ ứ ị ụ ả xu t, nên trang tr i cũng là đ i t ng đ h p tác xã d ch v . ấ ạ ố ượ ể ợ ị ụ 30 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế “Kinh t h p tác (h p tác xã, t h p tác...) ph i làm sao theo k p KTTT, màế ợ ợ ổ ợ ả ị mu n v y ph i có ng i qu n lý g i đ hình thành kinh t h p tác gi i, khiố ậ ả ườ ả ỏ ể ế ợ ỏ đó m i g n kinh t h p tác v i KTTT, ch không đ KTTT đ i l p v i kinhớ ắ ế ợ ớ ứ ể ố ậ ớ t h p tác và nh v y KTTT m i có th phát tri n m nh” ế ợ ư ậ ớ ể ể ạ 31 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế CH NG IIƯƠ I LÝ THUY T V HÀNH VI S N XU TẾ Ề Ả Ấ VÀ TIÊU DÙNG C A H (NÔNG DÂN VÀ NÔNG TR I)Ủ Ộ Ạ 1. KINH T H VÀ KINH T TRANG TR I TRONG N N KINHẾ Ộ Ế Ạ Ề T TH TR NG (KTTT)Ế Ị ƯỜ 1.1. Kinh t th tr ng.ế ị ườ Kinh t th tr ng là hình th c c a n n kinh t xã h i trong các quan hế ị ườ ứ ủ ề ế ộ ệ kinh t c a cá nhân và doanh nghi p, các h bi u hi n qua mua bán hàng hóaế ủ ệ ộ ể ệ và d ch v trên th tr ng.ị ụ ị ườ Thái đ c a t ng thành viên kinh t là h ng vào vi c tìm ki m l i íchộ ủ ừ ế ướ ệ ế ợ c a mình theo s d n d t c a giá c trên th tr ng.ủ ự ẫ ắ ủ ả ị ườ Th tr ng là n i di n ra quá trình mua và bán s n ph m hay d ch v t iị ườ ơ ễ ả ẩ ị ụ ạ m t th i đi m nào đó, là n i th c hi n quá trình h mua hay bán s n ph m.ộ ờ ể ơ ự ệ ộ ả ẩ S khác nhau gi a KTTT và kinh t bao c p ?ự ữ ế ấ Trong n n KTTT có nh ng th tr ng nào?ề ữ ị ườ Các nguyên t c t ch c KTTT c a h th hi n :ắ ổ ứ ủ ộ ể ệ + T do phát tri n (theo pháp lu t) trên 5 ph ng di n: Kinh doanh; Sự ể ậ ươ ệ ở h u; Mua bán; H c hành; Hành ngh .ữ ọ ề + M i ch th kinh t theo đu i m c đích riêng c a mình. Ho t đ ng kinhỗ ủ ể ế ổ ụ ủ ạ ộ t có m c tiêu chính là l i nhu n cao thu nh p nhi u.ế ụ ợ ậ ậ ề + S n xu t theo nhu c u c a khách hàng (theo QL cung – C u)ả ấ ầ ủ ầ + C nh tranh đ t n t i và phát tri n trong các quan h kinh t : C nhạ ể ồ ạ ể ệ ế ạ tranh gi a nh ng ng i s n xu t; Các ng i mua, ng i bán, gi a các Hữ ữ ườ ả ấ ườ ườ ữ ộ trong quan h kinh t ….ệ ế 1.2. S c m nh c a KTTT đ i v i KTH và nông tr iứ ạ ủ ố ớ ạ Đ m b o cho năng su t, ch t l ng hi u qu cao.ả ả ấ ấ ượ ệ ả Phát huy tính năng đ ng c a ng i s n xu t, làm cho s n ph m luônộ ủ ườ ả ấ ả ẩ đ i m i, ch t l ng ngày càng t t h n.ổ ớ ấ ượ ố ơ D i dào v hàng hóa và d ch vồ ề ị ụ T đi u ch nh, t v n đ ng. Giá c trên th tr ng quy t đ nh hành viự ề ỉ ự ậ ộ ả ị ườ ế ị c a ng i s n xu t và c a doanh nghi pủ ườ ả ấ ủ ệ 32 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế 1.3. Khuy t t t c a n n KTTTế ậ ủ ề Ch chú ý đ n kh năng thanh toán, không chú ý đ n nhu c u c a xãỉ ế ả ế ầ ủ h i, môi tr ngộ ườ Phân hóa gi u nghèo, t n n xã h iầ ệ ạ ộ D d n đ n kh ng kho ng kinh t , nên c n có s h ng d n c a Nhàễ ẫ ế ủ ả ế ầ ự ườ ẫ ủ n c ướ 1.4. C ch th tr ng có s qu n lý c a Nhà n c.ơ ế ị ườ ự ả ủ ướ Nhà n c quan lý kinh t trong n n KTTT nh th nào?ướ ế ề ư ế Nhà n c giúp đ KTH nh th nào?ướ ỡ ộ ư ế 1.5. KTH và trang tr i ho t đ ng trong n n KTTT nh th nào?ạ ạ ộ ề ư ế Thu nh p c a h nhi u ngu n thu khác nhau, do s n xu t, kinhậ ủ ộ ở ề ồ ả ấ doanh, đi làm thuê, do tr c p c a xã h i … Trong đó, s n xu t kinh doanhợ ấ ủ ộ ả ấ v i nhi u H là ngu n thu ch y u. S n xu t kinh doanh c a h trong n nớ ề ộ ồ ủ ế ả ấ ủ ộ ề KTTT cũng ph i tuân theo các quy lu t c a n n KTTT.ả ậ ủ ề H s n xu t kinh doanh nh ng có nh ng h n ch nh t đ nh, tùy theoộ ả ấ ư ữ ạ ế ấ ị kh năng kinh t c a h mà t ch c s n xu t cho phù h p.ả ế ủ ộ ổ ứ ả ấ ợ KTH và kinh t doanh nghi p? S khác nhau?ộ ế ệ ự 2. LÝ THUY T V S L A CH N S N XU T VÀ TIÊU DÙNGẾ Ề Ự Ự Ọ Ả Ấ C A NÔNG H VÀ NÔNG TR I.Ủ Ộ Ạ 2.1. L a ch n và ra quy t đ nh s n xu t c a H và trang tr iự ọ ế ị ả ấ ủ ộ ạ Trong n n KTTT ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a h c n th c hi nề ạ ộ ả ấ ủ ộ ầ ự ệ các n i dung l n sau:ộ ớ - Ph i nghiên c u nhu c u c a th tr ng và m c tiêu c a h đ l a ch nả ứ ầ ủ ị ườ ụ ủ ộ ể ự ọ và quy t đ nh s n xu tế ị ả ấ - Căn c vào ngu n l c đ ra quy t đ nh v đ u t , s d ng lao đ ng,ứ ồ ự ể ế ị ề ầ ư ử ụ ộ v t t ….