Bài giảng chương 1: Tổng quan về kinh tế vĩ mô

CHÖÔNG 1. TOÅNG QUAN VEÀ KINH TEÁ HOÏC VI MOÂ 1.1 Caùc khaùi nieäm Kinh teá hoïc 1.1.1 KINH TEÁ HOÏC coù theå ñònh nghóa laø moân khoa hoïc xaõ hoäi, nghieân cöùu vieäc löïa choïn caùch söû duïng hôïp lí nguoàn löïc khan hieám (coù haïn) ñeå saûn xuaát ra nhöõng haøng hoaù vaø dòch vu,ï nhaèm thoûa maõn cao nhaát nhu caàu cho moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi. Kinh teá hoïc xem xeùt nhöõng khaû naêng löïa choïn, tìm caùch ñaùnh giaù lôïi ích vaø chi phí döï kieán, vaø ra quyeát ñònh. Ta cuõng tìm caùch hieåu haäu quaû cuûa moät soá haønh ñoäng, nhöõng haäu quaû khoâng ñöôïc hieån nhieân ngay töø ban ñaàu. Haõy xeùt nhöõng ví duï döôùi ñaây (anh chò haõy nghó ra vaøi ví duï cuûa mình) veà caùc chính saùch ñöôïc ñeà nghò (vaø ñoâi khi ñöôïc thöïc hieän) nhaèm khaéc phuïc nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi. Vaán ñeà Chính saùch Nhöõng haäu quaû baát lôïi + Giaù thueâ nhaø quaù cao + Haïn ñònh tieàn thueâ 1. Chuû nhaø seõ khoâng söûa chöõa caên hoä. 2. Veà laâu daøi seõ coù ít coâng trình xaây döïng ñeå cho thueâ hôn. 3. Chuû nhaø coù theå duøng phaân bieät ñoái xöû hoaëc thieân vò nhö nhöõng coâng cuï ñeå haïn cheá. 4. Seõ coù nhöõng hình thöùc traû tieàn chui khaùc töø ngöôøi thueâ cho chuû nhaø. + Löông quaù thaáp + Ñaët möùc löông toái thieåu 1. Chuû ñoùng cöûa coâng ty, hoaëc baõi boû nhöõng quyeàn lôïi khaùc. 2. Taêng vieäc traû tieàn chui vaø taêng coâng nhaân laäu. 3. Taêng söï thieân vò. 2 2 + OÂ nhieãm quaù nhieàu + Baét buoäc coù caùc thieát bò laøm saïch Lôïi ích: moâi tröôøng saïch hôn. Phí toån: chi phí saûn xuaát taêng, giaù taêng. Khi giaù taêng, seõ baùn ñöôïc ít saûn phaåm hôn. Doanh nghieäp nhoû laø nhöõng doanh nghieäp ñaàu tieân suït giaûm, caïnh tranh ít hôn. 1.1.2 KINH TEÁ HOÏC VI MOÂ hay Lyù thuyeát Giaù caû baøn veà nhöõng ñôn vò kinh teá rieâng leû nhö ngöôøi tieâu duøng, hoä gia ñình, doanh nghieäp, saûn phaåm cuï theå, thò tröôøng saûn phaåm cuï theå,... Kinh teá hoïc vi moâ nghieân cöùu caùch thöùc maø caùc hoä gia ñình, caùc doanh nghieäp ra quyeát ñònh vaø taùc ñoäng laãn nhau trong moät thò tröôøng naøo ñoù. Noù nghieân cöùu neàn kinh teá ôû giaùc ñoä chi tieát, rieâng leû. 1.1.3 KINH TEÁ HOÏC VÓ MOÂ baøn veà toång theå neàn kinh teá nhö taùc ñoäng cuûa chi tieâu chính phuû, thueá vaø chính saùch tieàn teä, thaát nghieäp, laïm phaùt,… Moät caùch ñeå deã daøng phaân bieät hai loaïi naøy laø nghó veà kinh teá hoïc vó moâ nhö moân nghieân cöùu veà röøng vaø kinh teá hoïc vi moâ laø moân nghieân cöùu veà caây. Kinh teá hoïc vi moâ vaø kinh teá hoïc vó moâ coù moái quan heä chaët cheõ vôùi nhau. Vì nhöõng thay ñoåi trong neàn kinh teá noùi chung, baét nguoàn töø nhöõng quyeát ñònh cuûa haøng trieäu caù nhaân, khoù coù theå ñeå hieåu kinh teá hoïc vó moâ phaùt trieån maø khoâng quan taâm ñeán nhöõng quyeát ñònh kinh teá vi moâ lieân quan. 1.1.4 KINH TEÁ HOÏC THÖÏC CHÖÙNG VAØ KINH TEÁ HOÏC CHUAÅN TAÉC 1.1.4.1 Kinh teá hoïc thöïc chöùng baøn veà nhöõng giaûi thích khaùch quan hay khoa hoïc söï vaän ñoäng cuûa neàn kinh teá. ÔÛ ñaây chuù troïng veà GIAÛI THÍCH baèng SÖÏ KHAÙCH QUAN. 3 3 1.1.4.2 Kinh teá hoïc chuaån taéc cho ta nhöõng quy ñònh hay ñeà nghò döïa treân ñaùnh giaù caù nhaân veà giaù trò. ÔÛ ñaây chuù troïng nhieàu hôn veà CHUÛ QUAN, hay laø ñieàu maø ta cho laø PHAÛI xaûy ra. 1.2 ÑÖÔØNG GIÔÙI HAÏN KHAÛ NAÊNG SAÛN XUAÁT (PPF) Nhöõng löïa choïn kinh teá laø caàn thieát bôûi vì nguoàn löïc laø khan hieám: chuùng khoâng töï nhieân coù saün vôùi soá löôïng voâ haïn. Ta coù theå xaây döïng ñöôøng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát cho baát cöù thöïc theå saûn xuaát naøo, keå caû toaøn boä neàn coâng nghieäp hay kinh teá quoác gia. 1.2.1 KHÁI NIỆM Sự khan hiếm tài nguyên làm cho việc sản xuất bị hạn chế về mặt sản lượng. Đường giới hạn khả năng sản xuất cho biết các kết hợp khác nhau của hai (hay nhiều loại hàng hóa) có thể được sản xuất từ một số lượng nhất định của nguồn tài nguyên (khan hiếm). Đường giới hạn khả năng sản xuất minh họa cho sự khan hiếm của nguồn tài nguyên. Thí dụ, giả sử một nền kinh tế có bốn đơn vị lao động tham gia vào sản xuất thực phNm và vải. Số liệu về khả năng sản xuất của nền kinh tế này được trình bày trong bảng 1.1 dưới đây. Bảng 1.1. Khả năng sản xuất Thực phẩm Vải Phương án sản xuất Số đơn vị lao động Sản lượng Số đơn vị lao động Sản lượng A 4 25 0 0 B 3 22 1 9 C 2 17 2 17 D 1 10 3 24 E 0 0 4 30 Dựa vào số liệu trong bảng 1.1, ta có thể vẽ nên một đường cong được gọi là đường giới hạn khả năng sản xuất như trong hình 1.2 dưới đây. 4 4 Tổng quát, đường giới hạn khả năng sản xuất cho biết sản lượng tối đa của hai (hay nhiều) sản phNm có thể sản xuất được với một số lượng tài nguyên nhất định. Nếu số công nhân phân định cho mỗi ngành càng nhiều thì sẽ càng tạo ra nhiều sản phNm, nhưng năng suất của mỗi công nhân về sau càng giảm. Hiện tượng này được mô tả bởi quy luật kết quả biên giảm dần. Quy luật kết quả biên giảm dần cho biết là sẽ trở nên khó hơn khi thực hiện một hoạt động nào đó ở mức độ cao hơn. Thí dụ, khi ta lái xe thật chậm, ta có thể dễ dàng tăng tốc độ lên, chẳng hạn, 10 km/giờ, nhưng khi ta đã lái xe thật nhanh thì việc tăng tốc độ lên thêm 10km/giờ sẽ rất khó đạt được. Quy luật này có thể được quan sát thấy ở rất nhiều lĩnh vực. Trong lĩnh vực kinh tế, ta có thể cụ thể hóa nó như sau: việc mở rộng sản xuất bất kỳ một hàng hóa nào đó thì sẽ càng lúc càng khó hơn và ta phải sử dung nguồn tài nguyên càng lúc càng nhiều để tạo ra thêm một sản phNm. Việc tăng mức độ thỏa mãn của ta đối với một loại hàng hóa nào đó sẽ càng lúc càng khó khăn hơn khi chúng ta tiêu