Bài giảng chương 5: Phát triển bền vững

12/5/2008 1 CHƯƠNG 5 PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Khoa Mơi trường _ ðH Bách Khoa Mơn học: Con người mơi trường 1DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững Quan niệm về phát triển
Mục tiêu của phát triển là nâng cao điều kiện và chất lượng cuộc sống, tạo lập cuộc sống công bằng và bình đẳng giữa các thành viên.
Tuy nhiên, trong một thời gian khá dài người ta thường đặc mục tiêu kinh tế quá cao, xem sự tăng trưởng về kinh tế là thước đo duy nhất của sự phát triển. 2 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trư ng Chương 5: Phát triển bền vững 12/5/2008 2 Quan niệm về phát triển
Sau một thời kỳ phát triển mạnh mẽ của các nền kinh tế thế giới, vào các năm 1950 – 1980, loài người nhận thức được rằng: thước đo kinh tế không phản ánh được đầy đủ quan niệm về phát triển.
Thay cho chỉ số duy nhất đánh giá sự phát triển của các quốc gia là GDP, xuất hiện các chỉ tiêu khác như HDI, HFI. 3 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững Quan niệm về phát triển
Các mâu thuẫn giữa môi trường và phát triển KTXH đã dẫn đến một số sự thừa nhận: nguồn tài nguyên của trái đất không phải là vô tận mà con người có thể khai thác hoặc thống trị theo ý mình, thừa nhận các giới hạn của tự nhiên và sự cần thiết phải sống hài hòa với tự nhiên, cần thiết phải tính toán đến lợi ích chung của cộng đồng, của các thế hệ tương lai và các chi phí môi trường cho sự phát triển…
dẫn đến sự xuất hiện một khái niệm mới: “phát triển bền vững” 4 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 12/5/2008 3 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 5 4/1968 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững • 4/1968 Tổ chức The Club of Rome được sáng lập, là một tổ chức phi chính phủ hỗ trợ cho việc nghiên cứu “Những vấn đề của thế giới" - nhằm diễn tả những vấn đề chính trị, văn hĩa, xã hội, mơi trường và cơng nghệ trên tồn cầu với tầm nhìn lâu dài. 6 12/5/2008 4 6/1972 4/1968 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững • 6/1972 Hội nghị của Liên Hợp Quốc về con người và mơi trường được tổ chức tại Stockholm, Thụy ðiển, được đánh giá là hành động đầu tiên cĩ sự nỗ lực chung của tồn thể nhân loại nhằm giải quyết các vấn đề về mơi trường. 7 6/1972 4/1968 1984 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững • 1984 ðại hội đồng Liên Hiệp Quốc đã ủy nhiệm cho bà Gro Harlem Brundtland, khi đĩ là Thủ tướng Na Uy, quyền thành lập và làm chủ tịch Ủy ban Mơi trường và Phát triển Thế giới (World Commission on Environment and Development - WCED), nay cịn gọi là Ủy ban Brundtland. 8 12/5/2008 5 6/1972 4/1968 1987 1984 LỊCH SỬ PTBV • 1987 Bản báo cáo cĩ tựa đề "Tương lai của chúng ta" (Báo cáo Brundtland), lần đầu tiên cơng bố chính thức thuật ngữ “Phát triển bền vững“_ Sự định nghĩa và cái nhìn mới về cách hoạch định các chiến lược phát triển lâu dài. DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 9 6/1972 4/1968 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững • 1989 Sự phát hành và tầm quan trọng của “Tương lai của chúng ta” dẫn đến sự ra đời của Nghị quyết 44/228 - tiền đề cho việc tổ chức Hội nghị về Mơi trường và Phát triển của Liên hiệp quốc. 10 12/5/2008 6 6/1972 4/1968 1992 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững • 1992 Rio de Jainero, Brasil là nơi đăng cai tổ chức Hội nghị thượng đỉnh về Trái ðất, tên