Bài giảng Giới thiệu về thương mại điện tử (TMĐT)

Chương 1 Giới thiệu vềthương mại điện tử (TMĐT) Các nội dung chính của bải giảng Sự hình thành và phát triển của TMĐT Một số khái niệm về TMĐT Phạm vi của TMĐT Lợi ích và hạn chế của TMĐT Xu hướng của thương mại điện tử Các lĩnh vực ứng dụng của TMĐT Sự hình thành và phát triển của TMĐT Vào những năm 60 của thế kỷ XX, việc trao đổi dữ liệu điện tử và thư tín điện tử (e-mail) đã được nhiều doanh nghiệp thực hiện trên các mạng nội bộ (intranet); Tự động hoá trong ngành công nghiệp dịch vụ tài chính bắt đầu hình thành và phát triển. Những năm 80 của thế kỷ XX, nhiều hệ thống giao dịch tự động xuất hiện với việc sử dụng các thiết bị giao dịch tự động (ATMs - Automatic Teller Machines) và các thiết bị bán hàng tự động (Point-of-Sale machines). Chuyển tiền số hoá hay chuyển tiền điện tử ra đời và phát triển. Các thiết bị máy tính và mạng ngày càng rẻ, tạo khả năng thương mại hoá các ứng dụng CNTT. Sự hình thành và phát triển của TMĐT gắn liền với sự ra đời và phát triển của Internet. Năm 1995, mạng Internet chính thức ra đời, năm 1997 Việt Nam đã kết nối Internet. C¸c mèc ph¸t triÓn chñ yÕu cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ sè l­îng m¸y chñ Internet t­¬ng øng Các số liệu về sự phát triển của TMĐT Các số liệu về sự phát triển… Tốc độ phát triển về doanh số của cả B2B và B2C ở Châu Á - Thái Bình Dương từ năm 2000 đến 2004 là không dưới 30% mỗi năm T×nh h×nh ph¸t triÓn Internet ViÖt Nam Có nhiều khái niệm gần gũi hoặc tương tự nhau về TMĐT E-commerce: TM điện tử Online trade: TM trực tuyến Cyber trade: TM điều khiển học Paperless trade: TM không giấy tờ Digital commerce: TM số hoá Internet commerce: TM internet Thuật ngữ được dùng phổ biến nhất hiện nay là thương mại điện tử (electronic commerce hay e-commerce) 2. Một số khái niệm về TMĐT 2.1 Khái niệm chung về TMĐT Khái niệm thương mại điện tử Có nhiều định nghĩa khác nhau về thương mại điện tử Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®Þnh nghÜa th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ: “... ho¹t ®éng s¶n xuÊt, qu¶ng c¸o, tiªu thô vµ ph©n phèi c¸c s¶n phÈm th«ng qua c¸c m¹ng viÔn th«ng”  ®Ò cao ho¹t ®éng th­¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia  ®èi víi c¸c hµng ho¸ h÷u h×nh Khái niệm thương mại điện tử Theo Tæ chøc tµi chÝnh Merrill Lynch, th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®­îc hiÓu nh­ lµ c¸c giao dÞch ®iÖn tö cña viÖc trao ®æi th«ng tin: “... C¸c giao dÞch nµy cã thÓ bao gåm ho¹t ®éng bu«n b¸n ®iÖn tö c¸c hµng ho¸ hoÆc dÞch vô gi÷a c¸c doanh nghiÖp; c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n tµi chÝnh; c¸c ho¹t ®éng sö dông thÎ tÝn dông, thÎ ghi nî, m¸y rót tiÒn tù ®éng vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö; viÖc ph¸t hµnh vµ xö lý c¸c lo¹i thÎ tµi chÝnh; c¸c ho¸ ®¬n thanh to¸n vµ ®Ò nghÞ thanh to¸n; cung cÊp dÞch vô du lÞch cïng c¸c dÞch vô th«ng tin kh¸c”  ®Ò cao vai trß cña c¸c ho¹t ®éng dÞch vô. Khái niệm thương mại điện tử Theo GS. R. Kalakota và A. Winston, TMĐT được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau: Khái niệm thương mại điện tử Định nghĩa thương mại điện tử: Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc øng dông c¸c CNTT ®Ó tiÕn hµnh c¸c giao dÞch mua - b¸n c¸c s¶n phÈm, dÞch vô vµ th«ng tin th«ng qua c¸c m¹ng m¸y tÝnh cã sö dông c¸c tiªu chuÈn truyÒn th«ng chung. Đặc điểm của giao dịch thương mại điện tử Giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö "mô phỏng" c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i truyÒn thèng; Nhiều công việc và quá trình liên quan đến thương mại truyền thống Nh­ng vÒ c¬ b¶n ®­îc tiÕn hµnh trªn c¸c m¹ng ®iÖn tö §Ó tiÕn hµnh c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö, cÇn cã mét ch­¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®­îc cµi ®Æt t¹i Ýt nhÊt mét ®iÓm cuèi cña giao dÞch hoÆc quan hÖ th­¬ng m¹i C¸c giao dÞch TM§T kh«ng chØ tËp trung vµo viÖc mua - b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó trùc tiÕp t¹o ra thu nhËp cho doanh nghiÖp, mµ bao gåm nhiÒu giao dÞch hç trî t¹o ra lîi nhuËn nh­ kÝch thÝch, gîi më nhu cÇu ®èi víi c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô, hç trî viÖc chµo b¸n, cung cÊp c¸c dÞch vô kh¸ch hµng qu¸ tr×nh th«ng tin, liªn l¹c gi÷a c¸c ®èi t¸c kinh doanh... Đặc điểm của giao dịch thương mại điện tử TËn dông ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm vµ cÊu tróc cña th­¬ng m¹i truyÒn thèng cïng víi sù linh ho¹t, mÒm dÎo cña c¸c m¹ng ®iÖn tö  Cho phÐp lo¹i bá nh÷ng trë ng¹i, nh÷ng c¶n trë vËt  lý khi thùc hiÖn c¸c giao dÞch §­îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c nguån th«ng tin d­íi d¹ng sè ho¸ cña c¸c m¹ng ®iÖn tö. Nã cho phÐp h×nh thµnh nh÷ng d¹ng thøc kinh doanh míi vµ nh÷ng c¸ch thøc míi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh Phô thuéc nhiÒu vµo sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin 2.2 TMĐT và kinh doanh điện tử Hai kh¸i niÖm th­¬ng m¹i ®iÖn tö (eCommerce) vµ kinh doanh ®iÖn tö (eBusiness) hiểu theo cách nào là đúng? TM§T KD ®iÖn tö TM§T = KD ®iÖn tö KD ®iÖn tö TM§T hay hay 2.2 TMĐT và kinh doanh điện tử + Th­¬ng m¹i ®iÖn tö: bao gåm c¸c trao ®æi gi÷a c¸c kh¸ch hµng, ®èi t¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi b¸n hµng, vÝ dô gi÷a nhµ cung øng vµ nhµ s¶n xuÊt, gi÷a kh¸ch hµng víi ®¹i diÖn b¸n hµng, gi÷a nhµ cung øng vËn t¶i vµ nhµ ph©n phèi hµng ho¸. + Kinh doanh ®iÖn tö bao hµm tÊt c¶ c¸c yÕu tè trªn, ngoµi ra, kinh doanh ®iÖn tö cßn bao hµm c¸c ho¹t ®éng xÈy ra bªn trong doanh nghiÖp, vÝ dô: s¶n xuÊt, nghiªn cøu ph¸t triÓn, qu¶n trÞ s¶n phÈm, qu¶n trÞ nguån nh©n lùc vµ c¬ së h¹ tÇng. TMĐT là một phần củakinh doanh điện tử (e-business) Quản trị chuỗi cung ứng (SCM) Quản trị mối quan hệ khách hàng (CRM) Quản trị tri thức (KM) TMĐT eCommerce 2.3. Nền kinh tế Internet (Internet economy) và TMĐT Nền kinh tế Internet có khái niệm rộng hơn so với thương mại điện tử và kinh doanh điện tử. Nó bao gồm cả thương mại điện tử và kinh doanh điện tử. Cã bốn lớp của nền kinh tế Internet: Lớp 1: Hạ tầng Internet (các công ty cung cấp phần cứng, phần mềm, thiết bị mạng Internet) Lớp 2: Hạ tầng ứng dụng Internet (phần mềm hỗ trợ giao dịch qua Web, thiết ké Web, dịch vụ tư vấn) Lớp 3: Trung gian Internet (Liên kết người mua, người bán, cung cấp nội dung trang web, tạo thị trường mạng) Lớp 4: Thương mại Internet (bán, mua sản phẩm dịch vụ giữa các doanh nghiệp, doanh nghiệp và người tiêu dùng)(các công ty dot-com) 2.4 TMĐT thuần tuý (hoàn toàn) và TMĐT từng phần TMĐT được phân thành các loại hình, phụ thuộc vào mức độ số hoá (chuyển biến từ vật thể sang số hoá hay ảo hoá) Sử dụng 3 yếu tố để xem xét (biểu thị bằng đồ thị 3 chiều): Các sản phẩm (dịch vụ) được mua bán (chiều thứ nhất); Các quá trình (chiều thứ hai); Đối tác hay các trung gian phân phối (chiều thứ ba). Trong thương mại truyền thống, cả 3 yếu tố đều mang tính vật thể. Nếu như có 1 hoặc 2 chiều là số hoá, được coi là TMĐT từng phần (mua một chiếc máy tính từ website của Công ty Dell, hoặc một cuốn sách từ Amazon.com) . Trong TMĐT thuần tuý, cả 3 chiều đều số hoá (mua một cuốn sách điện tử từ Amazon.com hoặc một phần mềm từ Buy.com) Phân loại TMĐT theo mức độ số hoá (ảo hoá) Từ việc phân biệt các loại hình TMĐT như trên, ta có các loại hình tổ chức TMĐT Các tổ chức (công ty) thuần tuý vật thể được gọi là tổ chức (công ty) “gạch vữa” (nền kinh tế cũ); Các tổ chức (công ty) hoàn toàn chỉ kinh doanh TMĐT được gọi là tổ chức (công ty) ảo. Các tổ chức (công ty) tiến hành một số hoạt động TMĐT, nhưng hoạt động trước tiên của họ là trong thế giới vật thể được gọi là tổ chức (công ty) “cú click và vữa hồ” (click and brick). Trong thực tế, nhiều công ty thuần tuý vật thể (gạch vữa) đang chuyển dần sang từng phần TMĐT (click và vữa hồ). Phạm vi của thương mại điện tử Thương mại điện tử bao trùm nhiều lĩnh vực rộng khác nhau như: Quản trị doanh nghiệp Liên kết với nhà cung ứng Liên kết với nhà phân phối và nhà bán lẻ Hạ tầng TMĐT toàn cầu Giao diện với khách hàng Ph¹m vi cña TMĐT 4. Lợi ích và hạn chế của TMĐT4.1 Lợi ích của TMĐT a, Lợi ích của TMĐT đối với các tổ chức Tiếp cận toàn cầu: TMĐT mở rộng thị trường đến phạm vi quốc gia và quốc tế Giảm chi phí: Chi phí tạo lập, xử lý, phân phối, bảo quản và hiển thị thông tin Chi phí xây dựng, duy trì và quản lý các cửa hàng vật lý Chi phí xử lý đơn đặt hàng Tiết kiệm chi phí thông qua việc áp dụng các hình thức thanh toán trực tiếp qua Web Hoàn thiện chuỗi cung ứng Đáp ứng nhu cầu cá biệt của khách hàng Tác động của TMĐT tới chi phí của DN a. Lợi ích của TMĐT đối với các tổ chức (tiếp) Xây dựng các mô hình kinh doanh mới Chuyên môn hoá người bán hàng Rút ngắn thời gian triển khai ý tưởng Tăng hiệu quả mua hàng Cải thiện quan hệ khách hàng Cập nhật hoá tư liệu công ty Các lợi ích khác: cải thiện hình ảnh của công ty, cải thiện dịch vụ khách hàng, dễ dáng tìm kiếm các đối tác kinh doanh mới, đơn giản hoá các quá trình, nâng cao năng suất lao động, giảm thiểu công việc giấy tờ, tăng cường tiếp cận thông tin, giảm thiểu các chi phí vận tải, tăng cường tính mềm dẻo trong tác nghiệp… b. Lợi ích của TMĐT đối với người tiêu dùng Tính rộng khắp, mọi lúc, mọi nơi Nhiều sự lựa chọn Sản phẩm và dịch vụ theo yêu cầu riêng biệt Rút ngắn thời gian triển