ậ ư - T ch c k t h p các y u t s n xu t đ t o ra hàng hóa và d ch vổ ứ ế ợ ế ố ả ấ ể ạ ị ụ - Trao đ i th s n ph m hàng hóa và d ch v đ thu v l ng ti n t t iổ ụ ả ẩ ị ụ ể ề ượ ề ệ ố đa Trong quá trình s n xu t kinh doanh c a h ph i l a ch n kinh t cho t iả ấ ủ ộ ả ự ọ ế ố u, s l a ch n này là c n thi t vì ngu n l c kinh t c a h có h n nh ngư ự ự ọ ầ ế ồ ự ế ủ ộ ạ ư mong mu n c a h s n xu t có hi u qu caoố ủ ộ ả ấ ệ ả 33 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế Ph ng pháp ti n hành l a ch n cho s n xu t kinh doanh ph i d a vàoươ ế ự ọ ả ấ ả ự năng l c s n xu t c a h .ự ả ấ ủ ộ Năng l c s n xu t kinh doanh c a h đ c bi u hi n đ ng năng l cự ả ấ ủ ộ ượ ể ệ ở ườ ự s n xu t (kh năng s n xu t)ả ấ ả ả ấ Ví d : Ta có 1tri u đ đ mua g o và áo? Trong đó 1tri u đ là năng l cụ ệ ể ạ ệ ự (kh năng). Nh v y có th x y ra các tình hu ng nh sau:ả ư ậ ể ẩ ố ư  Dùng toàn b s ti n đ mua g o (không có áo)?ộ ố ề ể ạ  Dùng toàn b s ti n đ mua áo (không có g o)?ộ ố ề ể ạ  V a mua g o v a mua áo? Mua bao nhiêu g o, bao nhiêu áo?:ừ ạ ừ ạ * Gi s mua g o và áo h t 400.000đ? 800.000đ? …đ n< 1.000.000đ?ả ử ạ ế ế trong khi đó còn th a ti n mà nhu c u c a H v n c n?ừ ề ầ ủ ộ ẫ ầ  Gi s mua g o và áo h t đúng s ti n có?ả ử ạ ế ố ề  Gi s mua g o và áo v t qua s ti n có?ả ử ạ ượ ố ề Đ ng năng l c cũng th hi n t i h n c a s n xu t, h không th tiêuườ ự ể ệ ớ ạ ủ ả ấ ộ ể dùng, hay s n xu t v t quá kh năng c a h . Nh ví d trên ta không thả ấ ượ ả ủ ộ ư ụ ể mua g o và áo v t quá 1tri u đ. N u mu n mua thêm (s n xu t thêm) ph iạ ượ ệ ế ố ả ấ ả có thêm ti n, ph i tăng thêm kh năng s n xu t b ng vi c vay m n, thuê… ề ả ả ả ấ ằ ệ ượ Trong kh năng s n xu t c a mình s d ng nh th nào có hi u qu ?ả ả ấ ủ ử ụ ư ế ệ ả Trong s n xu t kinh doanh v i kh năng có h n ta H ph i l a ch nh ngả ấ ớ ả ạ ộ ả ự ọ ữ v n đ gì?ấ ề - L a ch n s n xu t cái gì? (Gi a s n ph m v i s n ph m); ự ọ ả ấ ữ ả ẩ ớ ả ẩ - L a ch n v t t cho s n xu t? (Gi a đ u vào v i đ u vào)ự ọ ậ ư ả ấ ữ ầ ớ ầ 34 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế 2.1.1. L a ch n s n ph m s n xu t ự ọ ả ẩ ả ấ Kh năng s n xu t c a H có th s n xu t nhi u lo i s n ph m, tuyả ả ấ ủ ộ ể ả ấ ề ạ ả ẩ nhiên s n ph m l a ch n ngoài phù h p v i kh năng c a h , thì s n ph mả ẩ ự ọ ợ ớ ả ủ ộ ả ẩ đó ph i phù h p v i nhu c u c a xã h i (s n ph m xã h i c n). ả ợ ớ ầ ủ ộ ả ẩ ộ ầ Hi n nay các h H nh t là h nông dân m i s n xu t s n ph m ph c vệ ộ ộ ấ ộ ớ ả ấ ả ẩ ụ ụ cho nhu c u c a h (t cung t c p), n u có bán s n ph m thì đó là s n ph mầ ủ ộ ự ự ấ ế ả ẩ ả ẩ ch a đáp ng nhu c u c a xã h i ho c b t bu c ph i b n s n ph m c n cuatư ứ ầ ủ ộ ặ ắ ộ ả ả ả ẩ ầ h đ chi dùng vi c khác.ộ ể ệ Khi l a ch n s n xu t c n căn c vào quy lu t cung c u, h ph i n mự ọ ả ấ ầ ứ ậ ầ ộ ả ắ các thông tin th tr ng ị ườ 2.1.2.L a ch n và ra quy t đ nh tiêu dùng c a Hự ọ ế ị ủ ộ Tiêu dùng (nhu c u) c a h cũng không có gi i h n, ngày càng cao, tuyầ ủ ộ ớ ạ nhiên nhu c u tiêu dùng c a H b gi i h n b i kh năng kinh t (thu nh p)ầ ủ ộ ị ớ ạ ở ả ế ậ c a h , vì v y h cũng ph i l a ch n và quy t đ nh nhu c u tiêu dùng củ ộ ậ ộ ả ự ọ ế ị ầ ủ mình phù h p v i kh năng kinh t và phong t c, t p quán, xu th c a đ aợ ớ ả ế ụ ậ ế ủ ị ph ng.ươ Nh v y s l a ch n tiêu dùng c a H đ c quy t đ nh b i:ư ậ ự ự ọ ủ ộ ượ ế ị ở - Thu nh p c a hậ ủ ộ - Giá c c a hàng hóa mà h muaả ủ ộ - S thích tiêu dùng c a hở ủ ộ 35 Đ ng năng l c ườ ự Aó Gạ o Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - Phong t c, t p quán đ a ph ngụ ậ ở ị ươ 2.2. Nguyên tác l a ch n.