dùng nó càng nhiều. Nếu ta di chuyển dọc theo đường giới hạn khả năng sản xuất, chẳng hạn từ điểm A đến điểm B của hình 1.2, ta sẽ thấy việc sản xuất thêm vải sẽ làm cho số lương thực giảm đi. Từ nhận xét này, các nhà kinh tế giới thiệu khái niệm chi phí cơ hội của việc sản xuất thêm một loại hàng hóa nào đó. Chi phí cơ hội (để sản xuất ra thêm một đơn vị sản phẩm X) là số đơn vị sản phẩm Y phải sản xuất bớt đi để sản xuất ra thêm một đơn vị sản phẩm X. 5 5 Như vậy, nghịch dấu với độ dốc của đường giới hạn khả năng sản xuất tại một điểm chính là chi phí cơ hội tại điểm đó. Do đó, trên sơ đồ trên ta có thể thấy chi phí cơ hội khác nhau giữa hai điểm A và B của đường giới hạn khả năng sản xuất. Công thức tính chi phí cơ hội như sau: Chi phí cơ hội = - Độ dốc của đường giới hạn khả năng sản xuất. Thí dụ: Giả sử ta có phương trình đường giới hạn khả năng sản xuất của hai loại sản phNm (X và Y) là như sau: Phương trình đường giới hạn khả năng sản xuất này cho thấy đường giới hạn khả năng sản xuất có dạng một phần tư đồ thị elip ứng với phần và tương tự như trong hình 1.3. Để tính độ dốc của đường giới hạn khả năng sản xuất tại các điểm, ta làm như sau: (1) Từ phương trình trên, ta suy ra: (2) Tính đạo hàm bậc nhất của hàm số này: Như thế: Tại điểm (X = 10, Y = 5), ta có độ dốc của đường giới hạn khả năng sản xuất là: Độ dốc = 6 6 Do đó, chi phí cơ hội của việc sản xuất thêm 1 đơn vị sản phNm X là giảm 4 đơn vị sản phNm Y. Tương tự, tại điểm (X = 5, ), chi phí cơ hội là: Chi phí cơ hội = - (Độ dốc) = Từ kết quả tính toán trên, ta có nhận xét rằng: nếu số lượng sản phNm X ít đi thì chi phí cơ hội của X cũng giảm đi. Hay nói cách khác, chi phí cơ hội của việc sản xuất ra thêm X sẽ tăng lên khi số lượng X tăng lên. Đây là quy luật chi phí cơ hội tăng dần. Quy luật này cho thấy rằng ta cần nguồn lực càng lúc càng nhiều hơn để sản xuất ra một đơn vị hàng hóa nào đó nếu số lượng hàng hóa đó càng lúc càng tăng. 1.2.2 SỰ DI CHUYỂN DỌC THEO ĐƯỜNG GIỚI HẠN KHẢ NĂNG SẢN XUẤT (PPF) VÀ SỰ DNCH CHUYỂN CỦA ĐƯỜNG GIỚI HẠN KHẢ NĂNG SẢN XUẤT Trong hình 1.3, tại một thời điểm nhất định, ta có thể chọn phương án A, B, C, D hay E để sản xuất. Điều này cho thấy là muốn tăng số lượng sản phNm này lên ta phải giảm số lượng hàng hóa kia xuống. Chẳng hạn, khi xã hội lựa chọn tập hợp hàng hoá ở điểm C để sản xuất thay vì chọn điểm B như trước đây, xã hội phải hy sinh một số lượng thực phNm nhất định để tăng thêm một lượng vải vóc nào đó. Khi đó, ta có sự di chuyển dọc theo đường giới hạn khả năng sản xuất. 7 7 Giả sử trong tương lai, do tiến bộ công nghệ, do lực lượng lao động tăng, v.v. quốc gia này có thể sản xuất nhiều hơn. Khi đó, đường giới hạn khả năng sản xuất sẽ dịch chuyển ra ngoài. Xã hội có thể sản xuất ra các tập hợp hàng hoá nhiều hơn so với trước. Khi đó, ta có hiện tượng dịch chuyển