chính thức là Hội nghị về Mơi trường và Phát triển của Liên hiệp quốc (UNCED). Tại đây, các đại biểu tham gia đã thống nhất những nguyên tắc cơ bản và phát động một chương trình hành động vì sự phát triển bền vững cĩ tên Chương trình nghị sự 21 11 6/1972 2002 4/1968 1992 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững • 2002 Hội nghị thượng đỉnh Thế giới về PTBV Những mục tiêu bao gồm xĩa nghèo đĩi, phát triển những sản phẩm tái sinh hoặc thân thiện với mơi trường, bảo vệ và quản lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên. ðề cập tới chủ đề tồn cầu hĩa gắn với các vấn đề liên quan tới sức khỏe và phát triển. 12 12/5/2008 7 6/1972 2002 4/1968 1992 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 13 ðịnh nghĩa PTBV • Phát triển bền vững là "sự phát triển cĩ thể đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà khơng ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai" _1987-Ủy ban Mơi trường và Phát triển Thế giới - WCED (nay là Ủy ban Brundtland) DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 14 12/5/2008 8 Thước đo về PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 15 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 16 • Vấn đề phức tạp hơn vì con cháu của chúng ta không chỉ thừa kế tình trạng ô nhiễm và cạn kiệt tài nguyên mà chúng ta để lại, mà cũng thừa hưởng các thành quả giáo dục, kỹ thuật và kiến thức (vốn con người) cũng như vốn vật chất. Chúng cũng có thể được lợi từ những đầu tư vào tài nguyên thiên nhiên, thí dụ như làm tăng sự màu mỡ của đất và trồng lại rừng. Thước đo về PTBV 12/5/2008 9 Thước đo bền vững về Kinh tế Thước đo bền vững về Mơi trường Thước đo bền vững về Xã hội DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 17 Thước đo về PTBV • Thước đo bền vững về Kinh tế: – Yếu tố kinh tế đĩng một vai trị khơng thể thiếu trong PTBV. – ðịi hỏi sự phát triển của hệ thống kinh tế trong đĩ cơ hội tiếp xúc và quyền sử dụng với những nguồn tài nguyên thiên nhiên cho các hoạt động kinh tế được chia sẻ bình đẳng. DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 18 Thước đo về PTBV 12/5/2008 10 • Thước đo bền vững về Kinh tế (tt): – Tạo ra nhiều thị trường mới để phát triển – Giảm chi phí bằng cách nâng cao hiệu suất, giảm tiêu hao năng lượng và nguyên liệu đầu vào – Tạo ra giá trị thặng dư cho sản phẩm _ Thước đo này được tính trên giá trị GDP DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 19 Thước đo về PTBV • Thước đo bền vững về Kinh tế (tt): – Thước đo này được tính trên giá trị GDP – Phải tính đến sự hạn chế tối đa nhu cầu tiêu thụ tài nguyên và tăng cường khả năng tái sinh chất thải. – Cần quan tâm tới sự thay đổi các giá trị GDP ở các tầng lớp dân cư khác nhau nhằm hạn chế sự chênh lệch thu nhập giữa các tầng lớp. DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 20 Thước đo về PTBV 12/5/2008 11 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 21 Thước đo về PTBV • Thước đo bền vững về Mơi trường: Khía cạnh mơi trường trong PTBV địi hỏi duy trì sự cân bằng giữa bảo vệ mơi trường tự nhiên với sự khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên nhằm mục đích duy trì mức độ khai thác ở một giới hạn nhất định cho phép mơi trường tiếp tục hỗ trợ điều kiện sống cho con người và các sinh vật sống trên trái đất DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 22 Thước đo về PTBV • Thước đo bền vững về Mơi trường: – Giảm lượng