ự ọ S n xu t c a h cũng nh c a doanh nghi p là giá thành s n xu t gi mả ấ ủ ộ ư ủ ệ ả ấ ả và có lãi, tuy nhiên h , do nhu c u t n t i, nhi u khi h ph i t đi u ch nhở ộ ầ ồ ạ ề ộ ả ự ề ỉ s n xu t và l y công làm lãi, đây là đi u khác v i doanh nghi p. Tuy nhiênả ấ ấ ề ớ ệ trong s n xu t v n đ hi u qu s n xu t là đ nh h ng quan tr ng đ h s nả ấ ấ ề ệ ả ả ấ ị ướ ọ ể ộ ả xu t. ấ Khái ni m hi u qu s n xu t?ệ ệ ả ả ấ Đ đ t hi u qu s n xu t thì trong s d ng các y u t hay tiêu th cácể ạ ệ ả ả ấ ử ụ ế ố ụ s n ph m ph i đ t hi u qu ả ẩ ả ạ ệ ả 2.2.1. Gi a các y u t s n xu t. ữ ế ố ả ấ Gi a các y u t s n xu t có m i quan h v i nhau, chúng có th thay thữ ế ố ả ấ ố ệ ớ ể ế l n nhau trong s n xu t ví d nh dùng máy móc thay cho lao đ ng th công,ẫ ả ấ ụ ư ộ ủ th c ăn gia súc này b ng th c ăn gia súc khác. . . nh ng ph i có nguyên t cứ ằ ứ ư ả ắ nh t đ nh ấ ị là gi m chi phí hay ít nh t là không làm tăng chi phí s n xu t. ả ấ ả ấ B oả đ m t l thay th b ng t giá.ả ỷ ệ ế ằ ỷ 2.2.2. Gi a các s n ph m ữ ả ẩ Gi a các s n ph m cũng có m i quan h v i nhau, s n xu t ra s n ph mữ ả ẩ ố ệ ớ ả ấ ả ẩ nào ph i l a ch n, v i kh năng c a h có nhi u cách l a ch n khác nhauả ự ọ ớ ả ủ ộ ề ự ọ nh s n xu t l ng th c hay cây công nghi p, trong l ng th c có th tr ngư ả ấ ươ ư ệ ươ ự ể ồ ngô hay tr ng khoai. . . nh ng cũng ph i b o đ m nguyên t c có hi u qu làồ ữ ả ả ả ắ ệ ả tăng doanh thu hay ít nh t không gi m doanh thu. B o đ m t l thay thấ ả ả ả ỷ ệ ế b ng t giá.ằ ỷ 3. NÔNG DÂN VÀ TRANG TR I V I T I ĐA HOÁ L I NHU NẠ Ớ Ố Ợ Ậ 3.1. M c tiêu c a h và trang tr iụ ủ ộ ạ An ninh l ng th c (đ ăn, đ m c) ươ ự ủ ủ ặ Thu nh p n đ nh ậ ổ ị Tho mãn s thích tiêu dùng ả ở Th c hi n t t nghĩa v đ i v i CĐ/XH ự ệ ố ụ ố ớ - H n i t o ra c a c i v t v t cho xã h i cũng là n i tiêu dùng.ộ ơ ạ ủ ả ậ ấ ộ ơ - H là n i tái s n xu t s c lao đ ng cho xã h i.ộ ơ ả ấ ứ ộ ộ - H n i giáo d c, hình thành nhân cách c a con ng i.ộ ơ ụ ủ ườ 36 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế 3.2. Công vi c ph i làm trong H :ệ ả ộ 3.2.1. T o ra ngu n thu nh p.ạ ồ ậ 3.3.2. S d ng ngu n thu nh p đ chi tiêu cho các nhu c u c a H m tử ụ ồ ậ ể ầ ủ ộ ộ cách h p lýợ 3.3.3. Làm các công vi c n i tr trong Hệ ộ ợ ộ. Vi c t o ra thu nh p và s d ng ngu n thu nh p h p lý và hi u qu đệ ạ ậ ử ụ ồ ậ ợ ệ ả ể b o đ m cho cu c s ng ngày càng t t đ p là kinh t h . Do đó ho t đ ngả ả ộ ố ố ẹ ế ộ ạ ộ kinh t là ho t đ ng chính c a H .ế ạ ộ ủ ộ 3.3. Nh ng v n đ H quan tâm ữ ấ ề ộ Thu nh p ậ M c s ng ứ ố Tho mãn các nhu c u khác c a gia đình ả ầ ủ Hi u qu kinh t ệ ả ế 3.4. Hi u qu k thu t, HQPB, HQKTệ ả ỹ ậ • Hi u qu k thu t: đệ ả ỹ ậ c đo b ng lượ ằ ng đ u ra trên đ n v đ u vàoợ ầ ơ ị ầ (Output/input). • Hi u qu phân b (hi u qu giá): đ t đệ ả ổ ệ ả ạ c khi giá tr s n ph m biên =ượ ị ả ẩ chi phí biên (MVP = MIC). • Hi u qu kinh t ch đ t đệ ả ế ỉ ạ c khi đ t đượ ạ c c hi u qu k thu t và hi uợ ả ệ ả ỹ ậ ệ qu phân b .ả ổ 4. NÔNG DÂN VÀ TRANG TR I V I R I RO Ạ Ớ Ủ 4.1. Khái niêm r i roủ R i roủ : Là tình tr ng màạ các bi n c có kh năng x y ra và xác su t c aế ố ả ả ấ ủ nó bi t tr c. ế ướ Không ch c ch nắ ắ : tình tr ng mà các bi n c có kh năng x y ra và xácạ ế ố ả ả su t c a nó không bi t tr c. (i) R i ro s n xu t; (ii) R i ro th trấ ủ ế ướ ủ ả ấ ủ ị ư ng; (iii)ờ R i ro tài chính; (iv) R i ro pháp lý, (v) R i ro t phía con ngủ ủ ủ ừ ư i ờ + R i ro s n xu tủ ả ấ là nh ng thi t h i liên quan đ n mùa màng, năngữ ệ ạ ế su t, do:ấ - Th i ti t x u, sâu, b nh ờ ế ấ ệ - Thiên tai - Ti n b k thu t ế ộ ỹ ậ 37 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - Ch t l ng đ u vào,….