của đường giới hạn khả năng sản xuất. Trong hình 1.4, chúng ta giả định xã hội có những phát minh mới về công nghệ sản xuất trong những năm 2000 làm tăng năng lực sản xuất của xã hội, đường PPF dịch chuyển về phía phải. Do vậy, trong năm 2000, xã hội tạo ra nhiều hơn cả vải và thực phNm hơn. Theo thời gian công nghệ sản xuất luôn có xu hướng tiến bộ hơn nên chúng ngày càng mở rộng khả năng sản xuất của xã hội. 1.3 MOÂ HÌNH LÖU CHUYEÅN CUÛA NEÀN KINH TEÁ Neàn kinh teá ôû traïng thaùi ñoäng hay luoân luoân chuyeån ñoäng. Caùc yeáu toá saûn xuaát löu chuyeån töø khu vöïc ngöôøi tieâu duøng sang khu vöïc kinh doanh. Roài khu vöïc kinh doanh söû duïng nhöõng yeáu toá naøy ñeå saûn xuaát haøng hoùa vaø dòch vuï. Ñoåi laáy vieäc cung caáp yeáu toá saûn xuaát, ngöôøi tieâu duøng nhaän ñöôïc thu nhaäp döôùi daïng löông, tieàn cho thueâ, laõi vaø lôïi nhuaän. Thu nhaäp naøy sau 8 8 ñoù ñöôïc duøng ñeå mua haøng hoùa vaø dòch vuï do khu vöïc kinh doanh saûn xuaát ra. Sự tồn tại và phát triển của xã hội luôn luôn gắn liền với hoạt động sản xuất và tiêu dùng của các nhà sản xuất và người tiêu dùng. Những chủ thể này tác động và hỗ trợ lẫn nhau để cùng tồn tại và phát triển. Những mối quan hệ giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng được biểu hiện thông qua sự vận hành của các loại thị trường: thị trường các yếu tố sản xuất và thị trường hàng hóa, dịch vụ. Hệ thống kinh tế bao gồm những bộ phận tác động lẫn nhau trong vòng chu chuyển kinh tế. Cụ thể, hệ thống kinh tế bao gồm những bộ phận sau: · Hộ gia đình: hộ gia đình là người tiêu dùng đồng thời là người cung ứng các yếu tố sản xuất cho doanh nghiệp. · Doanh nghiệp: doanh nghiệp là người sử dụng các yếu tố sản xuất (đầu vào) được cung ứng bởi các hộ gia đình và cũng là người sản xuất ra hàng hóa - dịch vụ. · Thị trường các yếu tố sản xuất: thị trường các yếu tố sản xuất là thị trường trong đó các yếu tố sản xuất như vốn, lao động, v.v. được mua bán, trao đổi. · Thị trường hàng hóa, dịch vụ: thị trường hàng hóa, dịch vụ là thị trường mà trong đó hàng hoá, dịch vụ được mua bán, trao đổi. Hệ thống kinh tế được minh họa bởi hình 1.1. 9 9 Vòng chu chuyển kinh tế của xã hội bắt đầu bằng việc cung ứng các yếu tố sản xuất của các hộ gia đình cho các doanh nghiệp (1). Hộ gia đình cung ứng vốn, lao động và các tư liệu sản xuất cho các doanh nghiệp. Doanh nghiệp sử dụng các yếu tố sản xuất đó phục vụ cho nhu cầu sản xuất, kinh doanh (2) của mình và trả công cho hộ gia đình dưới hình thức tiền lương, tiền thuê, tiền lãi và lợi nhuận. Chúng ta lưu ý rằng bản thân những người chủ doanh nghiệp cũng là bộ phận của các hộ gia đình nên lợi nhuận của các chủ doanh nghiệp cũng là phần thu nhập của các hộ gia đình. Sự cung ứng và sử dụng các yếu tố sản xuất được diễn ra trên thị trường các yếu tố sản xuất trong đó hộ gia đình là người