Bài giảng Đại cương về huyết sắc tố - Lê Thị Hoàng Mỹ

ĐẠI CƯƠNG  VỀ HUYẾT SẮC TỐ ThS. Lê Thị Hoàng Mỹ MỤC TIÊU Trình bày cấu trúc huyết sắc tố (Hb) Trình bày về các huyết sắc tố bình thường Nêu một số tình trạng bệnh lý của huyết sắc tố T hành lập hemoglobin Hemoglobin Protein màu Thành phần: Hem và Globin sắc tố đỏ protein không màu giống nhau cấu trúc thay đổi CẤU TRÚC HEMOGLOBIN BÌNH THƯỜNG CÁC LOẠI HEMOGLOBIN BT TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN Chuỗi α Chuỗi non – α Hb Tên của Hb Thời kỳ xuất hiện ζ ε ζ 2 ε­ 2 Gower 1 phôi thai 2 – 3 tuần, tồn tại trong 2 tháng đầu của thai α ε α 2 ε­ 2 Gower 2 xuất hiện và tồn tại cùng Hb Gower 1 ζ  ζ 2  2 Porland phôi thai 2 – 3 tuần α  α 2  2 HbF Hb chủ yếu từ tuần thứ 5 thai kỳ đến cuối thai kỳ, <1% ở người lớn bình thường. α  α 2  2 HbA Lên đến 10% ở thai nhi bình thường từ tuần thứ 6 thai kỳ. Hb chủ yếu ở người trưởng thành. α δ α 2 δ 2 HbA 2 Thai nhi lúc gần sinh. <3,5% ở người bình thường. Tổng hợp Globin Quá trình tổng hợp globin bắt đầu từ tuần thứ 2-3 phôi thai Phôi: Haemoglobin Gower I ( z 2 e 2 ) Haemoglobin Portland ( z 2 g 2 ) Haemoglobin Gower II ( a 2 e2 ) Thai: w5-HbF( a 2 g 2 ), w6-HbA( a 2 b 2 ), gần sinh-HbA2( a 2 d 2 ) Sau sinh: HbA ( 2  2 ) , HbA2 ( a 2 d 2 ), HbF ( a 2  2 ) . 10 Sau sinh Phôi thai NST 11 NST 16 Chuỗi α Chuỗi non - α HbA ( 2 β 2 ) HbA 2 ( 2 δ 2 ) HbF ( 2 γ 2 ) β δ γ α α Nhiễm sắc thể 16 Nhiễm sắc thể 11 25% 25% α α β δ γ 25% 25% 48% 48% 1.5% 0.5% 1.5% 0.5% Tổng hợp Hemoglobin α α α α α α β γ δ β δ γ HbA HbF HbA 2 97% < 1 % <3.5% CÁC LOẠI HEMOGLOBIN BÌNH THƯỜNG Ở THỜI KỲ SAU SINH HEMOGLOBIN BỆNH LÝ HC Thalassemia : thiếu hụt tổng hợp 1 hay nhiều chuỗi polypeptide Hemoglobin bệnh, Hemoglobin bất thường : do rối loạn cấu trúc chuỗi polypeptide của globin, một hay hai acid amin trong chuỗi bị thay thế vị trí bằng acid amin khác Thể phối hợp β β α α Alpha-thalassemia Beta-thalassemia β β α β β β α α α α HC Thalassemia: Alpha Thalassemia ( -thal ) Beta Thalassemia ( -thal) Delta Thalassemia ( -thal) Gamma Thalassemia ( -thal) * HbS: châu Phi * HbE: ĐôngNamÁ * HbC Hemoglobin bất thường * - thal: . -thal 2 . -thal 1 . Hb H . Hb Bart’s *  -thal: . Nhẹ . Vừa . Nặng Thalassemia Phân loại bệnh Thalassemia Thể phối hợp Thalassemia Dựa vào cấu trúc và STH chuỗi polypeptide trong globin 16 - thalassemia: gen Hb Bart’s Bệnh Hb H - thalassemia 1 - thalassemia 2 Tử vong trong thai kỳ hoặc ngay sau sinh. LS: TM rất nặng, gan lách to, phù toàn thân, suy tim, Lâm sàng đa