ấ ượ ầ + R i ro th tr ngủ ị ườ : thi t h i do bi n đ ng c a th tr ng gây ra, do:ệ ạ ế ộ ủ ị ườ - Thay đ i cung, c u ổ ầ - Thay đ i s thích ng i tiêu dùng ổ ở ườ - Thay đ i kh năng c nh tranh ổ ả ạ - Thay đ i quan h qu c t ổ ệ ố ế - Tr giá c a chính ph ợ ủ ủ - Thi u thông tin th tr ng ế ị ườ - Th tr ng không hoàn h o ị ườ ả + R i ro tài chính: ủ RR liên quan đ n s d ng tín d ng gây ra, bi uế ử ụ ụ ể hi n sù m t an toàn tài chính:ệ ấ - Không có kh năng duy trì và phát tri n v n (các ch s n ); ả ể ố ỉ ố ợ - Không có kh năng đáp ng nhu c u ti n m t đúng h n (ch s TSLĐ/n hi nả ứ ầ ề ặ ạ ỉ ố ợ ệ hành) Nguyên nhân:  Vay n , thay đ i lãi su t, t giá h i đoái; ợ ổ ấ ỉ ố  Thi t h i b t ch t; ệ ạ ấ ợ + R i ro pháp lýủ : RR liên quan đ n các qui đ nh, chính sách c a CP. ế ị ủ Nguyên nhân: do ra đ i ho c thay đ i lu t pháp, chính sách, qui đ nhờ ặ ổ ậ ị c a CP:Lu t lao đ ng, lu t h p đ ng ; Lu t thu ; Lu t môi tr ng ủ ậ ộ ậ ợ ồ ậ ế ậ ườ + R i ro t phía con ng i ủ ừ ườ - m đau b nh t t.Ố ệ ậ - Th m ho : ly d , b nh kinh niên, tai n n.ả ạ ị ệ ạ - Qu n lý kém.ả - Thay đ i m c tiêu c a các thành viên c a gia đình.ổ ụ ủ ủ  Thái đ c a ND đ i v i RRộ ủ ố ớ - Ch p nh n r i ro = risk-taking peasantấ ậ ủ • Ng i m o hi m - thích r i ro ườ ạ ể ủ • Ng i li u lĩnh ườ ề 38 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế - Né tránh / không thích r i ro = risk-averse peasantủ - Trung tính = risk-neutral peasant 4.2. H n ch r i ro cho nông dânạ ế ủ M c tiêuụ : tăng kh năng ch ng l i RR cho nông dân ả ố ạ - Ch ng l iố ạ thiên tai: + Xây d ng thu l i (ch ng h n, cung c p n c đ y đ cho cây tr ng, sự ỷ ợ ố ạ ấ ướ ầ ủ ồ ử d ng gi ng m i, phân bón, th c hi n ch đ đa canh)ụ ố ớ ự ệ ế ộ + B o hi m cây tr ng ả ể ồ + Ch n, t o gi ng ch ng ch u sâu b nh ọ ạ ố ố ị ệ + Đa d ng hoá kinh t h : VAC, d ch v ạ ế ộ ị ụ + Xây d ng h th ng canh tác thích h p cho t ng vùng ự ệ ố ợ ừ + Tăng c ng khuy n nông, xây d ng mô hình s n xu t, giúp đ k thu t choườ ế ự ả ấ ỡ ỹ ậ h ộ - H n chạ ế rñi ro th tr ngị ườ + CS n đ nh giá c : tr giá, giá sàn cho nhi u lo i cây tr ng.ổ ị ả ợ ề ạ ồ + Cung c p thông tin: giá, SD đ u vào, gi ng m i…thông qua khuy n nông,ấ ầ ố ớ ế t p hu n, thăm quan, radio, TV, t r i, đào t o nông dân t i tr ng l p, …ậ ấ ờ ơ ạ ạ ườ ớ + Cung c p tín d ng: tín d ng tiêu dùng, tín d ng SX đ ti p thu k thu t m iấ ụ ụ ụ ể ế ỹ ậ ớ - H n ch rñi ro do con ng i gây raạ ế ườ + Tăng c ng chăm sóc s c kho c ng đ ng ườ ứ ẻ ộ ồ + Tăng c ng giáo d c, nâng cao dân trí.ườ ụ Tóm l iạ có 2 cách: - Làm cho sinh v t phù h p v i môi trậ ợ ớ êng - Làm cho môi tr ng phù h p v i sinh v t ườ ợ ớ ậ 5. NÔNG DÂN V I S V T VỚ Ự Ấ Ả Nông h v a là ng i s n xu t v a là ng i tiêu dùng , V y c n ph iộ ừ ườ ả ấ ừ ườ ậ ầ ả nghiên c u m i quan h t ng tác gi a s n xu t và tiêu dùngứ ố ệ ươ ữ ả ấ trong h ộ Là ng i SX: Max l i nhu n và Min chi phíườ ợ ậ Là ng i tiêu dùng: t i đa hoá l i ích, do v y ph i l a ch n gi a thuườ ố ợ ậ ả ự ọ ữ nh p và ngh ng i, vì thu nh p tăngậ ỉ ơ ậ à ngh ng i gi m.ỉ ơ ả 39 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế 6. QUY T Đ NH C A H TRONG ĐK CÓ TH TR NG LAOẾ Ị Ủ Ộ Ị ƯỜ Đ NGỘ Th i gian làm vi c cu h : Th i gian làm vi c nhà ; Th i gian làm vi cờ ệ ả ộ ờ ệ ờ ệ đ ng ho c làm vi c bên ngoài h đ ki m ti n (th/gian s n xu t)ồ ặ ệ ộ ể ế ề ả ấ 6.1. H thuê lao đ ng khi giá tr lao đ ng làm vi c nhà l n h n giá thuêộ ộ ị ộ ệ ớ ơ lao đ ng trên th tr ng ộ ị ườ 6.2.H đi làm thuê khi H đi làm thuê khi giá tr lao đ ng làm vi c nhàộ ộ ị ộ ệ nh h n giá thuê lao đ ng ỏ ơ ộ TÀI LI U THAM KH OỆ Ả M T S GI I PHÁP GIÚP NÔNG DÂN NG SỘ Ố Ả Ứ Ử TRONG H I NH P QU C TỘ Ậ Ố Ế Nh ng quy t đ nh trong s n xu t làm sao có hi u qu , h n ch các r iữ ế ị ả ấ ệ ả ạ ế ủ ro, tr c các thách th c c a n n kinh t th tr ng… c a h nông dân n c taướ ứ ủ ề ế ị ườ ủ ộ ướ hi n nay r t h n ch vì kh năng s n xu t và nhi u v n đ v t quá t m c aệ ấ ạ ế ả ả ấ ề ấ ề ượ ầ ủ h nông dân. Do v y, Nhà n c ph i có các gi i pháp giúp nông dân.