cung ứng (người bán) và doanh nghiệp là người mua các yếu tố sản xuất. Nhánh thứ (3) của vòng chu chuyển mô tả sự cung ứng hàng hóa, dịch vụ của các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp sau khi nhận yếu tố sản xuất từ hộ gia đình sẽ tiến hành sản xuất để tạo ra của cải vật chất, đáp ứng cho nhu cầu của xã hội (hộ gia đình). Hộ gia đình mua hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp (4) và trả tiền dưới dạng chi tiêu của hộ gia đình. Hoạt động mua bán hàng hóa, dịch vụ được diễn ra trên thị trường hàng hóa, dịch vụ. Cùng với thời gian, nhu cầu của xã hội đối với các loại hàng hóa, dịch vụ gia tăng cả về số lượng lẫn chất lượng, đã thúc đNy sự phát triển của công nghệ sản xuất và các yếu tố sản xuất. Công nghệ sản xuất tiến bộ sẽ đáp ứng tốt hơn nhu cầu của xã hội và làm phát sinh những nhu cầu mới cao hơn. Những sự tương tác trên thúc đNy sự phát triển của xã hội. 1.4 Söû duïng lyù thuyeát ñôn giaûn hoaù vaán ñeà Theá giôùi kinh teá raát phöùc taïp: nhieàu quyeát ñònh kinh teá phaûi ñöôïc ñöa ra vaø baèng caùch naøo ñoù phoái hôïp vôùi nhau. Ta muoán phaùt trieån nhöõng phöông phaùp nhaèm hieåu ñöôïc cô cheá phoái hôïp taát caû moïi hoaït ñoäng kinh teá naøy: caàn phaûi coù söï ñôn giaûn hoùa moät caùch thaän troïng. Haønh vi kinh teá voâ cuøng phöùc taïp, do vaäy chuùng ta xaây döïng nhöõng moâ hình lyù thuyeát tieâu bieåu cho söï vaän haønh cuûa cô cheá kinh teá. Nhöõng lyù 10 10 thuyeát vaø moâ hình cuûa ta tieâu bieåu cho “söï ñôn giaûn hoùa moät caùch thaän troïng” theá giôùi thöïc taïi. Lyù thuyeát laø söï giaûi thích döï kieán nhöõng moái lieân heä nhaân quaû giöõa caùc bieán soá maø ta thaáy coù moái lieân heä veà maët thoáng keâ vôùi nhau. Moâ hình cho pheùp ta tröøu töôïng hoùa töø thöïc teá vaø do vaäy laøm cho coâng vieäc cuûa ta ñôn giaûn hôn. Nhöõng moâ hình cuûa chuùng ta seõ cung caáp khuoân khoå phaân tích ñeå tö duy nhöõng vaán ñeà kinh teá. Duøng lyù thuyeát vaø moâ hình khieán ta coù theå öùng duïng söï chính xaùc trong phaân tích vaøo vieäc nghieân cöùu caùc vaán ñeà trung taâm maø moïi xaõ hoäi ñeàu phaûi ñöông ñaàu. 1.5 GIAÙ TRÒ DANH NGHÓA SO VÔÙI GIAÙ TRÒ THÖÏC – Danh nghóa ñöôïc ñònh nghóa laø chæ baèng teân. Nhö vaäy, danh nghóa cuûa moät tôø giaáy baïc 10.000 laø 10.000 ñoàng. Tuy nhieân, vôùi moät ngöôøi khoâng bieát nhieàu veà Vieät Nam, 10.000 coù veû laø nhieàu tieàn. Chæ coù theå hieåu ñöôïc giaù trò thöïc, hay söùc mua cuûa 10.000, neáu coù moät tieâu chuaån laøm caên cöù ño löôøng. LAÕI SUAÁT DANH NGHÓA SO VÔÙI LAÕI SUAÁT THÖÏC –Laõi cho vay tính baèng tieàn (hay chi phí vay muôïn) so vôùi laõi cho vay treân thöïc teá (hay chi phí vay muôïn) . Coâng thöùc xaùc ñònh laõi suaát thöïc laø: r = i - p* vôùi, i = laõi suaát danh nghóa r = laõi suaát thöïc p* = tyû leä laïm phaùt hay tyû leä laïm phaùt kyø voïng