dạng: TCLS (-) đến nặng - XN HH và điện di (+) - Hầu như không có TCLS Chỉ số huyết học thay đổi : pt DNA - thalassemia: gen ( αα/αα) Hb Bart’s Bệnh Hb H 0 - thalassemia + - thalassemia . Thể nặng . Mất cả 4 gen α . Thể trung gian . Mất 3 gen α . Thể nhẹ . Mất 2 gen/ cùng 1NST hoặc mỗi nst mất 1 gen . Thể ẩn . Mất 1 gen α Dị hợp tử α 0 – thal Đồng hợp tử α + - thal (--/αα)/(-α/-α) α 0 – thal/α + - thal (--/-α) Dị hợp tử α + – thal (- α/αα) Đồng hợp tử α 0 - thal (--/--) β – thal nhẹ β –thal TB β – thal nặng Thường không biểu hiện LS. Thiếu máu HC nhỏ, nhược sắc HbA2 tăng Đa dạng về kiểu gen và kiểu hình. LS thay đổi từ nặng đến TC(-) Kiểu hình tùy loại đột biến Nặng nhất, LS (+) từ những năm đầu cuộc sống Truyền máu thường xuyên  - thalassemia ( /) 19 Hemoglobin E Đông Nam châu Á . HbE α 2 β 2 26glu lys HbAE, HbEE HbE/ -thal Hemoglobin S - Thường gặp ở Châu Phi, gây bệnh HC hình liềm > 700 loại Hb bất thường Hemoglobin bất thường (bệnh Hb) 20 BIỂU HIỆN LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG THỂ BỆNH NẶNG 23 Thiếu máu - vàng da - vàng mắt 24 Gan to - Lách to 25 26 Biến dạng xương mặt 27 Vẻ mặt Thalassemia 28 Tủy rộng viền bàn chải 29 Chậm phát triển thể chất 30 Xạm da do ứ sắt 31 Phù nhau thai (Hb Bart’s) 32 Phết máu ngoại biên 33 HbEE HbAE Điện di huyết sắc tố 34 Hemoglobin bệnh, Hemoglobin bất thường Hơn 700 loại Lúc đầu: đặt tên theo chữ cái Sau: quá nhiều, đặt tên theo địa dư, nơi tìm ra Hb kèm theo ghi chú tên và vị trí acid amin bị thay thế bằng acid amin khác. Những hemoglobin này có thể bất thường ở chuỗi α,  , δ,  , hay có thể bất thường ở các vị trí khác . HbS là α 2 β 2 6glu val HbC là α 2 β 2 6glu lys HbE là α 2 β 2 26glu lys HbM Boston : α 2 58 hist tyr β 2 HbM New York : α 2 β 2 116 val glu HbM Hyde Park : α 2 β 2 92 hist tyr HbE lưu hành chủ yếu ở châu Á, tần số HbE ở Thái Lan là 4,5 – 7,7%; ở Lào là 31,9% - 63,2%; Campuchia là 41%; Việt Nam từ 0,95 – 55,9% dân số . Bệnh nhân HbE: thiếu máu hoặc không, hồng cầu nhỏ, nhược sắc. HbE thường gặp nhất ở khu vực Đông Nam châu Á và kết hợp với đột biến gen globin gây nên nhiều thể bệnh thalassemia kết hợp Truyền máu và thải sắt thường xuyên (phẫu thuật cắt lách) Ghép tế bào gốc Gen trị liệu 40 ĐIỀU TRỊ 41 42 WHO: 2001: vấn đề sức khỏe toàn cầu, ngày càng gia tăng đặc biệt ở các quốc gia châu Á. Ảnh hưởng 7% dân số thế giới Hàng năm: 300.000 – 400.000 TE thể nặng được sinh ra 43 44 Sàng lọc người mang gen Chẩn đoán trước sinh Tư vấn di truyền 45 Quan trọng: Dự phòng sinh thể bệnh nặng