ộ ậ ướ ả ả 1. Các khó khăn c a KTHND trong n n kinh t h i nh pủ ề ế ộ ậ Th c hi n các cam k t WTO, kinh t h nông dân ph i đ i m t v iự ệ ế ế ộ ả ố ặ ớ hàng lo t v n đ : Nhà n c ph i xóa b tr c p nông nghi p và c t gi mạ ấ ề ướ ả ỏ ợ ấ ệ ắ ả thu nh p kh u nông s n, theo cam k t làm gi m tính c nh tranh c a s nế ậ ẩ ả ế ả ạ ủ ả ph m nông nghi p Vi t Nam, d n đ n thu nh p c a h nông dân gi m sút; sẩ ệ ệ ẫ ế ậ ủ ộ ả ự dôi d lao đ ng nông nghi p làm tăng ngu n cung lao đ ng, gây áp l c vư ộ ệ ồ ộ ự ề vi c làm, thu nh p, đ i s ng… ệ ậ ờ ố Hi n nay, do suy thoái kinh t toàn c uệ ế ầ tác đ ng tiêu c c đ n n c ta,ộ ự ế ướ kinh t h nông dân ph i đ i m t v i vi c giá c v t t nông nghi p tăng, giáế ộ ả ố ặ ớ ệ ả ậ ư ệ nông s n gi m, tiêu th s n ph m g p khó khăn...ả ả ụ ả ẩ ặ Nh ng v n đ đang đ t ra cho nông nghi p, nông dân, nông thôn Vi tữ ấ ề ặ ệ ệ Nam hi n nay cho th y, c n ph i coi thúc đ y kinh t h nông dân phát tri nệ ấ ầ ả ẩ ế ộ ể nh m t h ng đi, l i ra cho nông nghi p, nông thôn và kinh t nông dân.ư ộ ướ ố ệ ế Kinh nghi m cho th y, n c ta, t i m i b c ngo t c a cách m ngệ ấ ở ướ ạ ỗ ướ ặ ủ ạ hay nh ng th i đi m gay c n nh t, Đ ng và Nhà n c đ u tìm l i gi i tở ữ ờ ể ấ ấ ả ướ ề ờ ả ừ chính sách đ i v i nông nghi p, nông thôn và nông dân. Vào th i kỳ cu i c aố ớ ệ ờ ố ủ cu c kháng chi n ch ng Pháp, trong chi n cu c Đông - Xuân 1953 - 1954, v iộ ế ố ế ộ ớ chính sách gi m tô, gi m t c, m t lu ng sinh khí m i đã th i t i chi nả ả ứ ộ ồ ớ ổ ớ ế 40 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế tr ng, và tr c ti p là m t tr n Đi n Biên Ph góp ph n tăng thêm tinh th nườ ự ế ặ ậ ệ ủ ầ ầ chi n đ u, ý chí quy t chi n, quy t th ng c a b đ i ta. Khi cu c kh ngế ấ ế ế ế ắ ủ ộ ộ ộ ủ ho ng kinh t - xã h i di n ra và lên t i đ nh đi m vào đ u th p k 80 c aả ế ộ ễ ớ ỉ ể ầ ậ ỷ ủ th k tr c, gi i quy t v n đ nông nghi p, nông dân, nông thônế ỷ ướ ả ế ấ ề ệ b ng chínhằ sách khoán s n ph m trong nông nghi p là m t trong nh ng gi i pháp đ cả ẩ ệ ộ ữ ả ượ Đ ng ta l a ch n đ v t qua kh ng ho ng, ti n hành công cu c đ i m i.ả ự ọ ể ượ ủ ả ế ộ ổ ớ Không ph i ng u nhiên mà nhi u nhà nghiên c u đã cùng lên ti ng:ả ẫ ề ứ ế “C n m t khoán 10 n a cho nông thôn”; “Phát tri n nông nghi p, nông thôn,ầ ộ ữ ể ệ c n đ c xem là qu c sách”; “Ph i th ch hóa liên minh công nông”; “Nôngầ ượ ố ả ể ế dân m t đ t - câu chuy n đ n h i gay c n”; “Tìm l i s c m nh trong kh ngấ ấ ệ ế ồ ấ ạ ứ ạ ủ ho ng”; “Kích c u c n nh m vào nông nghi p và kinh t cá th ”…ả ầ ầ ắ ệ ế ể C.Mác đã đã vi t nông thôn là “khu v c cu i cùng và tinh l c t nhiênế ự ố ự ự c a s c lao đ ng đang n náu và đ c tàng tr làm kho d tr đ đ i m iủ ứ ộ ẩ ượ ữ ự ữ ể ổ ớ ngu n sinh l c c a các dân t c”. Thúc đ y s phát tri n c a h n 13 tri u hồ ự ủ ộ ẩ ự ể ủ ơ ệ ộ kinh t nông dân hi n nay là vi c làm c n ti n hành đ cái “kho d tr đ đ iế ệ ệ ầ ế ể ự ữ ể ổ m i ngu n sinh l c c a các dân t c” n c ta ti p t c tr v ng và phát tri nớ ồ ự ủ ộ ở ướ ế ụ ụ ữ ể không ch là v n đ kinh t , mà còn là v n đ chính tr .ỉ ấ ề ế ấ ề ị 2 M t s gi i ph p thúc đ y kinh t h nông dân phát tri n trongộ ố ả ấ ẩ ế ộ ể tình hình hi n nay ệ Th nh tứ ấ , ti n hành song song hai li u pháp khác nhau nh ng mangế ệ ư tính th ng nh t trong m i quan h nhân qu v i nhau. ố ấ ố ệ ả ớ Gi i bài toán nôngả nghi p, nông thôn, nông dân tr c nh ng tác đ ng c a h i nh p qu c tệ ướ ữ ộ ủ ộ ậ ố ế chúng ta c n có m t chi n l c dài h n. Gi i quy t nh ng v n đ m i n yầ ộ ế ượ ạ ả ế ữ ấ ề ớ ả sinh tr c nh ng tác đ ng c a suy thoái kinh t toàn c u l i c n nh ng quy tướ ữ ộ ủ ế ầ ạ ầ ữ ế sách trong ng n h n. Song nguyên nhân c a nh ng khó khăn thách th c c aắ ạ ủ ữ ứ ủ kinh t h (nói r ng ra cũng là v n đ nông nghi p, nông thôn và nông dân)ế ộ ộ ấ ề ệ t u trung l i đ u do trình đ và tính ch t th p kém, l c h u c a nh ng th cự ạ ề ộ ấ ấ ạ ậ ủ ữ ự th kinh t nông nghi p, nông thôn c v m t l c l ng s n xu t và quan hể ế ệ ả ề ặ ự ượ ả ấ ệ s n xu t. Do đó, c n ph i ti n hành song song hai li u pháp khác nhau nh ngả ấ ầ ả ế ệ ư mang tính th ng nh t trong m i quan h nhân qu v i nhau.