Ví duï: Haõy thöû töôûng töôïng ta möôïn 50.000 vôùi laõi suaát 10 % trong moät naêm. Sau moät naêm ta coù theå hoaøn traû 50.000 goác coäng vôùi 5.000 laõi cuûa soá tieàn ñaõ möôïn. Laõi suaát danh nghóa laø 10% hay 5.000. Tuy nhieân, chæ coù theå xaùc ñònh ñöôïc laõi suaát thöïc khi xem xeùt giaù cuûa haøng hoùa trong khoaûng thôøi gian ñoù. Ñeå ñôn giaûn ta haõy giaû ñònh moùn haøng ta quan taâm laø moät taùch traø. 11 11 Neáu giaù moät taùch traø laø 500 vaøo thôøi ñieåm vay, nghóa laø thöïc ra ta ñang vay 100 taùch traø. Laõi suaát thöïc seõ phuï thuoäc vaøo söï thay ñoåi giaù traø trong suoát khoaûng thôøi gian vay möôïn. Tröôøng hôïp 1 – Giaù moät taùch traø vaãn khoâng ñoåi ôû Pt = 500. Ngöôøi vay hoaøn traû 55.000 hay 100 taùch traø vay ban ñaàu, coäng vôùi 10 taùch traø. Laõi suaát thöïc laø 10 taùch traø. p* = 0%, i = 10%, ta coù r = i - p*, neân r = 10% - 0% hay r = 10% Tröôøng hôïp 2 – Giaù moät taùch traø taêng leân Pt = 550. Ngöôøi vay hoaøn traû 55.000 nhöng vì Pt ñaõ taêng leân 550, ngöôøi vay chæ traû 100 taùch traø laø soá löôïng vay ban ñaàu. p* = 10%, i = 10%, ta coù r = i - p*, neân r = 10% -10% hay r = 0% Tröôøng hôïp 3 – Giaù moät taùch traø taêng leân Pt = 525. Ngöôøi vay hoaøn traû 55.000 nhöng vì Pt ñaõ taêng leân 525, ngöôøi vay traû ít hôn 105 taùch traø moät chuùt. p* = 5%, i = 10%, ta coù r = i - p*, neân r = 10% - 5% hay r = 5% 1.10 SÖÛ DUÏNG CHÆ SOÁ GIAÙ Qua thôøi gian, möùc giaù coù theå leân hoaëc xuoáng. Ñieàu thöôøng hay xaûy ra nhaát laø LAÏM PHAÙT, ñöôïc ñònh nghóa laø söï taêng möùc giaù. Tuy nhieân, coù nhöõng giai ñoaïn maø maët baèng giaù chung giaûm xuoáng. Hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø GIAÛM PHAÙT. Ñoâi khi ta goïi söï suït giaûm tyû leä laïm phaùt laø GIAÛM LAÏM PHAÙT. 12 12 Ñeå ño löôøng ñuùng tyû leä laïm phaùt hay giaûm phaùt, ta caàn laäp moät naêm goác ñeå töø ñoù so saùnh. Moät khi ñaõ laäp naêm goác, nhöõng thay ñoåi möùc giaù töông lai (hoaëc quaù khöù) coù theå ñöôïc so saùnh vôùi naêm goác naøy. Caùch deã nhaát ñeå hieåu ñieàu naøy laø xem chæ soá giaù tieâu duøng CPI ñöôïc tính baèng caùch naøo. Coâng thöùc tính CPI laø: 1 0 0 0 P Q C P I P Q = ∑∑ P0 laø giaù moùn haøng taïi thôøi ñieåm 0. Q0 laø soá löôïng moùn haøng taïi thôøi ñieåm 0. P1 laø giaù moùn haøng taïi thôøi ñieåm 1. ÔÛ daïng chung, ñeå tính CPI ôû baát cöù naêm naøo, ngoaøi naêm goác luoân baèng 100, ta duøng coâng thöùc sau: CPI = Chi phí cuûa Roå haøng hoaù vaøo naêm xem xeùt X 100. Chi phí cuûa Roå haøng hoaù vaøo naêm goác 1.11 CÁC MÔ HÌNH KINH TẾ Dựa vào cách thức giải quyết ba vấn đề cơ bản nói trên của kinh tế học, các quốc gia trên thế giới đang áp dụng ba mô hình kinh tế chủ yếu, đó là mô hình kinh tế thị trường tự do, mô hình kinh tế mệnh lệnh (hay kế hoạch hóa tập trung), và mô hình kinh tế hỗn hợp. · Kinh tế thị