chất thải vào mơi trường, loại bỏ các chất độc – Sử dụng các nguyên liệu thân thiện với mơi trường – ứng dụng các cơng nghệ thân thiện với mơi trường trong các lĩnh vực khác nhau – Tập trung khai thác các nguồn năng lượng sạch, cĩ khả năng tái tạo như năng lượng giĩ, năng lượng mặt trời, năng lượng sinh học, năng lượng địa nhiệt 12/5/2008 12 23 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững Thước đo về PTBV Vd Sự quan tâm đến các khía cạh mơi trường trong một dự án phát triển kinh tế DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 24 Thước đo về PTBV Thước đo bền vững về Xã hội: Khía cạnh xã hội của PTBV cần được chú trọng vào sự phát triển sự cơng bằng, cho tất cả mọi người cơ hội phát triển tiềm năng bản thân và cĩ điều kiện sống chấp nhận được. • Sức khỏe cộng đồng được cải thiện • Chất lượng cuộc sống được nâng cao • Chú trọng tới các lợi ích của người khuyết tật 12/5/2008 13 Thước đo thông tin • PTBV đảm bảo thông tin về chất lượng cuộc sống của ngừoi dân phải được công bố công khai minh bạch về các vấn đề: • – Các kế hoạch phát triển của Chính phủ có ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân? • – Chất lượng môi trường không khí, nước, đất nơi người dân đang sống có bảo đảm như quy định hay không? (Nhiều Chính phủ cố tình không công bố thông tin thực về môi trường cho mọi người dân). • – Chất lượng lương thực, thực phẩm người dân hiện đang sử dụng ở tình trạng như thế nào? DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 25 Thước đo về PTBV Thước đo về phong cách cuộc sống
Phát triển bền vững đòi hỏi phải thay đổi các thói quen và phong các sống có hại cho môi trường chung của trái đất
Thay đổi các quan niệm về đạo đức sống
Mỗi người là một thành viên của cộng đồng sinh vật.
Mỗi người đều có quyền cơ bản ngang nhau.
Mỗi một dạng sống đều phải được đảm bảo quyền tồn tại, bất kể nó có giá trị như thế nào đối với con người.
ý thức sự phân chia công bằng những phúc lợi và tổn phí của việc sử dụng nguồn tài nguyên giữa những vùng nghèo và những vùng giàu, giữa thế hệ hiện tại và tương lai. 26 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững Thước đo về PTBV 12/5/2008 14 Bộ chỉ số phát triển bền vững có thể áp dụng cho Việt Nam DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 27 Phát triển kinh tế • Tăng sản phẩm quốc nội (GDP) trên đầu người. • Các chính sách và công cụ kinh tế trở thành các nguyên tắc bắt buộc trong thực hiện các mục tiêu PTBV và BVMT. • Chi phí về bảo vệ môi trường tăng theo % GDP • Chi phí ODA cho phát triển bền vững Phát triển xã hội Phát triển môi trường tự nhiên Thước đo về PTBV DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 28 Phát triển kinh tế Phát triển xã hội • Mức độ gia tăng dân số • Tỷ lệ dân số cả nước sống dưới mức nghèo đói • Tỷ lệ biết chữ của người lớn • Tỷ lệ tử vong khi sinh • Mất mát kinh tế và con người do thiên tai • Tăng quyền lực và dân chủ cho Quốc hội • Tham gia tích cực các diễn đàn và cam kết thực hiện các thỏa thuận quốc tế • Hệ thống hành chính đủ năng lực, trong sạch và cởi mở • Các cơ quan BVMT được kiện toàn, thực hiện có hiệu quả • Thực hiện hiệu quả cơ chế hòa nhập các nhân tố kinh tế, xã hội và môi trường trong các giai đoạn và quy mô của quá trình quy hoạch phát triển • Các chiến lược và kế hoạch hành động môi trường được tiến hành định kỳ theo các thời kỳ (giai đoạn) quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội và phải được các ngành của chính phủ thực hiện hiệu quả. • Thiết lập hệ thống tổng hợp giám sát việc thực hiện công tác môi trường và chất lượng của các chính sách và dự án phát triển hiện nay và tương lai. • Tái sinh và tái sử dụng chất thải. Phát triển môi trường tự nhiên Thước đo về PTBV 12/5/2008 15 Bộ chỉ số phát triển bền vững có thể áp dụng cho Việt Nam DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 29 Phát triển kinh tế Phát triển xã hội Phát triển môi trường tự nhiên • Tăng tổng độ che phủ, mật độ và chất lượng rừng. • Mức hạ thấp hàng năm của nước ngầm và nước bề mặt. • An toàn nước sinh hoạt. • Xử lý nước thải. • Mức tiêu thụ năng lượng hàng năm trên đầu người. • Tiêu thụ năng lượng từ nguồn tái tạo (tính theo % tổng mức tiêu thụ năng lượng). • Số loài bị đe dọa (tính theo % tổng loài bản địa). • Số lượng các kế hoạch quản lý khu bảo tồn và tổng mức kinh phí đầu tư cho bảo tồn. • Sản lượng khai thác thủy sản ổn định. Thước đo về PTBV Mô hình PTBV“4 chân” Kinh tế Môi trường Xã hội Văn hóa DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 30 Lập luận này cho rằng nếu các mục tiêu kinh tế, xã hội và sinh thái của nhiều nước có thể tương tự nhau, thì mục tiêu văn hóa là nét khác biệt cơ bản nhất để phân biệt chiến lược phát triển bền vững của mỗi nước. “Ghế 4 chân” mới là bền vững. 12/5/2008 16  Sau 1980, khi các hoạt động kinh tế của đất nước đã có những kết quả tiến bộ, chính phủ Việt Nam quan tâm tới công tác điều tra tài nguyên đất nước và tìm hiểu các biện pháp sử dụng hợp lý tài nguyên hiện có  Năm 1988, quốc hội, hội đồng bộ trưởng Việt Nam đã ban hành hàng loạt các văn kiện quan trọng như Luật Đất đai, luật bảo vệ sức khỏe cho nhân dân, luật khoáng sản, luật bảo vệ rừng v.v... DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 31 TIẾP CẬN PTBV Ở VIỆT NAM  Sự kiện nổi bật: 12/1990, với sự giúp đỡ của UNDP và UNEP, Việt Nam đã đăng cai và tổ chức thành công hội nghị quốc tế về môi trường và PTBV.  Đây là một trong các hội nghị quốc tế đầu tiên về PTBV được tổ chức ở một nước thuộc thế giới thứ ba.  Tại hội nghị, với gần 100 đại biểu quốc tế đại diện cho 40 tổ chức khác nhau, Việt Nam đã đưa ra bản Dự thảo kế hoạch quốc gia về môi trường và PTBV 1991 – 2000, được các nhà khoa học và đại biểu quốc tế đóng góp ý kiến, trở thành nội dung của Kế hoạch quốc gia về môi trường và PTBV giai đoạn 1991 – 2000 DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 32 TIẾP CẬN PTBV Ở VIỆT NAM 12/5/2008 17  Tháng 12/1993, quốc hội nước Việt Nam đã thông qua luật bảo vệ môi trường về công tác BVMT và PTBV đất nước.  Tháng 4/1995, với sự giúp đỡ của World Bank, tổ chức CIDA Canda, VN hoàn thành bản phác thảo kế hoạch hành động quốc gia về môi trường (National Environmental Action Plan viết tắt là NEAP). Nội dung chủ yếu gồm 3 phần:  Phần 1 – Các vấn đề chính của môi trường Việt Nam hiện nay và xu thế biến động trong tương lai  Phần 2 – Đề cập các hành động cần phải được tiến hành  Phần 3 – Các chỉ dẫn làm thế nào để thực hiện được các chương trình. DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 33 TIẾP CẬN PTBV Ở VN • Bản kế hoạch đã xác định ba lĩnh vực lớn cần thảo luận để xây dựng kế hoạch hành động quốc gia là: – các nguồn tài nguyên thiên nhiên, – ô nhiễm đô thị và khu công nghiệp, – xây dựng thể chế. DHBK-Khoa Mơi trường _ Mơn học: Con người & mơi trường Chương 5: Phát triển bền vững 34 TIẾP CẬN PTBV Ở VN