ố ấ ố ệ ả ớ Li u pháp th nh tệ ứ ấ , v lâu dài, nh t đ nh Nhà n c có m t chi n l cề ấ ị ướ ộ ế ượ c b n mang tính “c gói” v phát tri n nông nghi p, nông thôn, gi i quy tơ ả ả ề ể ệ ả ế v n đ nông dân m t cách đ ng b . Ngh quy t Trung ng 7 (Khóa X) vấ ề ộ ồ ộ ị ế ươ ề nông nghi p, nông thôn và nông dân là c s đ Chính ph , các b , ban, ngànhệ ơ ở ể ủ ộ ch c năng xây d ng chi n l c. Trong đó, c n quán tri t sâu s c các quanứ ự ế ượ ầ ệ ắ đi m, m c tiêu công nghi p hoá, hi n đ i hoá nông nghi p, nông thôn v i n iể ụ ệ ệ ạ ệ ớ ộ dung toàn di n và đ ng b , gi i quy t v n đ nông nghi p, nông thôn và nôngệ ồ ộ ả ế ấ ề ệ dân c v phát tri n l c l ng s n xu t, c v xây d ng quan h s n xu t.ả ề ể ự ượ ả ấ ả ề ự ệ ả ấ 41 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế Theo đó c n có m t h th ng l n các chính sách đ c chia ra hai ti u hầ ộ ệ ố ớ ượ ể ệ th ng: (i). Các chính sách phát tri n l c l ng s n xu t, trong đó n i b t làố ể ự ượ ả ấ ổ ậ quy ho ch t ng th v phát tri n nông nghi p, kinh t nông thôn, phát tri n vàạ ổ ể ề ể ệ ế ể ng d ng khoa h c - công ngh , phát tri n h th ng k t c u h t ng kinh t -ứ ụ ọ ệ ể ệ ố ế ấ ạ ầ ế xã h i nông thôn; chuy n đ i c c u mùa v , phát tri n nông nghi p sinh thái,ộ ể ổ ơ ấ ụ ể ệ phát tri n làng ngh … (ii) Các chính sách v xây d ng quan h s n xu t m i,ể ề ề ự ệ ả ấ ớ t ch c các mô hình kinh t nông nghi p, xây d ng nông thôn m i, chính sáchổ ứ ế ệ ự ớ v tích t ru ng đ t, chính sách phát tri n văn hóa làng - xã, xây d ng môiề ụ ộ ấ ể ự tr ng văn hoá m i…, h ng t i vi c kh c ph c n p nghĩ, cách làm c aườ ớ ướ ớ ệ ắ ụ ế ủ ng i nông dân s n xu t nh , h ng t duy c a kinh t h vào s n su t hàngườ ả ấ ỏ ướ ư ủ ế ộ ả ấ hóa l n..,v i m t h th ng nh ng đi u ki n đ m b o tính kh thi t ng ng.ớ ớ ộ ệ ố ữ ề ệ ả ả ả ươ ứ Li u pháp th haiệ ứ , trong khi v n tích c c ti n hành vi c xây d ngẫ ự ế ệ ự chi n l c theo đúng nghĩa c a nó, trong tình hình hi n nay c n ph i ti nế ượ ủ ệ ầ ả ế hành song song v i tinh th n h t s c kh n tr ng m t li u pháp khác mangớ ầ ế ứ ẩ ươ ộ ệ tính tình th v i m t h th ng nh ng bi n pháp tích c c và ng n h n. Nh ngế ớ ộ ệ ố ữ ệ ự ắ ạ ữ bi n pháp thu c li u pháp này không đ c mâu thu n v i nh ng n i dung cệ ộ ệ ượ ẫ ớ ữ ộ ơ b n c a chi n l c dài h n đã nêu trên. Theo cách đó c n ph i có nh ngả ủ ế ượ ạ ở ầ ả ữ chính sách v i nh ng quy đ nh ch t ch theo h ng t o thu n l i t i đa choớ ữ ị ặ ẽ ướ ạ ậ ợ ố các ch h v v n, v tiêu th nông s n hàng hóa, v m i quan h 4 nhà: Nhàủ ộ ề ố ề ụ ả ề ố ệ n c, nhà khoa h c, nhà doanh nghi p, nhà nông, v vi c làm, v gi i quy tướ ọ ệ ề ệ ề ả ế đ i s ng…, trong đó quan tr ng và n i lên là chính sách v đ t đai. Nhà n cờ ố ọ ổ ề ấ ướ c n nghiên c u đi u ch nh m c h n đi n, cách d n đi n đ i th a (hi n đangầ ứ ề ỉ ứ ạ ề ồ ề ổ ử ệ có tác d ng nh t đ nh nh ng b v ng v m c h n đi n); thay đ i t duy vụ ấ ị ư ị ướ ề ứ ạ ề ổ ư ề vi c thu h i đ t s n xu t nông nghi p c a nông dân.ệ ồ ấ ả ấ ệ ủ Th haiứ , b ng nh ng bi n pháp tích c c và đ ng b , làm cho gói kíchằ ữ ệ ự ồ ộ c u khu v c nông nghi p, nông thôn đ n v i kinh t h nhanh chóng nh t vàầ ự ệ ế ớ ế ộ ấ phát huy tác d ng tích c c nh t.ụ ự ấ Ngày 4-4-2009, Th t ng Chính ph đã ký quy t đ nh s : 497/QĐ-TTgủ ướ ủ ế ị ố v vi c h tr lãi su t v n vay mua máy móc, thi t b , v t t s n xu t nôngề ệ ỗ ợ ấ ố ế ị ậ ư ả ấ nghi p và v t li u xây d ng nhà nông thôn. Theo đó, quy đ nh các t ch c,ệ ậ ệ ượ ở ị ổ ứ cá nhân đ c h tr lãi su t 4% v i m c vay t i đa 100% giá tr hàng hóaượ ỗ ợ ấ ớ ứ ố ị nh ng không quá 7 tri u đ ng/ha đ i v i v t t s n xu t nông nghi p vàư ệ ồ ố ớ ậ ư ả ấ ệ không quá 50 tri u đ ng đ i v i v t li u làm nhà nông thôn .