trường: Kinh tế thị trường là nền kinh tế mà trong đó các quyết định của các cá nhân về tiêu dùng các mặt hàng nào, các quyết định của các doanh nghiệp về sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào và các quyết định của người công nhân về việc làm cho ai đều được thực hiện dưới sự tác động của giá cả thị trường. Thị trường mà nhà nước không can thiệp vào gọi là thị trường tự do hoàn toàn. 13 13 · Kinh tế kế hoạch hóa tập trung: Kinh tế kế hoạch hóa tập trung là nền kinh tế mà trong đó chính phủ đưa ra mọi quyết định về sản xuất và phân phối. Cơ quan kế hoạch của chính phủ quyết định sẽ sản xuất ra cái gì, sản xuất như thế nào, và phân phối cho ai. Sau đó, các hướng dẫn cụ thể sẽ được phổ biến tới các hộ gia đình và các doanh nghiệp. Thí dụ, ở Liên Xô cũ, cơ quan kế hoạch nhà nước hoạch định kế hoạch cho tất cả các vấn đề kinh tế của đất nước. · Kinh tế hỗn hợp: Kinh tế hỗn hợp là nền kinh tế mà trong đó chính phủ vận hành nền kinh tế theo tín hiệu thị trường. Trong nền kinh tế hỗn hợp, chính phủ có thể hạn chế được những khiếm khuyết cũng như phát huy những ưu điểm của nền kinh tế kế họach hóa tập trung và nền kinh tế thị trường. Do những tính ưu việt đó mà hầu hết các quốc gia trên thế giới đều áp dụng mô hình kinh tế hỗn hợp. Tùy theo mức độ chính phủ can thiệp vào nền kinh tế mà một nền kinh tế có thể lệch về hướng thị trường hay kế hoạch tập trung. * KINH TẾ HỌC VI MÔ VÀ KINH TẾ HỌC VĨ MÔ Nói một cách tổng quát, kinh tế học vĩ mô nghiên cứu việc giải quyết ba vấn đề kinh tế cơ bản nêu trên ở cấp độ tổng thể một nền kinh tế, một ngành kinh tế hay một quốc gia, trong khi đó kinh tế học vi mô nghiên cứu việc giải quyết ba vấn đề này ở cấp độ một doanh nghiệp hay một cá nhân riêng lẻ. Ta có thể phân biệt kinh tế học vi mô và kinh tế học vĩ mô một cách cụ thể như sau. Kinh tế học vi mô nghiên cứu hoạt động của các đơn vị kinh tế riêng lẻ, chẳng hạn hoạt động sản của một doanh nghiệp hay hoạt động tiêu dùng của một cá nhân. Thí dụ, một công ty cần tuyển bao nhiêu công nhân, sản xuất ra cái gì, và bán sản phNm với giá bao nhiêu, v.v. thuộc phạm vi nghiên cứu của kinh tế vi mô. Nói cách khác, kinh tế vi mô là ngành kinh tế học nghiên cứu cách thức sử dụng nguồn tài nguyên ở phạm vi cá nhân người tiêu dùng, từng xí nghiệp, từng công ty, v.v. Kinh tế học vĩ mô nghiên cứu cách thức sử dụng nguồn tài nguyên ở phạm vi tổng thể như vùng, quốc gia hay phạm vi lớn hơn. Nói cách khác, kinh 14 14 tế học vĩ mô có liên quan đến việc nghiên cứu, phân tích các vấn đề kinh tế trong mối liên hệ tương tác với nhau như một tổng thể. Các vấn đề mà kinh tế vĩ mô nghiên cứu là: tăng trưởng tổng thu nhập quốc nội (GDP), lạm phát, thất nghiệp, qui hoạch vùng, v.v. Mối quan hệ giữa vi mô và vĩ mô Ranh giới giữa kinh tế học vi mô và kinh tế vĩ mô không thực sự rõ nét vì để hiểu rõ các