khai ý tưởng Sản phẩm và dịch vụ rẻ hơn Phân phối nhanh chóng Thông tin sẵn tìm Tham gia đấu giá Cộng đồng điện tử c. Lợi ích của TMĐT đối với xã hội Góp phần tạo mức sống cao hơn Thông tin liên lạc được cải thiện Nâng cao an ninh trong nước Tiếp cận các dịch vụ công 4. Lợi ích và hạn chế của TMĐT4.2 Hạn chế của TMĐT Bao gồm các hạn chế công nghệ và phi công nghệ. a. Các hạn chế công nghệ: Lệ thuộc vào công nghệ Thiếu các tiêu chuẩn chung về chất lượng, an ninh và độ tin cậy; Băng thông viễn thông không đủ, đặc biệt cho TMĐT di động; Sự phát triển các công cụ phần mềm mới bắt đầu triển khai; Khó tích hợp Internet và các phần mềm TMĐT với một số ứng dụng và cơ sở dữ liệu (đặc biệt liên quan đến luật); Cần thiết có một số máy chủ Web bổ sung cho các máy chủ mạng, điều này làm tăng chi phí ứng dụng TMĐT; Việc thực hiện các đơn đặt hàng B2C trên quy mô lớn đòi hỏi có các kho hàng tự động hoá chuyên dùng; b. Các hạn chế phi công nghệ: Các vấn đề an ninh và bí mật riêng tư hạn chế khách hàng thực hiện việc mua hàng; Thiếu niềm tin vào TMĐT; Nhiều vấn đề pháp luật và chính sách công, bao gồm cả vấn đề đánh thuế trong TMĐT chưa được giải quyết; Các quy định về quản lý quốc gia và quốc tế đối với TMĐT đôi khi ở trong trình trạng chưa được giải quyết; Còn khó đo đạc được lợi ích (hiệu quả) của TMĐT, ví dụ hiệu quả của quảng cáo trực tuyến. Một số khách hàng còn tâm lý muốn nhìn thấy, sờ thấy trực tiếp sản phẩm, ngại thay đổi thói quen mua sắm Người dân còn chưa tin tưởng lắm vào môi trường phi giấy tờ, giao dịch không theo phương thức mặt đối mặt. Sự lừa đảo trên mạng có xu hướng tăng; Khó tìm kiếm được tư bản đầu tư rủi ro do nhiều công ty dot.com bị phá sản 5. Các xu hướng chủ yếu của TMĐT Ảo hóa (Virtualization) Toàn cầu hóa (Globalization) Phi trung gian (Disintermediation) Trung gian mới (New intermediation) Tính hội tụ (Convergence) Ảo hóa Các sản phẩm, hàng hóa vật lý được bổ sung và thay thế bằng các sản phẩm, hàng hóa ảo. Các cách thức và kinh nghiệm mua sắm vật lý được thay thế bằng cách thức và kinh nghiệm mua sắm ảo Khách hàng đóng vai trò quan trọng và chủ động trong việc thiết kế các sản phẩm phù hợp với mình Thí dụ: Dell hoặc Land's End Toàn cầu hóa Hoạt động của các doanh nghiệp mở rộng trên phạm vi toàn cầu; sản phẩm của doanh nghiệp có thể được thông tin tới khách hàng ở khắp thế giới. Doanh nghiệp phải cạnh tranh với các đối thủ từ khắp mọi nơi trên thế giới. Phi trung gian Các trung gian đóng vai trò quan trọng trong thương mại truyền thống bị loại bỏ hoặc được thay thế bằng sự xuất hiện các thị trường điện tử Doanh nghiệp Khách hàng Các trung gian mới Sự xuất hiện các thị trường điện tử tạo cơ hội hình thành các trung gian điện tử mới: Những người tập hợp thông tin về sản phẩm Những điểm mua sắm trọn gói (one-stop shopping) Người cung cấp các dịch vụ an toàn Những người chia xẻ thông tin Doanh nghiệp Khách hàng Sự hội tụ Tất cả các phương tiện thông tin đều hội tụ trong một thiết bị giống như máy tính cá nhân Sự hội tụ thông tin về sản phẩm và các nhà cung cấp sản phẩm Thí dụ: Yahoo! 6. Các lĩnh vực ứng dụng của TMĐT