ệ ồ ố ớ ậ ệ ở V i quy đ nh trên đây, có th th y, Chính ph đã h ng gói kích c uớ ị ể ấ ủ ướ ầ này đ n đ i t ng ch y u là kinh t h . M c cho vay và lãi su t u đãi đó làế ố ượ ủ ế ế ộ ứ ấ ư thích h p v i các ch th là kinh t h , vì quy mô c a kinh t h không l nợ ớ ủ ể ế ộ ủ ế ộ ớ nh các doanh nghi p, nhà c a c a c dân nông thôn cũng không đòi h i m tư ệ ử ủ ư ỏ ộ l ng chi phí xây d ng l n nh c dân đô th . Tuy nhiên, v n đ đ t ra ra làmượ ự ớ ư ư ị ấ ề ặ 42 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế th nào đ gói kích c u khu v c nông nghi p, nông thôn đ n v i kinh t hế ể ầ ự ệ ế ớ ế ộ nhanh và có hi u qu nh t, không đ nông dân ph i đ i m t v i nh ng “ràoệ ả ấ ể ả ố ặ ớ ữ c n k thu t” do các ngân hàng đ a ra do s g p r i ro - đi u đã x y ra khiả ỹ ậ ư ợ ặ ủ ề ả th c hi n gói kích c u đ u t và tiêu dùng. Vì v y, Chính ph c n có nh ngự ệ ầ ầ ư ậ ủ ầ ữ quy đ nh ti p theo đ i v i các t ch c, cá nhân có liên quan đ n vi c th cị ế ố ớ ổ ứ ế ệ ự hi n gói kích c u này; không d ng l i nh ng quy đ nh thu n túy mang tìnhệ ầ ừ ạ ở ữ ị ầ ch t hành chính mà ph i b ng ch tài. ấ ả ằ ế Th baứ , ti n hành các cu c kh o sát và t ng k t th c ti n v nh ngế ộ ả ổ ế ự ễ ề ữ mô hình t ch c s n xu t m i có s c phát tri n đ i v i kinh t h trên đ a bànổ ứ ả ấ ớ ứ ể ố ớ ế ộ ị nông thôn đ nhân r ng.ể ộ Ngày 31-3-2009, C ng thông tin đi n t t nh Hà Nam gi i thi u mô hìnhổ ệ ử ỉ ớ ệ s n xu t nông nghi p ki u m i. Theo đó, t v xuân 2009, t i thôn V H , xãả ấ ệ ể ớ ừ ụ ạ ị ạ Trung L ng, huy n Bình L c b t đ u tri n khai m t mô hình s n xu t nôngươ ệ ụ ắ ầ ể ộ ả ấ nghi p ki u m i v i vi c c gi i hoá đ ng b t khâu làm đ t, gieo c y,ệ ể ớ ớ ệ ơ ớ ồ ộ ừ ấ ấ phun thu c tr sâu và sau này là thu ho ch. Đây là mô hình đ c áp d ng l nố ừ ạ ượ ụ ầ đ u tiên đ a ph ng theo ch ng trình khuy n nông c a B Nông nghi pầ ở ị ươ ươ ế ủ ộ ệ và Phát tri n nông thôn.ể Th c hi n mô hình s n xu t nông nghi p ki u m i, m i quan h gi a Nhàự ệ ả ấ ệ ể ớ ố ệ ữ n c và nhà nông đ c th c hi n ch t ch trên th c t và quan h liên minhướ ượ ự ệ ặ ẽ ự ế ệ công - nông cũng h t s c rõ ràng. Nhà n c h tr m t ph n v v t ch t vàế ứ ướ ỗ ợ ộ ầ ề ậ ấ k thu t (thôn V H đã đ c h tr t 30-50% kinh phí đ đ u t 10 côngỹ ậ ị ạ ượ ỗ ợ ừ ể ầ ư c s hàng, 5 máy cày nh , 5 máy phun thu c tr sâu, 1 máy g t đ p liên hoànụ ạ ỏ ố ừ ặ ậ và xây d ng 1 tr m b m hai máy v i t ng công su t 1.080mự ạ ơ ớ ổ ấ 3/gi ); h nôngờ ộ dân đóng phí d ch v theo quy đ nh, đóng góp m t ph n kinh phí đ i ng quaị ụ ị ộ ầ ố ứ đ u sào. Riêng nh ng ng i trong t d ch v c gi i góp v n đ i ng nhi uầ ữ ườ ổ ị ụ ơ ớ ố ố ứ ề h n và m t kho n ti n đ t c c đ g n trách nhi m. Trung tâm Khuy nơ ộ ả ề ặ ượ ể ắ ệ ế nông qu c gia giúp t p hu n v m t s n i dung k thu t đ ch h có thố ậ ấ ề ộ ố ộ ỹ ậ ể ủ ộ ể giám sát quá trình ho t đ ng c a t ch c. ạ ộ ủ ổ ứ Theo ý ki n các nhà qu n lý c a đ a ph ng và B Nông nghi p vàế ả ủ ị ươ ộ ệ Phát tri n nông thôn, th c hi n mô hình này v a ti t ki m đ c chi phí s nể ự ệ ừ ế ệ ượ ả xu t, tăng thu nh p cho h nông dân (g p g n 2 l n so v i tr c), v a dấ ậ ộ ấ ầ ầ ớ ướ ừ ễ thâm canh, phòng tr sâu b nh và t o đi u ki n đ s n xu t theo h ng hàngừ ệ ạ ề ệ ể ả ấ ướ hoá t p trung.ậ Ho c nh ng mô hình v d n đi n, đ i th a, tích t ru ng đ t, mô hìnhặ ữ ề ồ ề ổ ử ụ ộ ấ v thu, gom, mua nông s n hàng hóa cho nông dân, mô hình v t ch c b oề ả ề ổ ứ ả v mùa màng, ch ng th t thu sau thu ho ch, hay “mô hình phát tri n nông thônệ ố ấ ạ ể toàn di n c a huy n Ph c Long, Bình Ph c..."ệ ủ ệ ướ ướ 43 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế --------------------------------- QUY MÔ S N XU T L N CÓ HI U QU H N QUY MÔ NHẢ Ấ Ớ Ệ Ả Ơ Ỏ Nghiên c u đ ng b ng sông C u Long (ĐBSCL) cho th y, m t hứ ở ồ ằ ử ấ ộ ộ tr ng lúa v i di n tích trên 3 ha s đ t hi u qu cao g p 5-6 l n các hồ ớ ệ ẽ ạ ệ ả ấ ầ ộ s nả xu t có quy môấ nh h n 1 ha. M t nghiên c u khác c a Ngân hàng Th gi iỏ ơ ộ ứ ủ ế ớ (WB) cho th y, năng su t lao đ ng trong các h nông dân có d i 1/4ha đ t,ấ ấ ộ ộ ướ ấ th p h n các h có trên 2 ha đ t, là 2,5 l n. Trong khi đó, ph n l nấ ơ ộ ấ ầ ầ ớ h nôngộ dân đ ng b ng sông H ng (ĐBSH) có di n tích canh tác trung bình d iở ồ ằ ồ ệ ướ 0,3ha/h , t c là d i 600 m2/ng i, ch lu n qu n trong vòng t cung t c p.