hoạt động kinh tế ở phạm vi tổng thể ta cần phải nắm vững thái độ của các doanh nghiệp, người tiêu dùng, của công nhân, các nhà đầu tư, v.v. Điều này cho thấy rằng kết quả của hoạt động kinh tế vĩ mô phụ thuộc vào các hành vi kinh tế vi mô như hoạt động của các doanh nghiệp, người tiêu dùng, v.v. Ngược lại, hành vi của doanh nghiệp, của người tiêu dùng, v.v. bị chi phối bởi các chính sách kinh tế vĩ mô. Do vậy, chúng ta cần nắm vững cả hai ngành trong mối liên hệ tương tác với nhau để có thể nghiên cứu một cách thấu đáo các hiện tượng kinh tế./. Bài tập chương 1: Bài 1.1: Số liệu về khả năng sản xuất của nền kinh tế được trình bày trong bảng dưới đây. Bảng Khả năng sản xuất Thực phẩm Vải Phương án sản xuất Số đơn vị lao động Sản lượng Số đơn vị lao động Sản lượng A 5 26 0 0 B 4 25 1 9 C 3 22 2 17 D 2 17 3 24 E 1 10 4 30 F 0 0 5 32 Yêu cầu: 1/ Dựa vào số liệu trong bảng trên anh chị hãy vẽ một đường cong được gọi là đường giới hạn khả năng sản xuất. 15 15 2/ Anh/ chị hãy phân tích một số điểm nằm trong đường, trên đường và ngòai đường giới hạn khả năng sản xuất. 3/ Giả sử do yếu tố khoa học kĩ thuật tiến bộ tác động làm lượng vải sản xuất nhiều hơn. Anh/ chị hãy biểu diễn lên đồ thị. Bài 1.2: Giả sử ta có đường giới hạn khả năng sản xuất: Anh/ chị chỉ ra một số điểm sử dụng tài nguyên có hiệu quả. Bài 1.3: Giả sử ta có thông tin sau: Hái dừa Nhặt trứng rùa Phương án sản xuất Số đơn vị lao động Sản lượng Số đơn vị lao động Sản lượng A 6 21 0 0 B 0 0 6 12 Yêu cầu: 1/ Dựa vào số liệu trong bảng trên anh chị hãy vẽ một đường PPF được gọi là đường giới hạn khả năng sản xuất. 2/ Anh/ chị hãy phân tích một số điểm nằm trong đường, trên đường và ngòai đường giới hạn khả năng sản xuất. 3/ Giả sử do yếu tố khoa học kĩ thuật tiến bộ tác động làm sản lượng dừa mỗi công nhân hái được là 29 trái dừa mỗi ngày. Anh/ chị hãy biểu diễn đường PPF mới. 16 16 Bài 1.4: Giả sử ta có thông tin sau: Một bộ lạc sống trên một hòn đảo nhiệt đới gồm có 7 người. Thời gian của họ dành để thu hoạch xòai và bắt cá. Một người có thể thu được 30 kg xòai hay là 5 kg cá một ngày. Năng suất của mỗi người không phụ thuộc vào số lượng người làm việc trong ngành. a. Hãy vẽ đường giới hạn khả năng sản xuất. b. Giả sử có một sáng chế ra một kỹ thuật trèo cây mới giúp công việc hái xòai dễ dàng hơn nên mỗi người có thể hái được 38 kg một ngày. Hãy vẽ đường giới hạn khả năng sản xuất mới. c. Hãy giải thích tại sao hình dạng của đường giới hạn khả năng sản xuất trong bài tập này khác với trong bài tập 1. Tài liệu tham khảo: 1. TS. Nguyễn Như Ý, “Kinh tế vi mô”, Nhà xuất bản thống kê, 2007. 2. TS. Trần Xuân Kiêm, TS. Hồ Ngọc Minh, “Kinh tế học vi mô”, Nhà xuất bản thống kê, 2005. 3. David Begg, “Kinh tế học vi mô”, Nhà xuất bản thống kê, 2007. 4. Damian Ward, “Bài tập kinh tế học vi mô”, Nhà xuất bản thống kê, 2007.