ộ ứ ướ ườ ỉ ẩ ẩ ự ự ấ Trên ph m vi c n c, có đ n 1/3ạ ả ướ ế h nông dân s n xu t nh , không có khộ ả ấ ỏ ả năng tái s n xu t m r ng. ả ấ ở ộ V n đ đ t ra không đ n thu n là quy mô s n xu t ấ ề ặ ơ ầ ả ấ mà là s khác bi tự ệ c a 2 h th ng công ngh , m t bên là lao đ ng th công và bên kia là khủ ệ ố ệ ộ ộ ủ ả năng áp d ng c gi i hoá, công ngh và ph ng th c qu n lý trình đụ ơ ớ ệ ươ ứ ả ở ộ cao h nơ . Trong khi thu s n đang chuy n m nh sang áp d ng các h th ngỷ ả ể ạ ụ ệ ố thâm canh, bán thâm canh theo ki u công nghi p và đ t k t qu khích l thìể ệ ạ ế ả ệ không ít nông dân, diêm dân v n ch y u áp d ng các h th ng s n xu tẫ ủ ế ụ ệ ố ả ấ qu ng canh, quy mô nh , l c h u; không ít n i tuy tr ng gi ng lúa m i nh ngả ỏ ạ ậ ơ ồ ố ớ ư v n theo ki u “con trâu đi tr c cái cày theo sau”, tát n c b ng g u, cu cẫ ể ướ ướ ằ ầ ố đ t tay, gánh phân vai; tuy nuôi l n lai nh ng v n cho ăn bèo tây, cây chu iấ ợ ư ẫ ố nh nhi u ch c năm tr c.ư ề ụ ướ Đi u tra c a Vi n Chính sách và Chi n l c phát tri n NN&PTNTề ủ ệ ế ượ ể (IPSARD) cho th y, t năm 2002, ấ ừ m c tích luứ ỹ trung bình m t ng i nôngộ ườ ở thôn tăng lên rõ r t, nh ng cũng ch đ t ch a đ y 800.000 đ ng/năm, ệ ư ỉ ạ ư ầ ồ r t th pấ ấ đ có th đ u t m t cách có hi u qu .ể ể ầ ư ộ ệ ả T l h có tài s n c đ nh nhi uỷ ệ ộ ả ố ị ề nh t là chu ng tr i chăn nuôi cũng ch chi m g n 30%. Còn l i, các tài s n cấ ồ ạ ỉ ế ầ ạ ả ố đ nh khác nh : v n cây, trâu bò, l n nái, l n đ c gi ng, bình b m thu c trị ư ườ ợ ợ ự ố ơ ố ừ sâu ch trên d i 15%. Nh ng h gia đình có tài s n c đ nh giá tr cao, nh :ỉ ướ ữ ộ ả ố ị ị ư nhà x ng, ô tô, máy kéo… chi m t l r t nh . Kh năng tích lu th p, l iưở ế ỷ ệ ấ ỏ ả ỹ ấ ạ h n ch v v n cho nên ch có kho ng 28% s h d ki n đ u t m r ngạ ế ề ố ỉ ả ố ộ ự ế ầ ư ở ộ s n xu t v i s v n kho ng 3 tri u đ ng/năm. Bên c nh đó, các h nông dânả ấ ớ ố ố ả ệ ồ ạ ộ có quy mô s n xu t nh còn ả ấ ỏ thi u kh năng ti p c n v i th tr ngế ả ế ậ ớ ị ườ , khoa h c và công ngh . H qu là, trong su t 10 năm qua, kinh t nông thôn Vi tọ ệ ệ ả ố ế ệ Nam v n n ng v nông nghi p, t i 79% c c u kinh t h , trong đó 50% tẫ ặ ề ệ ớ ơ ấ ế ộ ừ tr ng tr t. Ngoài ra, các s li u th ng kê cho th y, trong 5 năm qua, năng su tồ ọ ố ệ ố ấ ấ 44 Bài gi ng Kinh t h và Kinh t trang tr i Th i gian 45ả ề ộ ế ạ ờ ti tế lúa đã ch ng l i m c 5,4 t n/ha, trong khi đó, giá v t t đ u vào và chi phíữ ạ ở ứ ấ ậ ư ầ s n xu t tăng cao. Ví d , ch trong 3 năm g n đây, giá thành s n xu t lúa,ả ấ ụ ỉ ầ ả ấ trung bình tăng 1,5 l n. Đi u đó d n đ n m t th c t là: Nông dân không cònầ ề ẫ ế ộ ự ế thi t tha v i đ ng ru ng. ế ớ ồ ộ Rõ ràng, s phát tri n c a kinh t th tr ng và s c s n xu t nôngự ể ủ ế ị ườ ứ ả ấ ở thôn đã l rõ nh ng h n ch c a s n xu t kinh t h và đang là tr ng iộ ữ ạ ế ủ ả ấ ế ộ ở ạ phát tri n kinh t th tr ng nông thônể ế ị ườ ở . Theo TS. Đ ng Kim S n, Vi nặ ơ ệ tr ng IPSARD, thu nh p t đ t nông nghi p không đáng là bao so v i ngàyưở ậ ừ ấ ệ ớ công ng i ta b ra. Trong khi đó, chính sách c a chúng ta l i không cho phépườ ỏ ủ ạ nh ng m nh đ t y đ c tích t tr l i đ nh ng ng i có v n, có kh năngữ ả ấ ấ ượ ụ ở ạ ể ữ ườ ố ả lao đ ng s d ng nó m t cách t t h n. ộ ử ụ ộ ố ơ “N u chúng ta c gi quy mô kinh t h nh th này, và ng i dânế ứ ữ ế ộ ư ế ườ ĐBSH không mu n bán đ t vì giá không đ c bao nhiêu, mà c gi nhố ấ ượ ứ ữ ư m t th tài s n riêng thì trong t ng lai, ch c ch n l i th c a nôngộ ứ ả ươ ắ ắ ợ ế ủ nghi p s còn gi m n a” – ông S n nói. ệ ẽ ả ữ ơ Đ ng quan đi m này, GS. TS Võ Tòng Xuân, Nguyên Hi u tr ngồ ể ệ ưở Tr ng Đ i h c An Giang, cho r ng, v i l i làm ăn đ n l hi n nay, đ i bườ ạ ọ ằ ớ ố ơ ẻ ệ ạ ộ ph n nông dân Vi t Nam s khó tr n i tr c s c nh tranh kh c li t t bênậ ệ ẽ ụ ổ ướ ự ạ ố ệ ừ ngoài. Ông Xuân th ng th n: “Mình xem Nh t B n, Hàn Qu c, Singapore saoẳ ắ ậ ả ố n c h giàu, b i vì h bán hàng